ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 17. Ο ΑΓΙΟΣ ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ [Β´- Ὁ Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, ὁ Ρήγας καὶ ὁ Κοραὴς] (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)

ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– Ο ΑΓΙΟΣ ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ
Ὁ φωτιστὴς τῶν σκλάβων

Β΄ Μέρος
Ὁ Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, ὁ Ρήγας καὶ ὁ Κοραὴς

Τοῦ Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

Βλ. σχετ.:

ΜΟΡΦΕΣ TOY 1821 – 1. ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 2. ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 3. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΥΨΗΛΑΝΤΗΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 4. ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 5. ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΡΩΓΩΝ ΙΩΣΗΦ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 6. ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ E΄ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 7. ΛΟΡΔΟΣ ΜΠΑΪΡΟΝ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 8. ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΔΙΑΚΟΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 9. ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 9. ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΣ [Β´] (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 10. ΠΑΠΑΦΛΕΣΣΑΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 11. ΝΙΚΗΤΑΡΑΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 11. ΝΙΚΗΤΑΡΑΣ [Β´] (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 12. ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΝΑ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 13. ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΛΒΟΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 14. ΚΩΝ/ΝΟΣ ΚΑΝΑΡΗΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 14. ΚΩΝ/ΝΟΣ ΚΑΝΑΡΗΣ [B´] (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 15. Ο ΕΘΝΟΜΑΡΤΥΡΑΣ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΚΥΠΡΟΥ KΥΠΡΙΑΝΟΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 16. ΕΫΝΑΡΔΟΣ: Ο ΦΙΛΕΛΛΗΝΑΣ ΠΟΥ ΔΥΣΑΡΕΣΤΗΣΕ ΤΟΝ ΜΕΤΕΡΝΙΧ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 17. Ο ΑΓΙΟΣ ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)

.                     Τὸ ἔργο τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ ἦταν διαφορετικὸ ἀπὸ ἐκεῖνο τοῦ Ρήγα τοῦ Βελεστινλῆ καὶ χωρὶς ὁποιαδήποτε σχέση μὲ ἐκεῖνο τοῦ Ἀδαμαντίου Κοραῆ. Ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ἐργάσθηκε ὑπὸ τὴ δαμόκλειο σπάθη τοῦ ὀθωμανοῦ τυράννου καὶ τὸ ἔργο του ἦταν ἱεραποστολικὸ καὶ δι’ αὐτοῦ πέτυχε νὰ ξυπνήσει τὶς θρησκευτικὲς καὶ ἐθνικὲς συνειδήσεις τῶν ὑποδούλων Ἑλλήνων. Ὁ Ρήγας ἦταν ὁ ἰδιοφυὴς ἐπαναστάτης, ποὺ ἤθελε μίαν ἐλεύθερη Πατρίδα, δημοκρατική, μὲ βάση τὶς ἀρχὲς καὶ τὴν παράδοση τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Ἅγιο Κοσμᾶ καὶ Ρήγα ἑνώνουν τὸ ὅτι εἶναι μάρτυρες, ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς δολοφονήθηκε τὸ 1779 καὶ ὁ Ρήγας τὸ 1798, καὶ ὅτι ἐπιδίωξαν τὴν κοινὴ συνεννόηση τῶν ὑποδούλων Βαλκανικῶν λαῶν, Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν κατὰ τὸ θρήσκευμα, μὲ τὴν Ἑλληνιστικὴ ἀφομοίωση καὶ μὲ κοινὸ ὄργανο συνεννοήσεως τὴν Ἐκκλησία καὶ τὴν ἑλληνικὴ δημοτικὴ γλώσσα τῶν χρόνων ἐκείνων.
.                     Ὁ Κοραὴς ἦταν ὁ ἐκ τοῦ μακρόθεν θεωρητικὸς τῆς δημιουργίας ἐλεύθερης Ἑλληνικῆς Πατρίδας, μὲ τὴν παράλογη καὶ ἀντιεπιστημονικὴ ἀπόρριψη 1000 ἐτῶν τῆς Ἱστορίας της καὶ μὲ τὴν ἰδεολογικὴ ἐμμονή του καὶ υἱοθέτηση ἀρχῶν ξένων πρὸς τὴν μακραίωνη καὶ πλούσια παράδοσή Της καὶ τὴν ἐξ ἴσου παράλογη ἐπιβολὴ στοὺς Ἕλληνες μίας τεχνητῆς γλώσσας, τῆς ἀποκληθείσης «καθαρεύουσας». Ὅμως ἰδεολογικοὶ ὀπαδοὶ τοῦ Κοραῆ ἔθεσαν τὸν ἐν λόγῳ λόγιο δίπλα στὸν Ἅγιο Κοσμᾶ καὶ στὸν Ρήγα, ὅπως καὶ στούς, ὅπως ἐκεῖνοι, δολοφονηθέντας Καποδίστρια καὶ Γρηγόριο τὸν Ε΄ . Παράδειγμα εἶναι ὁ Ἀντώνης Γεωργίου, ὁ ὁποῖος στὸ ἔργο του «Πολιτικὸν Κάτοπτρον τῶν πολιτικῶν τῆς Ἑλλάδος κατὰ τὸν ἐν ἔτει 1877 Ρωσσοτουρκικὸν πόλεμον» (Ἐκ τοῦ Τυπογραφείου Σωκράτους Πέρ. Ἰασεμίδου, Ἀθῆναι, 1880), ἔγραψε ἐπιγραμματικὰ τὸν στίχο: «Καὶ τὸν ἅγιο Κοσμᾶ ᾽χα υἱό, καὶ Ρήγα πρώτους μου τοὺς δύο, Καποδίστρια, Πατριάρχη, Κοραή, Γρηγόρ’ ἐθνάρχη. Τοὺς πρώτους δύο μου σκότωσαν Χαλντούπιδες, ἐφόνευσαν τὸν Ἅγιο Κοσμᾶ ᾽σ᾽ Μπεράτη καὶ τὸν Ρήγα σ’ Μπελιγράτη».
.               Τὸ 1907 τὸ περιοδικὸ «Τὰ Πάτρια» (20/1/1907, σσ. 2-3) ὄργανο τῆς Ἑταιρείας «Τῆς ὑπὲρ τῶν πατρίων ἀμύνης» ἔγραψε: «Ἀπὸ τοῦ Δημητρίου Χαλκοκονδύλη καὶ τοῦ Μάρκου Μουσούρου μέχρι τοῦ Κοραῆ ἄπειροι ἐγένοντο ἥρωες, οὓς Σὺ μακαρία μήτηρ ἔθρεφας, τῆς ἐλευθερίας ἀργυρόφωνοι κήρυκες, μεταξὺ δὲ αὐτῶν γιγάντιος αἴρεται Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός…».
.                     Ὁ φιλόλογος καὶ συγγραφέας Τρύφων Εὐαγγελίδης (Τρίγλεια 1863 – Ἀθήνα 1941) στὸ πόνημά του «Τὰ ἑλληνικὰ σχολεῖα ἀπὸ τῆς Ἁλώσεως (1453) μέχρι τοῦ 1831 μετὰ προλεγομένων περὶ τῆς παιδείας παρὰ τοῖς Βυζαντινοῖς καὶ περὶ τῆς διδακτικῆς μεθόδου» (Τύποις Ι. Χατζηιωάννου, Ἀθῆναι, 1933, σσ. 74-75) βάζει μαζὶ Ἅγιο Κοσμᾶ, Ρήγα καὶ Κοραή, ἐκφράζει ὅμως τὸ παράπονο πὼς στὸ προαύλιο τοῦ Πανεπιστημίου τῶν Ἀθηνῶν ὑπάρχουν μόνο οἱ ἀνδριάντες τῶν δύο, Ρήγα καὶ Κοραή: «Τὸ ἔργον τοῦ τε Κοσμᾶ καὶ τοῦ Ρήγα…, συνέχισεν ὁ σοφώτατος τῶν νεωτέρων Ἑλλήνων Ἀδαμάντιος Κοραής, πρὸς οὓς ἡ Πατρὶς ἵδρυσεν ἐν τοῖς Προπυλαίοις τοῦ Πανεπιστημίου ἀνδριάντας, ὑπολείπεται ὅμως ἔτι ἡ αὐτὴ ἔντιμος πράξις καὶ πρὸς τὸν ἁπλοῦν ἐκεῖνον μοναχόν, τὸν Κοσμᾶν τὸν Αἰτωλόν, λέγω, ἄνευ τοῦ κηρύγματος τοῦ ὁποίου ἴσως νὰ μὴν ὑπῆρχον χριστιανοὶ καὶ Ἕλληνες, οἱ τὴν Μακεδονίαν, Ἤπειρον καὶ Ἀλβανίαν οἰκοῦντες».
.                     Χαρακτηριστικὸ γιὰ τὸ ἐθνικὸ ἔργο τοῦ Πατροκοσμᾶ εἶναι τὸ ἄσμα ποὺ ἀπάγγειλε ὁ Παναγιώτης Συνοδινὸς τὸ 1893 στὴν αἴθουσα τῶν «Φίλων του Λαοῦ»: «…Τὸ μεγαλύτερ’ ὄνομα, ἀλλὰ λησμονημένο καὶ στὸ λαὸ ποὺ ἔσωσεν ἀγνώριστο καὶ ξένο… Ποτὲ δὲν θὰ φύτρωνε τῶν Φιλικῶν ὁ σπόρος, ἕνας πτωχὸς καλόγηρος, ἂν τότε ὁδοιπόρος τὸ σπόρο δὲν ἐπότιζε μ’ εὐλογημένο δάκρυ… Εἶναι ντροπὴ ἕνας λαὸς οὔτε νὰ μὴν ἠξεύρη ποιὸ πρῶτο τὸν ὁδήγησε εἰς τὴ ζωὴ ἀστέρι κι ἐφώτισε μ’ ἀχτίνες τὸ πρῶτο κίνημά του…». Εἶναι ἀληθὲς ὅτι ἐμπαθεῖς ὀπαδοὶ τοῦ Διαφωτισμοῦ στὴν Ἑλλάδα, ἀγνοοῦν τὸ κορυφαῖο λυτρωτικὸ ἔργο καὶ τὶς ἐξαιρετικὲς ὑπηρεσίες ποὺ προσέφερε ὁ Πατροκοσμᾶς στὸν Ἑλληνισμό.

Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλὸς ὁ Παῦλος τοῦ 18ου αἰῶνος

.                     Τὸ ἔργο καὶ τὸ τέλος τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ μοιάζει μὲ αὐτὸ τοῦ Ἀποστόλου τῶν Ἐθνῶν Παύλου. Ὁ Παῦλος γιὰ τὴν διάδοση τοῦ Εὐαγγελίου κοπίασε περισσότερο ἀπὸ κάθε ἄλλον Ἀπόστολο. Ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς κοπίασε περισσότερο ἀπὸ κάθε ἄλλον κληρικό. Καὶ τῶν δύο τὰ χρόνια τῆς ἱεραποστολῆς χωρίζονται σὲ περιοδεῖες. Τρεῖς περιοδεῖες ἔκαμε ὁ Ἀπόστολος Παῦλος εἰς Παλαιστίνη, Μικρὰ Ἀσία, Ἑλλάδα, σὺν τὸ ταξίδι στὴ Ρώμη, ὅπου καὶ μαρτύρησε. Ὁ ἰσαπόστολος Κοσμᾶς ἔκαμε τέσσερις ἀνὰ τὸν ἑλληνικὸ χῶρο. Καὶ οἱ δύο μίλησαν μὲ τὴν ἁπλὴ ἑλληνικὴ γλώσσα τῆς ἐποχῆς τους καὶ ἀπευθύνθηκαν πρὸς ὅλους τοὺς ἀνθρώπους, χωρὶς καμία διάκριση φυλῆς ἢ θρησκεύματος, καὶ οἱ δύο μὲ τὸ ἔργο τους ἀνέτρεψαν ὅσα εἶχαν ἐπιβληθεῖ ἀπὸ τοὺς ἰσχυροὺς τῆς γῆς, καὶ οἱ δύο προκάλεσαν τὸ μίσος ὅσων ἐθίγοντο ἀπὸ τοὺς λόγους τους καὶ οἱ δύο μαρτύρησαν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό, ὁ Παῦλος στὴ Ρώμη, ὁ Κοσμᾶς στὸ Μπεράτι ἀπὸ τοὺς Τούρκους.
.                     Ὁ Κοσμᾶς κήρυξε ὅπως ὁ Παῦλος. Στὸ κήρυγμά του ἦταν ἁπλός, καὶ ἐπικοινωνοῦσε ἄριστα μὲ τοὺς ἀκροατές του, δείχνοντάς τους ἀγάπη καὶ γιὰ τὸν καθένα ἀπὸ αὐτοὺς ἐνδιαφέρον. Ἦταν τόσο προσφιλὴς στὸν ἁπλὸ λαό, ὥστε ὅταν ἔπρεπε νὰ ἀναχωρήσει ἀπὸ ἕνα μέρος, ὅλοι τὸν παρακαλοῦσαν νὰ μείνει κι ἄλλο μαζί τους καὶ πολλοὶ τὸν ἀκολουθοῦσαν καὶ στὸ ἑπόμενο μέρος, ποὺ μετέβαινε. «Καὶ σήμερα ἀκόμη», γράφει ὁ μακαριστὸς Μητροπολίτης Φλωρίνης Αὐγουστίνος (Καντιώτης) «ὅποιος διαβάζει τὶς διδαχές του, τὶς ὁποῖες διέσωσαν μαθητές του, νιώθει τὴν ψυχή του νὰ μεταρσιώνεται καὶ νὰ ἀγαλλιάζει».
.             Μικρὸ δεῖγμα τῶν Διδαχῶν του παρατίθεται. Στὴν Πέμπτη Διδαχὴ γράφει γιὰ τὴν ἀξία νὰ ἔχουν οἱ Ἕλληνες σχολεῖα: «Νὰ σπουδάζετε καὶ σεῖς, ἀδελφοί μου, νὰ μανθάνετε γράμματα ὅσον ἠμπορεῖτε. Καὶ ἂν δὲν ἐμάθετε οἱ πατέρες, νὰ σπουδάζετε τὰ παιδιά σας, νὰ μανθάνουν τὰ ἑλληνικά, διότι καὶ ἡ Ἐκκλησία μας εἶναι εἰς τὴν Ἑλληνικήν… Καλύτερον, ἀδελφέ μου, νὰ ἔχης ἑλληνικὸν σχολεῖον εἰς τὴν χώραν σου, παρὰ νὰ ἔχης βρύσες καὶ ποτάμια. Καὶ ὡσὰν μάθης τὸ παιδί σου γράμματα, τότε λέγεται ἄνθρωπος. Τὸ σχολεῖο ἀνοίγει τὰς ἐκκλησίας…».
.                     Στὴν Τρίτη του Διδαχὴ ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς τονίζει ὅτι τὸ Γένος ἔχει ἀνάγκη ἀξίων ἱερέων, οἱ ὁποῖοι πρέπει νὰ στοχάζονται ὅτι τὸ φελόνι τους δὲν ἔχει μανίκια, γιατί «φανερώνει πὼς δὲν πρέπει νὰ ἔχουν χέρια νὰ ἀνακατώνονται στὰ κοσμικὰ πράγματα». Καὶ προσθέτει: «Ἀλίμονο στὸν ἱερέα, ποὺ εἶναι ἀνάξιος, ἀγράμματος, μολυσμένος μὲ ἁμαρτίες, ποὺ γιὰ νὰ γίνει Δεσπότης, δίδει γρόσια καὶ βάνει μεσίτες, καὶ ποὺ ἂν καὶ διαβάζει τὸ Εὐαγγέλιο εἶναι ψεύτης».-

Σημ. Πολλὰ ἀπὸ τὰ ἀναφερόμενα στοιχεῖα προέρχονται ἀπὸ τὴν ἐξαίρετη ἐργασία τοῦ ἀείμνηστου ἐκλεκτοῦ συναδέλφου καὶ ἐξαιρέτου συγγραφέως Κώστα Σαρδελῆ «Ἀναλυτικὴ βιβλιογραφία Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ 1765 – 1973», ἐκδ. «Ἑστίας», 2η ἔκδ., Ἀθήνα, 1974