ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΗΣ ΘΕΙΑΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ [E´]
ΙΩ. Μ. ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ
(«ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑ»
τριμηνιαῖον θεολογικὸν περιοδικόν
τοῦ Κέντρου Ὀρθοδ. Θεολογικῶν Σπουδῶν
«Ἡ τοῦ Θεοῦ Σοφία»,
τόμ. Α´ τεῦχ. 1&2/ 1964, σελ. 78-91)
Στοιχειοθεσία «ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ»
Α´ Μέρος: https://christianvivliografia.wordpress.com/2011/07/01/τὸ-πνεῦμα-τῆς-θ-λατρείας-α´/
Β´ Μέρος: https://christianvivliografia.wordpress.com/2011/07/08/τὸ-πνεῦμα-τῆς-θ-λατρείας-β´/
Γ´ Μέρος: https://christianvivliografia.wordpress.com/2011/07/12/τὸ-πνεῦμα-τῆς-θ῎λατρείας-γ´/
Δ´ Μέρος: https://christianvivliografia.wordpress.com/2011/07/14/τὸ-πνεῦμα-τῆς-θ-λατρείας-δ´/
Δ) Στενώτατα πρὸς τὸν προηγούμενον χαρακτῆρα συνδεδεμένος
καὶ ἐπακόλουθον αὐτοῦ παρουσιάζεται τέλος
ὁ ἱερατικὸς τῆς χριστιανικῆς λατρείας χαρακτήρ.
. Ὁ Μέγας Ἀρχιερεὺς τῆς Καινῆς Διαθήκης, ὁ «ἑαυτὸν ἀνενέγκας»[1] καὶ «διὰ τοῦ ἰδίου αἵματος εἰσελθὼν ἐφάπαξ εἰς τὰ Ἅγια»[2] τῆς «ἀληθινῆς σκηνῆς»[3], ὁ «Μεσίτης Θεοῦ καὶ ἀνθρώπων Ἰησοῦς Χριστός»[4], συνεχίζει «εἰς τὸ διηνεκὲς»[5] τὸ ἔργον τῆς μεσιτείας ἐν οὐρανῷ «ἐντυγχάνων» πρὸς τὸν Πατέρα ὑπὲρ ἡμῶν[6]. Καὶ τὸ αὐτὸ ἔργον συνεχίζει ἐπὶ τῆς γῆς ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ αὐτοῦ διὰ τῶν πνευματικῶν χαρισμάτων, τῶν διὰ τῆς ἐπιφοιτήσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος δι’ ἀποστολικῆς χειροτονίας ἐπὶ γῆς καθισταμένων διαδοχων καὶ «οἰκονόμων τῆς ἱερατικῆς χάριτος»[7]. Οὕτως οἱ τῆς μετοχῆς τοῦ ἀρχιερατικοῦ τοῦ Κυρίου ἀξιώματος ἐπὶ τῆς γῆς ἀξιωθέντες, οἱ «διὰ τὴν χάριν τῆς ἱερατείας»[8], διακονοῦν εἰς τὰ μύστήρια τῆς Ἐκκλησίας καὶ ἁγιάζουν δι’ αὐτῶν τὸν λαὸν τοῦ Κυρίου. Τοῦτο εἶναι τὸ κύριον ἔργον τῶν ἱερέων. «Παριστάναι ἀμέμπτως τῷ θυσιαστηρίῳ τοῦ Θεοῦ· κηρύσσειν τὸ εὐαγγέλιον τῆς βασιλείας αὐτοῦ· ἱερουργεῖν τὸν λόγον τῆς ἀληθείας· προσφέρειν αὐτῷ δῶρα τε καὶ θυσίας πνευματικάς· ἀνακαινίζειν τὸν λαὸν τοῦ Θεοῦ διὰ τοῦ λουτροῦ τῆς παλιγγενεσίας»[9]. Τῆς «μεγάλης ταύτης ἱερατικῆς τιμῆς»[10] σαφῆ συνείδησιν ἔχει ἡ Ἐκκλησία. Ἰδοὺ πῶς ὁ ἱερεὺς ἐκφράζεται περὶ ἑαυτοῦ εἰς μίαν εὐχὴν τοῦ Εὐχελαίου: «Ὁ καὶ ἐμὲ τὸν ταπεινὸν… καλέσας εἰς τὸν ἅγιον καὶ ὑπερμέγιστον βαθμὸν τῆς ἱερωσύνης καὶ εἰσελθεῖν εἰς τὸ ἐνδότερον τοῦ καταπετάσματος, εἰς τὰ Ἅγια τῶν Ἁγίων, ὅπου παρακῦψαι οἱ ἅγιοι ἄγγελοι ἐπιθυμοῦσι καὶ ἀκοῦσαι τῆς εὐαγγελικῆς φωνῆς Κυρίου τοῦ Θεοῦ καὶ θεάσασθαι αὐτοψεὶ τὸ πρόσωπον τῆς ἁγίας ἀναφορᾶς καὶ ἀπολαῦσαι τῆς θείας καὶ ἱερᾶς Λειτουργίας, ὁ καταξιώσας με ἱερουργῆσαι τὰ ἐπουράνιά σου μυστήρια καὶ προσφέρειν σοι δῶρα τε καὶ θυσίας ὑπὲρ τῶν ἡμετέρων ἁμαρτημάτων καὶ τῶν τοῦ λαοῦ ἀγνοημάτων καὶ μεσιτεῦσαι ὑπὲρ τῶν λογικῶν σου προβάτων, ἵνα διὰ τῆς πολλῆς καὶ ἀφάτου σου φιλανθρωπίας τὰ παραπτώματα αὐτῶν ἐξαλείψῃς»[11]. Ἰδίᾳ ἐν τῇ ἐξουσίᾳ ταύτῃ τῆς ἀφέσεως τῶν παραπτωμάτων καὶ λύσεως τῶν δεσμῶν τῶν ἁμαρτιῶν αἰσθάνεται ἑαυτὸν ὁ ἱερεὺς διάδοχον τῶν Ἀποστόλων καὶ οἰκονόμον δυνάμεως ἐχούσης τὸν ἀντίκτυπον αὐτῆς ἐν τῇ παρούσῃ καὶ τῇ μελλούσῃ ζωῇ[12]. Ἀλλ’ ἀκριβῶς τὴν ἀνάγκην τῆς μεσιτείας διὰ τὴν γεφύρωσιν τοῦ μεταξὺ τοῦ Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου διαστήματος ἐκφράζει ἐν ὑψηλῇ θεολογίᾳ ἡ εἰς τὴν χειρτοτονίαν τοῦ ἀρχιερέως δευτέρα εὐχή: «Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ διὰ τὸ μὴ δύνασθαι τὴν ἀνθρώπου φύσιν τὴν τῆς θεότητος ὑπενεγκεῖν οὐσίαν τῇ σῇ οἰκονομίᾳ ὁμοιοπαθεῖς ἡμῖν διδασκάλους κατέστησας τὸν σὸν ἐπέχοντας θρόνον εἰς τὸ ἀναφέρειν σοι θυσίαν καὶ προσφορὰν ὑπὲρ παντὸς τοῦ λαοῦ σου». Ὁ ἀρχιερεὺς διὰ τῆς χειροτονίας ἀναδεικνύεται «οἰκονόμος τῆς ἀρχιερατικῆς χάριτος, μιμητὴς τοῦ ἀληθινοῦ ποιμένος Χριστοῦ… ὁδηγὸς τυφλῶν, φῶς τῶν ἐν σκότει, παιδευτὴς ἀφρόνων, διδάσκαλος νηπίων, φωστὴρ ἐν κόσμῳ»[13].
. Οὐδὲν μυστήριον ἤ τελετὴ τελεῖται ἄνευ ἱερέως. Αὐτὸς μόνος εἰσέρχερται εἰς τὰ Ἅγια τῶν Ἁγίων. Ἐγγίζει τὸ θυσιαστήριον. Ψαύει τὰ σκεύη καὶ αὐτὸ τὸ Σῶμα τοῦ Κυρίου. Ἁγιάζει ἑαυτὸν καὶ πλήρης χάριτος καὶ ἁγιασμοῦ ἐξέρχεται πρὸς στιγμὴν ὡς ἐκ τοῦ οὐρανοῦ διὰ νὰ εὐλογήση, ἁγιάσῃ καὶ μεταδώσῃ τὴν χάριν εἰς τὸν παρεστῶτα λαόν. Οὔτε ἄγγελοι οὔτε ἀρχάγγελοι δὲν ἠξιώθησαν τοιούτων χαρισμάτων. Καὶ αὐτῶν ὑπέρκειται ἡ διακονία τοῦ ἱερέως. Τὰ λειτουργικὰ κείμενα γέμουν παρομοίων ἐκφράσεων καὶ χαρακτηρισμῶν.
. Παράδοξον εἶναι λοιπὸν πῶς ὁ ἱερεὺς ἔγινε διὰ τοῦ ἀγγελικοῦ αὐτοῦ ἔργου, διὰ τῆς ἐν αὐτῷ οἰκούσης ὑπερφυοῦς ἱερατικῆς δυνάμεως τὸ κατ’ ἐξοχὴν λειτουργικὸν ὄργανον τοῦ Θεοῦ, ὁ ἅγιος, ὁ πατὴρ, ἡ ζῶσα ὑπόμνησις τῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ ἐν τῷ μέσῳ τοῦ περὶ πολλὰ τυρβαζομένου κόσμου. Ἐντεῦθεν ἐξηγοῦνται πλεῖστα λειτουργικὰ ἔθιμα. Αἱ λαμπραὶ ἱερατικαὶ καὶ ἀρχιερατικαὶ στολαί, ἡ ἀπόκοσμος ἐξωτερικὴ ἐμφάνισις τοῦ κλήρου, οἱ πολυχρονισμοί, οἱ ἀσπασμοὶ τῆς χειρὸς κ.τ.τ., δὲν εἶναι πάντοτε γεννήματα τῆς ἀνθρώπινης ματαιοδοξίας, ἀλλὰ τὸ ἀπαύγασμα τῆς περὶ τοῦ ἱερέως συνειδήσεως τοῦ χριστωνύμου λαοῦ.
. Τοιοῦτον παρουσιάζεται τὸ πνεῦμα τῆς χριστιανικῆς λατρείας, τὸ ζῶν καὶ ζωογονοῦν αὐτὴν καὶ τοὺς χριστιανικοὺς λαοὺς μέχρι σήμερον. Πνεῦμα ὑπερκόσμιον, ἀσκητικόν, μυστηριακόν, ἱερατικόν. Λατρεία «ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ», γνήσιον τέκνον τῆς ἐν τῇ μετὰ τοῦ Πνεύματος κοινωνία ἐνθουσιώσης καὶ σφριγώσης Ἐκκλησίας.
. Αὐτὸ τὸ Πνεῦμα λαλεῖ ἐν αὐτῇ καὶ κράζει τὸ: «Ἀββᾶ ὁ Πατήρ»[14]. Διὰ τοῦ Πνεύματος αὐτοῦ ἡ Ἐκκλησία αἰρομένη ἐπάνωθεν τῶν μικροτήτων τοῦ κόσμου καὶ «στερεουμένη ἐν Κυρίῳ»[15], ἐν ἁγιασμῷ καὶ θείῳ πόθῳ καὶ ζήλῳ λέγει ὡς ἡ Νύμφη τῆς Ἀποκαλύψεως τὸ «ἔρχου» πρὸς τὸν Νυμφίον αὐτῆς[16]. «Ἔρχου, Κύριε Ἰησοῦ»[17]. Καὶ μόνη ἡ διαβεβαίωσις αὐτοῦ: «Ναὶ, ἔρχομαι ταχὺ»[18], πληροῖ τὴν καρδίαν αὐτῆς ἀσφαλείας ἐν τῷ κλύδωνι τοῦ κόσμου. «Ἐλθέτω ἡ Βασιλεία σου»[19] «ἐλθέτω χάρις καὶ παρελθέτω ὁ κόσμος οὗτος»[20].
[1] Ἑβρ. ζ´ 27.
[2] Ἑβρ. θ´12.
[3] Ἑβρ. η’ 2.
[4] Α’ Τιμ. β’ 5.
[5] Ἑβρ. ι’ 12.
[6] Ἑβρ. ζ’ 25.
[7] Χειροτονία ἐπισκόπου, Εὐχὴ β’.
[8] Λειτουργία Ἰω. τοῦ Χρυσοστόμου, Εὐχὴ τοῦ Χερουβικοῦ ὕμνου.
[9] Χειροτονία πρεσβυτέρου, Εὐχὴ β’.
[10] Χειροτονία πρεσβυτέρου, Εὐχὴ α’.
[11] Ἀκολουθία τοῦ ἁγίου ἐλαίου, Εὐχὴ μετὰ τὸ ε’ Εὐαγγέλιον.
[12] Βλ. ἀκολουθίαν τῶν ἐξομολογουμένων, Εὐχὴν τῶν ἐν ἐπιτιμίοις ὄντων καὶ ἑαυτοὺς ὅρκῳ δεσμούντων, Εὐχὴν τῶν ἐξ ἐπιτιμίων λυομένων, Εὐχὰς ἐπὶ μετανοούντων, Εὐχὴν μετὰ θάνατον συγχωρητικὴν καὶ Εὐχὰς συγχωρητικὰς εἰς τεθνεῶτα.
[13] Χειροτονία ἐπισκόπου, Εὐχὴ β’.
[14] Ρωμ. η’ 15, Γαλ. δ’ 6.
[15] Πρβλ. τοὺς εἱρμοὺς τῆς γ’ ᾠδῆς τῶν κανόνων.
[16] Ἀποκ. κβ’ 17.
[17] Ἀποκ. κβ’ 20.
[18] Ἀποκ. κβ’ 20.
[19] Ματθ. ϛ´ 10, Λουκ. ια´ 2.
[20] Διδαχὴ Χ, ΒΕΠ, Β’, σ. 218.
Χριστιανικὴ Βιβλιογραφία 