ΘΥΜΑ ΤΟΥ ΕΡΝΤΟΓΑΝ ΚΑΙ Η ΜΟΝΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)

Θύμα τοῦ Ἐρντογὰν καὶ ἡ Μονὴ τῆς Χώρας

Τοῦ Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

.          Ἐδῶ καὶ λίγες ἡμέρες ἡ Μονὴ τῆς Χώρας, στὴν Κωνσταντινούπολη λειτουργεῖ ὡς τζαμὶ μὲ ἀπόφαση καὶ ἐντολὴ τοῦ Προέδρου τῆς γείτονος Ἐρντογάν. Ἐνεργώντας καὶ σὲ αὐτὴ τὴν μοναδικὴ σὲ ἱστορικὴ καὶ καλλιτεχνικὴ ἀξία Ἐκκλησία ὡς βάρβαρος κατακτητής, ποὺ ἐν ὀνόματι τῆς ἰσχύος του ἔχει τὴν ἄνεση νὰ ἀσχημονεῖ σὲ βάρος της. Τὸ ἴδιο ἔπραξε σὲ βάρος τῶν ναῶν τῆς Ἁγίας Σοφίας στὴν Κωνσταντινούπολη, τῆς Ἁγίας Σοφίας στὴν Τραπεζούντα, τῆς Ἁγίας Σοφίας στὴ Νίκαια.
.          Τὸ ἀξιοσημείωτο εἶναι ὅτι τὴν ἀξία τῆς Μονῆς τῆς Χώρας, πέραν τῆς ΟΥΝΕΣΚΟ, ποὺτὴν ἀναγνώρισε ὡς προστατευόμενο μνημεῖο τῆς παγκόσμιας πολιτισμικῆς κληρονομιᾶς, ἔχουν ἀναγνωρίσει καὶ οἱ ἴδιοι οἱ Τοῦρκοι ἀρχαιολόγοι καὶ ἔχουν ἐπικροτήσει τὴν ἀνάδειξη τῶν ἐξαιρετικῶν ψηφιδωτῶν καὶ τοιχογραφιῶν τῆς Μονῆς.
.          Ὁ ἀσχολούμενος μὲ τὸν ἑλληνικὸ πολιτισμὸ καὶ τὴν ἑλληνικὴ ἱστορία στὴν γειτονικὴχώρα Τοῦρκος συγγραφέας Φατὶχ Σίμοκ (1946-) σημειώνει στὸ βιβλίο του « Chora, mosaics and frescoes» (Ἔκδ. Yayinlari) ὅτι πολλοὶ ἐπιστήμονες συμφωνοῦν πὼς ἡ Χώρα εἶναι «ἕνα ἀπὸ τὰπολυτιμότερα, ἂν ὄχι τὸ πολυτιμότερο  παράδειγμα τῆς ὕστερης Βυζαντινῆς τέχνης ποὺ ἔφτασε ἕωςἐμᾶς». Ὁ ἴδιος συγγραφέας ἀναφέρει τὴν ἄποψη τοῦ γεννημένου στὴν Κωνσταντινούπολη Ἀλεξάντερ Βὰν Μίλινγκεν (1840-1915), καθηγητοῦ, μελετητὴ τῆς Βυζαντινῆς Ἀρχιτεκτονικῆς καὶἹστορίας καὶ υἱοῦ τοῦ Σκωτσέζου ἰατροῦ τοῦ Σουλτάνου Τζούλιους Μάικλ Μίλινγκεν καὶ τῆςἙλληνίδας Ζαφείρας Ράλλη. Αὐτὸς ἔγραψε ὅτι τὰ ψηφιδωτὰ καὶ οἱ τοιχογραφίες τῆς Μονῆς τῆς Χώρας εἶναι μία ἀξιοσημείωτη ἀναβίωση στὴν ἱστορία τῆς Βυζαντινῆς Τέχνης. Χαρακτηρίζονται ἀπὸ μία συγκριτικὴ ἐλευθερία ἀπὸ τὴν ἕως τότε παράδοση, ἀπὸ μία γοητευτικὴ καὶ συμπαθητικὴποιότητα καὶ ἀπὸ ἕνα συνδυασμὸ τῶν χρωμάτων, ποὺ ἀποκαλύπτουν μία νέα πνευματικότητα».
.         Ὁ Τοῦρκος συγγραφέας Τσελὶκ Γκιουλερσόι, σὲ βιβλίο ποὺ ἐξέδωσε τὸ 1978 γιὰ τὴΜονὴ τῆς Χώρας, σημειώνει πὼς τὰ ψηφιδωτὰ καὶ οἱ τοιχογραφίες τῆς Μονῆς ἀποτελοῦν μία πιστὴἀντανάκλαση τῆς βυζαντινῆς ἀναγέννησης. Καὶ προσθέτει: «Ἡ τρυφερότητα τῶν χρωμάτων, τοῦ ρόζ, τῶν γαλάζιων, τῶν πράσινων, καὶ τῶν χρυσῶν ἀποχρώσεων τῶν κουστουμιῶν, ἀποτελεῖ ἁπτὴμαρτυρία μίας ὑψηλοῦ ἐπιπέδου δημιουργικῆς λεπτότητας καὶ γι’ αὐτὸ ἔχει προκαλέσει τὸν θαυμασμὸ τῶν καλλιτεχνῶν καὶ ὅλων τῶν ἱστορικῶν τῆς Τέχνης. Ἀναμφισβήτητα στοὺς αὐθεντικοὺς μεγάλους καλλιτέχνες τῆς Μονῆς τῆς Χώρας, ὀφείλουμε αὐτὲς τὶς λαμπρὲς δημιουργίες ποὺ εἶδαν τὸ φῶς τῆς ἡμέρας λίγο πρὶν ἀπὸ τὴν παρακμὴ τοῦ Βυζαντίου». Οἱτοιχογραφίες καὶ τὰ ψηφιδωτὰ ἀποκαταστάθηκαν μεταξὺ τῶν ἐτῶν 1939 καὶ 1948 ἀπὸ τὸΒυζαντινὸ Ἰνστιτοῦτο τῶν ΗΠΑ καὶ μὲ ἐπιβλέποντα τὸν Paul A. Underwood, καθηγητὴ τῆς Βυζαντινῆς Ἀρχιτεκτονικῆς καὶ Ἀρχαιολογίας τοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Χάρβαρντ. Ἦταν δύσκολη ἡ ἐργασία νὰ ἀποσπασθοῦν οἱ ἀσβεστώσεις, χωρὶς νὰ θιγοῦν τὰ ἀριστουργήματα ποὺ κάλυπταν.
.          Ὁ Τοῦρκος ἀρχαιολόγος καὶ συντηρητὴς ἀρχαιοτήτων Ἰλχὰν Ἀκσὶτ στὸ βιβλίο του «ΤὸΜουσεῖο τῆς Χώρας – ψηφιδωτὰ καὶ τοιχογραφίες» περιγράφει ἀντικειμενικῶς καὶ λεπτομερῶς τὴν μακρὰ ἱστορία καὶ τὴν ἀξία τῶν διασωθέντων ἀριστουργημάτων τῆς Μονῆς τῆς Χώρας. Ἡ πρώτη Μονὴ κατασκευάστηκε πλησίον τοῦ τείχους ποὺ κατασκεύασε ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος καὶἐπεξέτεινε ὁ Αὐτοκράτορας Θεοδόσιος. Τὸν Ὀκτώβριο τοῦ 557, ἐπὶ αὐτοκράτορος Ἰουστινιανοῦἰσχυρότατος σεισμὸς κατέστρεψε τὴ Μονὴ καὶ μὲ φροντίδα τοῦ αὐτοκράτορα ξανακτίστηκε. Κατεστράφη πάλι τὸ 843 καὶ πάλι ἐπισκευάσθηκε.
.                   Ἡ Μαρία, πεθερὰ τοῦ Ἀλεξίου Κομνηνοῦ (1081-1118) τὴν ἐξωράισε, ὅπως καὶ ὁ ἐγγονός τηςἸσαὰκ Κομνηνός. Κατὰ τὴν περίοδο τῆς λατινικῆς κατοχῆς ἡ Μονὴ ὑπέστη ἀπὸ τοὺς εἰσβολεῖς ζημίες, ποὺ ἀποκαταστάθηκαν, ὅταν ἡ Βασιλεύουσα ἀπελευθερώθηκε ἀπὸ τὸν Μιχαὴλ Παλαιολόγο. Κατὰ τὴν βασιλεία τοῦ Ἀνδρονίκου Β΄ Παλαιολόγου ὁ ὑπουργὸς τῶν οἰκονομικῶν του καὶ λαμπρὸς ἐπιστήμονας καὶ λόγιος Θεόδωρος Μετοχίτης, ποὺ κατοικοῦσε πλησίον τῆς Μονῆς, ἀνέλαβε ὅλες τὶς δαπάνες γιὰ τὶς ἐπισκευὲς καὶ τὸν στολισμὸ τῆς Μονῆς μὲ ψηφιδωτὰ καὶτοιχογραφίες, καθὼς καὶ γιὰ τὴν ἐπέκτασή της. Ἐπὶ βασιλείας τοῦ διαδόχου του Ἀνδρονίκου Β΄, Ἀνδρονίκου Γ΄, ὁ Μετοχίτης ἔπεσε σὲ δυσμένεια καὶ ἐξορίστηκε. Ὅταν τοῦ δόθηκε χάρη καὶἐπέστρεψε στὴν Κωνσταντινούπολη, ἦταν πτωχὸς καὶ ἄρρωστος. Ἐκάρη μοναχὸς στὴ Μονὴ τῆς Χώρας τῆς ὁποίας ἦταν εὐεργέτης καὶ ἔμεινε σὲ αὐτὴν ἕως τὸν θάνατό του, τὸ 1332. Κατὰἐπιθυμία του ἐτάφη μπροστὰ ἀπὸ τὴν ἐσωτερικὴ θύρα τῆς Μονῆς καὶ ἐπὶ τοῦ τάφου του στήθηκε μαρμάρινη πλάκα. Μετὰ τὴν πτώση τῆς Πόλης τὸ μοναστήρι μετατράπηκε σὲ τζαμί, τὸ 1511 ἀπὸτὸν Ἀλὴ Πασά, Μεγάλο Βεζύρη  τοῦ Σουλτάνου Βαγιαζὴτ  Β΄, ποὺ προσέθεσε μιναρὲ καὶκατέστρεψε σχετικὰ μικρὸ μέρος τοῦ συνόλου τῶν ἀριστουργημάτων στὸ ἐσωτερικό του. Μετὰ τὸ1930 μετατράπηκε σὲ Μουσεῖο.
.          Οἱ Τοῦρκοι ἀρχαιολόγοι, συντηρητές, ἱστορικοί, ἀρχιτέκτονες, καλλιτέχνες τονίζουν τὴν ἀξία τῆς Μονῆς τῆς Χώρας, ὡς μνημείου πολιτισμικῆς κληρονομιᾶς παγκόσμιας ἐμβέλειας. Ἑκατομμύρια τουριστῶν τὴν ἔχουν ἐπισκεφθεῖ καὶ θαυμάσει τὰ ἀριστουργήματά της. Γιὰ τοὺς Χριστιανοὺς καὶ μάλιστα τοὺς Ὀρθοδόξους ἔχει μεγίστη ἀξία καὶ ἡ θεολογία ποὺ ἐκφράζεται μέσα ἀπὸ τὰ ἔργα ποὺ περιλαμβάνει, ὅπως εἶναι ἡ Ἀνάσταση.
.          Ὁ Πρόεδρος Ἐρντογὰν ἀποφάσισε νὰ τὴν μετατρέψει πάλι σὲ τζαμί, πηγαίνοντας πίσω μερικοὺς αἰῶνες. Τὸ παράξενο εἶναι ὅτι ἀπὸ μέρους τῶν Ἑλλήνων, ἕως τὴν ὥρα ποὺ γράφονται οἱγραμμὲς αὐτές, ὑπάρχει ἀπὸ μηδενικὴ ἕως χλιαρὴ ἀντίδραση. Χάσαμε τὴ γνώση γιὰ τὴν ἀξία της; Χάσαμε τὴν εὐθύνη ποὺ ἔχομε ὡς νόμιμοι κληρονόμοι αὐτῆς τῆς κληρονομιᾶς; Φοβόμαστε τὸν θυμὸ καὶ τὴν ἐκδικητικότητα τοῦ Τούρκου Προέδρου; Ὅποιος καὶ ἂν εἶναι ὁ λόγος, νὰ γνωρίζουμε ὅτι  οἱ βάρβαροι ἀντίπαλοι ἢ καὶ ἐχθροὶ ἀποθρασύνονται ἀπὸ τὴν ἀβελτηρία μας, θεωροῦν κερδισμένο τὸ συγκεκριμένο ἀνοσιούργημα καὶ προχωροῦν στὸ ἑπόμενο. Ἂν λοιπὸν δὲν ποῦμε ἕνα μέχρι τέλους καὶ μὲ ὅποιο κόστος «ὄχι», νὰ περιμένουμε καὶ ἄλλες χειρότερες ἐνέργειες σὲ βάρος τῆς χώρας μας καὶ τῆς Κύπρου.
.          Πιὸ συγκεκριμένα ἡ ἄποψη τοῦ Κυρ. Μητσοτάκη στὴν κατ᾽ ἰδίαν συνάντησή του μὲτὸν Πρόεδρο Ἐρντογὰν νὰ ἐκφράσει τὴ δυσαρέσκειά του γιὰ τὴ μετατροπὴ τῆς Μονῆς τῆς Χώρας σὲ τζαμὶ δείχνει ἀδυναμία, ἡ σιωπὴ τοῦ Πατριάρχου κ. Βαρθολομαίου εἶναι ἄξια ἀπορίας, γιατί κανονικὰ εἶναι μία Ρωμέϊκη Μονὴ ποὺ ἔχει τὴν εὐθύνη της, καὶ ἐπίσης ἡ σιωπὴ τῆς ΟΥΝΕΣΚΟ δείχνει τὴν ἀδυναμία της νὰ ἐπιβάλλει τὴν προστασία τῶν προστατευόμενων ἀπὸ αὐτὴν μνημείων. Αὐτὸ φάνηκε καὶ στὴν περίπτωση τῆς μετατροπῆς σὲ τζαμὶ τῆς Ἁγίας Σοφίας, ὅταν τότε προέβη μὲν σὲ δηλώσεις, ποὺ ἦσαν ὅμως ἄσφαιρα πυρὰ γιὰ τὸν πρόεδρο Ἐρντογάν.-