ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΗΣ ΘΕΙΑΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ [Δ´]
ΙΩ. Μ. ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ
(«ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑ»
τριμηνιαῖον θεολογικὸν περιοδικόν
τοῦ Κέντρου Ὀρθοδ. Θεολογικῶν Σπουδῶν
«Ἡ τοῦ Θεοῦ Σοφία»,
τόμ. Α´ τεῦχ. 1&2/ 1964, σελ. 78-91)
Στοιχειοθεσία «ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ»
Α´ Μέρος: https://christianvivliografia.wordpress.com/2011/07/01/τὸ-πνεῦμα-τῆς-θ-λατρείας-α´/
Β´ Μέρος: https://christianvivliografia.wordpress.com/2011/07/08/τὸ-πνεῦμα-τῆς-θ-λατρείας-β´/
Γ´) Ὁ μυστηριακὸς τῆς θείας λατρείας χαρακτήρ.
. Τὰ πάντα ἐν τῷ Χριστῷ εἶναι μυστήριον. Μυστήριον τοῦ ὁποίου ἡ φανέρωσις ἐνέχει λυτρωτικὸν χαρακτῆρα, ἀπελευθεροῦσα διὰ τῆς θείας ἀποκαλύψεως τόν ἐν σκότει ἄνθρωπον καὶ φωτίζουσα τὸν νοῦν αὐτοῦ διὰ τῆς θεογνωσίας. Ἡ ἀποκάλυψις ἐπιφυλάσσεται εἰς τοὺς πιστοὺς. «Μὴ δότε τὸ ἅγιον τοῖς κυσίν»[1]. Ἡ δημιουργία τῆς τάξεως τῶν κατηχουμένων καὶ τῶν φωτιζομένων ὑπηρέτει ἀκριβῶς τὸν σκοπὸν τῆς βαθμιαίας ἀποκαλύψεως τοῦ φωτὸς τοῦ Χριστοῦ καὶ διανοίξεως τῶν ὀφθαλμῶν καὶ τῶν ὤτων τῶν ἀμυήτων. Ἐντεῦθεν ἔντονοι ἐν τῇ ἀρχαίᾳ Ἐκκλησίᾳ κατεβάλλοντο προσπάθειαι πρὸς διαφύλαξιν τοῦ ἀπορρήτου τῶν μυστηρίων, τῆς χριστιανικῆς δηλαδὴ διδασκαλίας καὶ τελετουργίας. Ὁ Θεὸς παρέμεινε πάντοτε ἐν τῷ γνόφῳ αὐτοῦ, «ὁ τῶν ἀρρήτων καὶ ἀθεάτων μυστηρίων Θεός, παρ’ ᾧ οἱ θησαυροὶ τῆς σοφίας καὶ τῆς γνώσεως οἱ ἀπόκρυφοι»[2], ἡ δ’ ἀποκάλυψις τῆς δόξης αὐτοῦ, ὡς ἐν τῷ Θαβωρείῳ φωτί, ἐγίνετο πάντοτε οὐχὶ εἰς πάντας. Καὶ εἰς τοὺς ὁλίγους ἐγίνετο κατὰ τὴν δυναμικότητα καὶ τὴν δεκτικότητα αὐτῶν, «καθὼς ἠδύναντο»[3].
. Πρὸς τὴν κλιμακωτὴν ταύτην ἀνάβασιν καὶ θεοφάνειαν ἀνταποκρίνεται ἡ τριμερὴς διαίρεσις τοῦ ναοῦ. Νάρθηξ, κυρίως ναός, βῆμα. Τὸ βῆμα, τὰ ἅγια τῶν ἁγίων, κατακλείει τὸ ὑπερυψωθὲν τέμπλον. Τὰ ἔσω εἶναι κεκρυμμένα ἀπὸ τοὺς ὀφθαλμοὺς τοῦ λαοῦ. Δι’ εἰκόνων γίνεται πρὸς αὐτοὺς ἡ ἀποκάλυψις. Τὰ βῆλα καὶ τὰ βημόθυρα αἴρονται εἰς ὡρισμένας μόνον περιστάσεις καὶ κατακλείονται κατὰ τὰς καιρίας στιγμὰς τοῦ ὑψίστου τῶν μυστηρίων, τῆς θείας Εὐχαριστίας. Εἰς τὸν νάρθηκα ἡ ἀποκάλυψις εἶναι ἔτι μικροτέρα. Οἱ ὕμνοι μόλις ἀκούονται. Τὰ ἐν τῷ κυρίως ναῷ τελούμενα εἶναι μόλις ὁρατά. Καὶ εἰς τὸ Σύμβολον κατακλείονται καὶ αὐταὶ αἱ θύραι. «Μή τις τῶν κατηχουμένων, μή τις τῶν ἀμυήτων, μή τις τῶν μὴ δυναμένων ἡμῖν συνδεηθῆναι»[4]. Ἡ κάλυψις τῶν ἱερῶν σκευῶν διὰ διπλῶν καλυμμάτων ἐλάχιστα ἐξυπηρετεῖ πρακτικοὺς σκοπούς. Ἡ τάσις τῆς ἀποκρύψεως τῶν μυστηρίων ἦτο πολὺ ἰσχυροτέρα τούτων. Ὁ κατὰ τὸν μεσαίωνα τόσον διαδεδομένος συμβολισμὸς καὶ ἡ ἐπιζήτησις τῶν κεκρυμμένων νοημάτων δι’ ἕκαστον τῶν λειτουργικῶν ἀμφίων καὶ τῶν λειτουργικῶν σκευῶν καὶ τῶν λειτουργικῶν πράξεων, κινήσεων καὶ τελετῶν ἀποβλέπουν ἀκριβῶς εἰς τὴν δι’ ὅλων τῶν μέσων διείσδυσιν εἰς τὸ «μυστήριον τοῦ Χριστοῦ», τοῦ «ἀποκεκρυμμένου»[5], ἀλλ’ ἐν τῇ θείᾳ λατρείᾳ παντοιοτρόπως φανερουμένου πρὸς ἁγιασμὸν καὶ σωτηρίαν τῶν πιστῶν. Εἰς τὴν τάσιν ταύτην ὀφείλεται καὶ ἡ μυστικῶς ἀνάγνωσις τῶν εὐχῶν. Πόσον ἐνωρὶς ἤρχισεν ἡ πρᾶξις αὕτη μαρτυρεῖ ἡ σχετικὴ Νεαρὰ τοῦ Ἰουστινιανοῦ, ἥτις μόνον προσωρινὸν ἀποτέλεσμα εἶχεν, ἐάν εἶχεν. Ἡ θεία Λειτουργία, τὸ μυστήριον τῶν μυστηρίων, ἔμεινεν εἰς ὅλους τοὺς λειτουργικοὺς τύπους τὸ σεσιγημένον μυστήριον, πρὸ τοῦ ὁποίου «σιγᾷ πᾶσα σάρξ βροτεία καὶ ἴσταται μετὰ φόβου καὶ τρόμου»[6]. Εἶναι αὐτὴ ἡ ὑπερτάτη θεοφάνεια, πρὸ τῆς ὁποίας ὁ ἄνθρωπος συντριβόμενος κλείει τὰ ὦτα καὶ δέεται ὡς εἰς τὸ Σινᾶ νά εὑρεθῇ μεσίτης[7]. Ὁ φόβος τοῦ κατακρίματος τὸν συνέχει. Πῦρ γὰρ ὑπάρχει τοὺς ἀναξίους φλέγον»[8]. Ἡ περίτρομος διάνοια καὶ ἡ συντετριμμένη ψυχὴ τοῦ πιστοῦ ἱκανοποιεῖται μόνον ὅταν, μετὰ τὴν τέλεσιν τῆς φρικτῆς θυσίας καὶ μετὰ τὴν συγκεφαλαιοῦσαν τὰ πάντα γλυκεῖαν ὀπισθάμβωνον εὐχήν.
. Ὅτι κατ’ αὐτὸν τὸν τρόπον ἐκαλλιεργεῖτο ἡ ἀπόστασις μεταξὺ τοῦ Δεσπότου Χριστοῦ καὶ τοῦ δούλου αὐτοῦ, μόλις εἶναι ἀνάγκη νὰ λεχθῇ. Τὴν ἀπόστασιν ὅμως ταύτην ἐπλήρου ὑπερεπαρκῶς ἡ τιμὴ τῆς Θεοτόκου καὶ τῶν Ἁγίων, τῶν ὁποίων αἱ μεσιτεῖαι ἐγεφύρουν τὸ λειτουργικὸν τοῦτο κενόν.
συνεχίζεται
[1] Ματθ. ζ´ 6.
[2] Λειτουργία τῶν Προηγιασμένων, Εὐχὴ μετὰ τὴν εἴσοδον τῶν τιμίων δώρων.
[3] Ἀπολυτίκιον τῆς Μεταμορφώσεως (6 Αὐγούστου).
[4] Λειτουργία Ἰακώβου τοῦ Ἀδελφοθέου, Κατηχούμενα.
[5] Ἐφεσ. γ´ 9.
[6] Ὕμνος ἀντὶ τοῦ Χερουβικοῦ κατὰ τὸ Μέγα Σάββατον.
[7] Ἔξ. κ´ 19.
[8] Ἀκολουθία θ. Μεταλήψεως, στίχοι Συμεὼν τοῦ Μεταφραστοῦ.
Χριστιανικὴ Βιβλιογραφία 