ΟΓΔΟΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΧΩΡΙΣ ΤΟΝ ΠΑΛΑΜΑ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)

Ὀγδόντα χρόνια χωρὶς τὸν Παλαμᾶ

Τοῦ Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

 .              Πρὶν ἀπὸ ὀγδόντα χρόνια, στὶς 27 Φεβρουαρίου 1943, ἀπεβίωσε ὁ εὐπατρίδης μεγάλος ποιητής μας Κωστὴς Παλαμᾶς (1859-1943). Λίγες ἡμέρες νωρίτερα, στὶς 9 Φεβρουαρίου εἶχε ἀποθάνει ἡ ἀγαπημένη του σύζυγος Μαρία, τὸ γένος Βάλβη, μὲ τὴν ὁποία συμβίωσε γιὰ 56 χρόνια. Ἡ κηδεία τοῦ ποιητῆ τελέστηκε σὲ κλοιὸ Γερμανῶν στρατιωτῶν κατοχῆς καὶ ἐξελίχθηκε σὲαὐθόρμητη γιγάντια καὶ ἐνθουσιώδη πατριωτικὴ καὶ ἀντικατοχικὴ ἐκδήλωση.
.              Παρόντες στὸ Α΄ Νεκροταφεῖο οἱ πλεῖστοι τῶν πνευματικῶν ἀνθρώπων τῆς χώρας. Ἐπιτάφιος λόγος τὸ ποίημα-παιάνας τοῦ Ἀγγέλου Σικελιανοῦ «Παλαμᾶς»: «Ἠχῆστε οἱσάλπιγγες…Καμπάνες βροντερὲς δονῆστε σύγκορμη τὴ χώρα πέρα ὣς πέρα… Σ’ αὐτὸ τὸ φέρετρο ἀκουμπᾶ ἡ Ἑλλάδα!». Στὴ νεκρώσιμη ἀκολουθία προέστη ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Δαμασκηνὸς καὶ μετὰτὸν ἐνταφιασμὸ ὁ λαὸς αὐθόρμητα γονάτισε γύρω ἀπὸ τὸν τάφο τοῦ νεκροῦ ποιητῆ καὶ μὲ δάκρυα στὰ μάτια ἔψαλε τὸν Ἐθνικό μας Ὕμνο.
.              Ὁ Ἐθνικός μας ποιητὴς ἔζησε στὸν 84χρονο βίο του ἔνδοξες ἀλλὰ καὶ τραγικὲς στιγμὲς τῆς Ἱστορίες μας καὶ πρόβαλε τὴ συνέχεια τοῦ Ἔθνους μας. Μετὰ τὴν τραγωδία τοῦ 1897 ἔγραψε γιὰ τὸν Διγενῆ Ἀκρίτα: «Ὁ Ἀκρίτας εἶμαι Χάροντα δὲν περνῶ μὲ τὰ χρόνια. Μ’ ἄγγιξες καὶδὲ μ’ ἔνιωσες στὰ μαρμαρένια ἁλώνια; Εἶμ’ ἐγὼ ἡ ἀκατάλυτη ψυχὴ τῶν Σαλαμίνων. Στὴν Ἑφτάλοφην ἔφερα τὸ σπαθὶ τῶν Ἑλλήνων. Δὲν χάνομαι στὰ τάρταρα, μονάχα ξαποσταίνω. Στὴ ζωὴξαναφαίνομαι καὶ λαοὺς ἀνασταίνω!».
.              Γιὰ τὴν Ἐπανάσταση τοῦ 1821 ἔγραψε: «…Τῆς κλεφτουριᾶς ποῦ βρίσκεστε λημέρια; Καρυοφίλια τοῦ Δίστομου χτυπῆστε, χυμῆστε τῆς Ἀράχωβας ξεφτέρια, γιαταγάνια τὸν Τοῦρκο πελεκῆστε, νὰ ὁ Μπότσαρής σου, θαματούργα, Σούλι! Κ’ ἐσεῖς, νησιῶτες δυνατοί, ἀρμενίστε μὲ τὸν Ὑδραῖο βοριά, μὲ τὸ Μιαούλη! Στάχτη τοῦ Καπετὰν πασᾶ ἡ ἁρμάδα! Ὅπου εἶναι σκλάβα γῆς, ὁλόρθοι οἱ δοῦλοι, Ἀστραπόβροντα τοῦ Κανάρη Ἑλλάδα!».
.              Γιὰ τὸν Μακεδονικὸ Ἀγώνα ποίημα γιὰ τὸν ἥρωα καὶ ἐθνομάρτυρα Παῦλο Μελά: « Σὲ κλαίει ὁ λαός. Πάντα χλωρὸ νὰ σειέται τὸ χορτάρι στὸν τόπο, ποὺ σὲ πλαγίασε τὸ βόλι, ὢπαλληκάρι…». Μὲ τὸ ποίημα – θούριό του ὁ Παλαμᾶς παρακινεῖ τοὺς Ἕλληνες νὰ συμμετάσχουν στὸν Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο μὲ τὸ πλευρὸ τῆς Ἀντάντ, γιὰ νὰ πραγματοποιηθεῖ ἡ Μεγάλη Ἰδέα. Ἰδοὺἕνα ἀπόσπασμα: «Στ’ ἅρματα! Ἐμπρὸς ὁλόρθοι φτερωμένοι! Παρατῆστε τῆς δάφνης τὰ κρεβάτια, ποὺ νὰ σημαδευτοῦνε δὲν προφτάσαν ἀπ’ τὰ κορμιά σας… Καὶ λές: Κι ἐγὼ εἶμ’ ἐδῶ! Ἡμεγαλωσύνη στὰ Ἔθνη δὲν μετριέται μὲ τὸ στρέμμα, μὲ τῆς καρδιᾶς τὸ πύρωμα μετριέται καὶ μὲ τὸαἷμα!».
.              Μὲ τὴν Καταστροφὴ θρηνεῖ τὸν ἐθνοϊερομάρτυρα Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομο: «Ὅπου καρδιά, ὅπου φρόνημα, τὸ Γένος, ἡ Ἐκκλησία καὶ τῶν Ἑλλήνων οἱ χοροὶ καὶτῶν πιστῶν τὰ πλήθη σου προσκυνοῦμεν, ἄμωμε, τὴ θεία δοκιμασία καὶ τὸ μεταλαβαίνομε τὸ αἷμα σου ὁπού ἐχύθη». Στὶς 28 Ὀκτωβρίου 1940, τὴν ἡμέρα τοῦ ΟΧΙ, μᾶς ἄφησε, ὡς παρακαταθήκη, τὸν τελευταῖο του στίχο: «Αὐτὸ τὸ λόγο θὰ σᾶς πῶ, δὲν ἔχω ἄλλο κανένα: Μεθύστε μὲ τ’ ἀθάνατο κρασὶ τοῦ Εἰκοσιένα!».-

Διαφήμιση

Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ “ΛΩΛΑΘΗΚΕ”… (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)

Ἡ Πολιτεία “λωλάθηκε”…

Τοῦ Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

.           Οἱ Ἕλληνες, ἀποδεδειγμένα, βρισκόμαστε σὲ μεγάλη παρακμή, ἴσως στὴν ἔσχατη. Ἡ παρακμὴ εἶναι γενική: πολιτική, πνευματική, ἐθνική, κοινωνική, οἰκονομική, ἐκκλησιαστική. Ἐλάχιστα δείγματα, πολὺ πρόσφατα, τῆς ἐθνικῆς παρακμῆς:

– Ἡ Κυβέρνηση δέχεται μετὰ τιμῶν ξένος ἡγέτης νὰ παρέμβει στὰ ἐσωτερικὰ τῆς χώρας μας καὶ νὰ συγχαρεῖ τὴν κυβέρνηση, γιατί ἀκολουθεῖ τὴ θέλησή του στὸ Σκοπιανό. Οἱ προπαγανδιστὲς τοῦ ΣΥΡΙΖΑ, τῶν ὁποίων τὰ γραφεῖα κοσμοῦνται ἀπὸ πίνακες τοῦ Λένιν, ἀγνόησαν τὸν λόγο του, πὼς ὅταν σὲ ἐπαινεῖ κάποιος μὲ διαφορετικὰ συμφέροντα, γύρνα πίσω καὶ κοίτα τί πηγαίνει στραβά…

– Ἀναζητοῦνται οἱ βολικοί, ποὺ θὰ σχηματίσουν τὴν κοινοβουλευτικὴ πλειοψηφία, γιὰ νὰ περάσει ἡ συμφωνία τῶν Πρεσπῶν.

– Ἡ ἐκκλησιαστικὴ ἡγεσία συμφωνεῖ καὶ ἐπαινεῖ τὴν πολιτικὴ ἡγεσία γιὰ τὰ ὅσα πράττει σὲ βάρος τῶν κληρικῶν καὶ τῆς ἐκκλησιαστικῆς περιουσίας καὶ ἀδιαφορεῖ πλήρως γιὰ τὴν ἀγωνιώδη ἔκκληση τῶν 22 ἀρχιερέων τῆς Μακεδονίας.

– Οἱ Ἀρχιερεῖς, στὸ σύνολό τους, διστάζουν νὰ συγκαλέσουν τὴν Ἱεραρχία γιὰ τὸ Μακεδονικό, ἐπειδὴ ὁ Ἀρχιεπίσκοπος δὲν θέλει…

– Ἡ ἰντελιγκέντσια, πλὴν τιμητικῶν ἐξαιρέσεων, εἶναι ὑπὲρ τῆς συμφωνίας. Ὁ μηδενισμὸς καὶ ἡ παγκοσμιοποίηση ἐπικρατοῦν στὴ σκέψη τους. Ἄλλοι ἔχουν χάσει τὴν πατριωτικὴ εὐαισθησία τους. Ἢ ἔχουν κλείσει τὰ αἰσθητήρια τῆς ψυχῆς τους, ἢ ἔχουν συνηθίσει καὶ τοὺς ἀρέσει ἡ ὅλη ἀτμόσφαιρα.

.           Τὸ 1908, σὲ ἀνάλογη τραγικὴ γιὰ τὸν Ἑλληνισμὸ ἐθνικὴ κατάσταση ἔγραψε ὁ Κωστὴς Παλαμᾶς ἕνα τραγικὸ ποίημα ποὺ ταιριάζει στὴν ἐκκλησιαστική, ἐθνικὴ καὶ κοινωνική μας παρακμή:

«Ἡ Πολιτεία λωλάθηκε, κι ἀποπαίδα τὰ κάνει
τὸ Νοῦ, τὸ Λόγο, τὴν Καρδιά, τὸν Ψάλτη, τὸν Προφήτη.
κάθε σπαθί, κάθε φτερό, κάθε χλωρὸ στεφάνι,
στὴ λάσπη. Σταῦλος ὁ ναὸς καὶ μπουντρούμι τὸ σπίτι.
Ἀπὸ θαμποὺς ντερβύσηδες καὶ στέρφους μανταρίνους
κι ἀπὸ τοὺς χαλκοπράσινους ἡ Πολιτεία πατιέται.
Χαρὰ στοὺς χασομέρηδες! Χαρὰ στοὺς ἀρλεκίνους!
Σκλάβος ξανάσκυψε ὁ ρωμιὸς καὶ δασκαλοκρατιέται.
Γύρω μου ἀδιάφοροι καὶ ὀχτροί, καὶ οὐρλιάζουνε μπροστά μου,
κ’ ἐμὲ , μ’ ἀδράχνει ἕνας θυμὸς κ’ ἕνας σκοπὸς μὲ πάει.
Κ’ ἕνα παλιὸ τραγούδι μου μεσ’ ἀπ’ τὴ θάλασσά μου
ξανάρχεται στὰ χείλη μου, κύμα κι ἀφρός, καὶ σπάει:
Δὲν ἔχεις, Ὄλυμπε, θεούς, μηδὲ λεβέντες ἡ Ὄσσα,
ραγιάδες ἔχεις, μάννα γῆ, σκυφτοὺς γιὰ τὸ χαράτσι,
κούφιοι καὶ ὀκνοὶ καταφρονᾶν τὴ θεία τραχιά σου γλῶσσα,
τῶν Εὐρωπαίων περίγελα καὶ τῶν ἀρχαίων παλιάτσοι.
Καὶ δημοκόποι Κλέωνες καὶ λογοκόποι Ζωΐλοι,
καὶ Μαμμωνάδες βάρβαροι, καὶ χαῦνοι λεβαντίνοι.
Λύκοι, ὦ κοπάδια, οἱ πιστικοὶ καὶ ψωριασμένοι οἱ σκύλοι
κ’ οἱ χαροκόποι ἀδιάντροποι καὶ πόρνη ἡ Ρωμιοσύνη!»… *

.           Αἰχμηρὸς ὁ λόγος τοῦ ποιητῆ. Ὅμως μόνο ὁ ποιητὴς μπορεῖ νὰ ξεπεράσει τὶς ἀναστολὲς τοῦ κοινοῦ ἀνθρώπου καὶ νὰ περιγράψει ἐπιγραμματικὰ καὶ μὲ ἀκρίβεια τὴν πικρὴ πραγματικότητα.-

 

* Τὸ ποίημα γράφτηκε τὸ 1908 καὶ ἐκδόθηκε τὸ 1912 στὴ συλλογὴ τῶν ποιημάτων «Ἡ Πολιτεία καὶ ἡ μοναξιά». Τὸ συγκεκριμένο ποίημα ὀνομάζεται «Ἀποκριτικὴ γραφὴ» καὶ βρίσκεται στὴ σελίδα 356 τοῦ Ε΄ Τόμου τῶν Ἁπάντων τοῦ Παλαμᾶ, Ἔκδοση Μπίρη, Ἐπιμέλεια Ἱδρύματος Κωστῆ Παλαμᾶ καὶ ὑπογραφὴ Γ. Κατσίμπαλη.

ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ: ΣΧΟΛΕΙΟ ΙΣΟΝ ΔΑΣΚΑΛΟΣ (Δ. Νατσιός)

Κωστὴς Παλαμᾶς: Σχολεῖο ἴσον δάσκαλος

Δημήτρης Νατσιὸς
δάσκαλος-Κιλκὶς

.             «Γεννήθηκα τὸ 1887 στὸν Πειραιά· οἱ γονεῖς μου κατάγονταν ἀπὸ τὴ Χίο. Ἡ μητέρα τοῦ ἀείμνηστου Πορφύρα καὶ ἡ δικιά μου ἦταν ἀδελφάδες, τὸ γένος Συριώτη. Τὶς ἐγκύκλιες σπουδὲς τὶς πέρασα στὸν Πειραιά. Κι ὅποιος ξέρεις τί σημασία ἔχει γιὰ τὸν νέο ἡ παρουσία στὴν κριτικὴ τούτη ἡλικία ἑνὸς προσώπου σὰν τὸν λαμπρὸν ἐκεῖνο παιδαγωγό, ποὺ θύμιζε ἀρχαῖον Ἕλληνα, τὸν ἀείμνηστο Ἰάκωβο Δραγάτση, νιώθει γιατί οἱ μαθητές του φυλάγουν σ’ ὅλη τους τὴ ζωή, μέσα στὴν καρδιά τους, τὴ μνήμη τῆς μορφῆς του». (Δ. Πικιώνη «Κείμενα», ἐκδ. «Μορφωτικὸ Ἵδρυμα Ἐθνικῆς Τράπεζας», σελ. 23).
.             Ξεκίνησα νὰ διαβάζω κάποια αὐτοβιογραφικὰ σημειώματα τοῦ Δ. Πικιώνη, τοῦ μεγάλου Ἕλληνα. Κοντοστάθηκα, «φιλοσόφησα» λίγο τὴν τελευταία πρόταση τοῦ προοιμίου του. Κράτησε στὰ φυλλοκάρδια του, ὁλοζωῆς, τὴν μνήμη τῆς μορφῆς τοῦ δασκάλου του. Μεγάλη κουβέντα.
.             Πόσες φορὲς σὲ βιογραφίες σπουδαίων, «πάνυ ἀκριβῶν» ἀνθρώπων, δὲν διαβάζουμε παρόμοιες φράσεις. «Εὐτύχησε νὰ μαθητεύσει κοντὰ στὸν…». «Ὁ μεγάλος Δάσκαλος τοῦ Γένους… τὸν ἐνέπνευσε τὴν ἀγάπη γιὰ τὰ γράμματα». Ὅσο κρατοῦσε ἡ Παιδεία σ’ αὐτὸν τὸν τόπο, σχολεῖο καὶ παίδευση σήμαινε δάσκαλος. Τὰ πάντα δορυφοροῦσαν τὸν δάσκαλο. «Καλῶν τῶν διδασκάλων καλοὶ καὶ οἱ μαθηταί», ἀπροσπέλαστος ὁ λόγος τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου.
.             Χαρακτηριστικὸ τὸ ἀκόλουθο παράδειγμα, ποὺ δείχνει τὸ πόσο σημαντικὸ καὶ οὐσιαστικὸ θεωροῦσαν οἱ Ρωμιοὶ (Βυζαντινοὶ) πρόγονοί μας τὸ ἀξίωμα τοῦ δασκάλου. Στὰ χρόνια τοῦ λόγιου αὐτοκράτορα Θεόφιλου (829-842 Μ.Χ.) διδάσκει στὴν Κωνσταντινούπολη ὁ περίφημος Λέων ὁ μαθηματικὸς ἢ φιλόσοφος. (Ὁ ὁποῖος μετέβη ἀπὸ τὴν Πόλη στὴν Ἄνδρο γιὰ πληρέστερη μόρφωση, ὅπου δίδασκε κάποιος ὀνομαστὸς γιὰ τὴ σοφία του διδάσκαλος). Ἡ φήμη τοῦ Λέοντος εἶχε ἐξαπλωθεῖ «ἐπὶ πτερύγων ἀνέμων», εἶχε φτάσει ὡς τὸ χαλιφάτο τῆς Βαγδάτης. Ὁ Χαλίφης Μαμοῦν τὸν ζήτησε ἐπίσημα ἀπὸ τὸν αὐτοκράτορα τὸν Λέοντα, ἔστω καὶ ὡς μετακλητό, προσφέροντας ἕνα τεράστιο ποσό. Ὁ Θεόφιλος ἀποβλέποντας στὸ γόητρο τῆς αὐτοκρατορίας, ἀλλὰ καὶ ἐκτιμώντας τὴν ἀξία τοῦ δασκάλου, ἀρνήθηκε. Ἀξίζει νὰ παραθέσουμε ἀποσπάσματα ἀπὸ τὸν ἐπιστολικὸ διάλογο τῶν δύο ἡγετῶν, ὅπως τὸν διέσωσε ὁ «Συνεχιστὴς Θεοφάνους». Γράφει ὁ χαλίφης: « Ἀξιῶ τὸν ὃν ἔχεις ἐπὶ φιλοσοφίᾳ καὶ ταῖς ἄλλαις ἐπιστήμαις περιβόητον ἄνδρα βραχύν τινα χρόνον ἑξαποστεῖλαι…». Ἀπαντᾶ τὸ Θεόφιλος: «….ἄλογον τὸ οἰκεῖον δοῦναι ἑτέροις καλὸν καὶ τὴν τῶν ὄντων γνῶσιν ἔκδοτον ποιῆσαι τοῖς ἔθνεσι, δι’ ἧς τὸ τῶν Ρωμαίων γένος θαυμάζεταί τε καὶ τιμᾶται παρὰ πᾶσι». Μὲ λίγα λόγια, εἶναι ἀνοησία νὰ ξεπουλήσεις στὰ ἔθνη, αὐτὸ γιὰ τὸ ὁποῖο θαυμάζεται τὸ γένος σου, δηλαδή, ὁ ἔξοχος διάκονος τῆς ὄντως Παιδείας. (Ἀπὸ τὸ βιβλίο τοῦ Γ. Τσαμπῆ «Ἡ Παιδεία στὸ Βυζάντιο», ἐκδ. Γρηγόρη, σελ. 54).
.             Τὸ παραπάνω, νομίζω, ἐξηγεῖ καὶ τὸ χιλιόχρονο τῆς ἐνδόξου αὐτοκρατορίας μας. «Κάλλιο γνώση, παρὰ γρόσι», ὅπως ἔλεγαν καὶ οἱ ἐν αἰχμαλωσίᾳ πρόγονοί μας. Καὶ εἶναι γεγονὸς ἀναντίρρητο πὼς φτάσαμε στὴν ἁγιασμένη Ἐπανάσταση, γιατί «ἡ ψυχὴ τοῦ Γένους ἀγρυπνοῦσε. Φτωχοὶ παπάδες καὶ δάσκαλοι, ποὺ ἐτρέφοντο μὲ λίγο ψωμί, εἶχαν τὸ σθένος εἰς τὸ βάθος τῆς ψυχῆς των, σθένος ποιητῶν. Καταλάβαιναν τὴν εὐθύνην ποὺ τοὺς ἐβάρυνε νὰ συνεχίσουν τὴν ἑλληνικὴν παράδοσιν· διηγοῦντο εἰς τὰ ἑλληνόπουλα ποιὰ ἦταν ἄλλοτε ἡ πατρίδα τους καὶ τοὺς ἐδίδασκαν δύο ὀνόματα: Ἑλλὰς καὶ ἐλευθερία». (Τοῦ ἀκαδημαϊκοῦ Σ. Μενάρδου, ποὺ περιέχεται στὸ βιβλίο τοῦ ἀρχιμ. Ἰω. Ἀλεξίου, «Ἡ Παιδεία στὴν Τουρκοκρατία», σελ. 181).
.           Ἐξαιρετικὲς εἶναι καὶ οἱ προϋποθέσεις ποὺ θέτει ὁ Ἰω. Καποδίστριας, γιὰ νὰ ἀναλάβει κάποιος καθήκοντα δασκάλου: «Ἐν γένει πρέπει νὰ στοχάζονται (οἱ δάσκαλοι) ὅτι ἡ κυβέρνηση καὶ οἱ πολῖται ἐμπιστεύονται εἰς αὐτοὺς τὰ παιδία των διὰ νὰ μάθωσιν ὄχι μόνον γράμματα, ἀλλὰ καὶ τὸ πῶς νὰ γίνωσιν ἄνδρες, ὠφέλιμοι εἰς τὴν κοινωνίαν. Ὅθεν οἱ διδάσκαλοι σωφρόνως καὶ τιμίως διάγοντες καὶ μὲ ἡμερότητα καὶ φιλοστοργίαν πρὸς τοὺς νέους προσφερόμενοι, χρέος ἔχουν νὰ μαθητεύωσιν αὐτοὺς καὶ μὲ τοὺς λόγους καὶ μὲ τὸ παράδειγμα τῆς ἴδίας των διαγωγῆς, εἰς τὰ πρὸς τὸν Θεόν, πρὸς ἑαυτοὺς καὶ πρὸς τὸν πλησίον καθήκοντα, εἰς τὴν δικαιοσύνην καὶ χριστιανικὴν εὐσέβειαν, εἰς τὴν εὐταξίαν καὶ φιλαλήθειαν, εἰς τὴν φιλοπονίαν, εἰς τὴν ἀγάπην τοῦ πλησίον, εἰς πᾶν ὅ,τι ἐν ἑνὶ λόγῶ, εἶναι πρόσφορον νὰ τοὺς καταστήση ἥμερους καὶ τιμίους ἀνθρώπους, ἰδίως πρὸς ἕνα ἕκαστον καὶ ἐναρέτους καὶ χρηστοὺς πολίτας κοινῶς πρὸς τὴν πολιτείαν». (Ἰω. Τσάγκα, , «Ἡ Ὀρθόδοξη Χριστιανικὴ Ἀγωγὴ στὸ ἐκπαιδευτικὸ ἔργο τοῦ Ἰω. Καποδίστρια», ἐκδ. «Κυριακίδη», σελ. 151).
.               Παρένθεση: Ἀκόμη θυμᾶμαι τὶς βαθυστόχαστες τιποτολογίες, στὸ προγραμμά  της γιὰ τὸ «ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ: Πρῶτα ὁ μαθητής», τῆς ἀπίθανης ἐκείνης κ. Διαμαντοπούλου. Κουτσουλιὲς ποὺ σήμερα ὑλοποιοῦνται. Διαβάζω: Προηγοῦνται μεταξὺ ἄλλων, τὰ ψηφιακὰ «ζαρζαβατικὰ» (διαδραστικὸς πίνακας, ἠλεκτρονικὸ βιβλίο, προσωπικὸς Η/Υ) καὶ κατόπιν ἀκολουθεῖ ὁ δάσκαλος, γιὰ τὸν ὁποῖο γράφει: «Τὸ Νέο Σχολεῖο δίνει ἔμφαση στὴν συνάρθρωση, τὴ συνέργεια καὶ τὸν συντονισμὸ μεταξὺ τῶν βαθμίδων τῆς ἐκπαίδευσης. Ἰσχυροποιεῖται ὁ ρόλος τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ στὴν διαδικασία ἀναβάθμισης τοῦ σχολείου, μὲ πρωτοβουλίες αὐτενέργειας καὶ κίνητρα καινοτομίας, μὲ τὶς γνώσεις ποὺ χρειάζεται, γιὰ νὰ ἀνταποκριθεῖ στὴν ὑψηλὴ ἀποστολή του καὶ μὲ ἀντίστοιχο ὑψηλὸ κύρος, θέση στὴν κοινωνία καὶ ἀμοιβή».
.              Ἔξοχο κείμενο, ἱστορικό. Πῶς τὸ λέει, «ὑψηλὴ ἀμοιβή»; Ὑλοποιήθηκε διὰ τῆς μειώσεώς της. Μὲ τέτοιες, λοιπόν, ὑψηλόφρονες ὀνειροφαντασίες θὰ φτάσουμε, ὄχι σὲ χρηστοὺς καὶ ἐνάρετους πολίτες, ἀλλὰ στὸ “ἀνοικτὸ στὴν κοινωνία καὶ δημόσιο, ψηφιακὸ σχολεῖο”. Τὸ ποιὸς ὅμως θὰ εἶναι ὁ ρόλος τοῦ «ἰσχυροποιημένου» ἐκπαιδευτικοῦ στὸ «ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ», τὸν διαβάζω στὸ βιβλίο «Νεοελληνικὴ γλώσσα», Α΄ Γυμνασίου, (τετράδιο ἐργασιῶν), σελ. 71. Ἰδοὺ τὸ «σχολεῖο τοῦ μέλλοντος». «Οὐσιαστικὰ τὸ σχολεῖο τοῦ μέλλοντος θὰ εἶναι μία μορφωτικὴ ὑπηρεσία, ὅπου τὸ κάθε παιδὶ θὰ μαθαίνει μόνο του ἀπὸ τὸν ὑπολογιστή, ὑποβοηθούμενο ἀπὸ ἕνα ὑποβαθμισμένο βοηθὸ μάθησης, (σ.σ. ὅπως λέμε οἰκιακὴ βοηθός), ἐπιφορτισμένο κυρίως μὲ τεχνικῆς φύσεως προβλήματα. Τὰ παιδιά, ποὺ ἔχουν ὑπολογιστὴ στὸ σπίτι, θὰ μποροῦν νὰ παρακολουθοῦν ἀποκεῖ (σ.σ. ἔτσι, μία λέξη, «ἀποκεῖ»), χωρὶς νὰ εἶναι ἀπαραίτητη ἡ καθημερινὴ παρουσία στὸ σχολεῖο, ἀφοῦ ἔτσι κι ἀλλιῶς οἱ ἠλεκτρονικὲς βάσεις δεδομένων του θὰ εἶναι online σὲ 24ωρη βάση. Οἱ ἐκπαιδευτικοί, βέβαια, λένε…», ποιὸς νοιάζεται τί λένε οἱ ἐκπαιδευτικοί; Καταλάβαμε…
.           Τὴν Τρίτη τὰ σχολεῖα ἀνοίγουν. Δόξα τῷ Θεῷ, θὰ ἀρχίσουμε μὲ τὶς ἁγιαστικὲς εὐχὲς τῆς Ἐκκλησίας μας. Κάποιοι εἴμαστε ὑπερήφανοι, γιατί εἴμαστε Ἕλληνες δάσκαλοι καὶ Χριστιανοὶ Ὀρθόδοξοι, γιατί τιμιότερα δὲν ὑπάρχουν στὴν Οἰκουμένη. «Ἀπ’ ἔξω μαυροφόρα ἀπελπισιά», ἀλλὰ μὲς στὴν τάξη Κρυφὸ Σχολειό.
.         Κάνουμε τὸν σταυρό μας καὶ “τρέλα κολοκοτρωναίικη”, συνάδελφοι. Καὶ κανεὶς νὰ μὴν φοβᾶται τοὺς μυρμηγκολέοντες, “πρόσκαιροί εἰσι”. (Παραθέτω τρία κείμενα τῆς ρωμαίικης… τρέλας. Ἂν δὲν ὑπῆρχε αὐτή, ἀκόμη θὰ προσκυνούσαμε τοὺς Μωχαμετάνους. «Ὁ κόσμος μᾶς ἔλεγε τρελούς. Ἐμεῖς ἂν δὲν εἴμεθα τρελοί, δὲν ἐκάναμε τὴν Ἐπανάσταση», μᾶς ὁρμηνεύει ὁ Γέρος τοῦ Μοριά. «Νοικοκυριοὶ καὶ φρόνιμοι Δὲν ζοῦν στὸν Ψηλορείτη Οἱ κουζουλοὶ τὴν κάνανε Ἀθάνατη τὴν Κρήτη», διαλαλεῖ καὶ ἡ κρητικὴ λεβεντομαντινάδα. Μονολογοῦσε, περίλυπος καὶ καταντροπιασμένος, Νικόλαος Ἰβανώφ, ἀρχιστράτηγος τῶν Βουλγάρων στὴν μάχη τοῦ Κιλκίς, μετὰ τὴν συντριβή του ἀπὸ τοὺς ἀθάνατους Κιλκισιομάχους: «Ὅλα τὰ εἶχα προβλέψει, τὰ εἶχα σκεφτεῖ ὅλα, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν τρέλα τῶν Ἑλλήνων». Ἀπὸ τὴν εὐλογημένη ἐκείνη τρέλα, ποὺ ἀπελευθέρωνε τὸ ἔθνος, φτάσαμε σήμερα στοὺς προδότες, ποὺ παραδίδουν ἀμαχητὶ τὰ αἱματοβαμμένα διάσελα τῆς Μακεδονίας). Ἑμπρός, λοιπόν, μὲ τὴν εὐχὴ τῆς Παναγίας μας…

ΘA ΒΡΕΘΕI ΠΑYΛΟΣ ΜΕΛAΣ; ΘA ΒΡΕΘΕI ΓΕΡΜΑΝOΣ ΚΑΡΑΒΑΓΓEΛΗΣ; (Δ. Νατσιός) [Ἀφιέρωμα στὸν Παλαμᾶ]

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΠΑΛΑΜΑ

Θά βρεθεῖ Παῦλος Μελᾶς,
θά βρεθεῖ Γερμανός Καραβαγγέλης;

Δημήτρης Νατσιός
δάσκαλος-Κιλκίς

.               Μεγάλος, πολὺ μεγάλος ὁ ἐθνικός μας ποιητὴς Κωστὴς Παλαμᾶς. Ἔζησε ὅλες τὶς κρίσιμες στιγμὲς τοῦ Ἔθνους. Καὶ τὸ βοήθησε. Τὸ ὕμνησε, τὸ ἐνθάρρυνε, κατακεραύνωνε τοὺς «τροπαιούχους τοῦ ἄδειου λόγου», ποὺ ροκάνιζαν τὰ σωθικά του. Τὶς ἀνθρωποκάμπιες (Κόντογλου), τοὺς νάνους καὶ τοὺς ἀρλεκίνους τῆς κομματοκρατίας. Τὸν λησμονήσαμε ὅμως. Ἀπὸ τὰ σχολικὰ βιβλία εἶναι προγραμμένος. Ἔχει «κουσούρι» ἀσυγχώρητο: εἶναι ἐθνικὸς ποιητής. Σολωμός, Βαλαωρίτης, Κάλβος, Παλαμᾶς, οἱ ἐθνικοί μας ραψωδοί, περιφρονοῦνται ἀπὸ τὴν δημόσια διὰ βίου, ὅπως τήν ονόμαζε ὁ ΓΑΠ, καί… νυκτοβίου, ἐκπαίδευση. Ἐνῶ, ὅπως ἔχουμε ξαναγράψει, θὰ συναντήσεις κείμενα τοῦ γίγαντα τῆς λογοτεχνίας καὶ γνωστοῦ τηλεαστρολόγου – τηλεμπουρδολόγου Κώστα Λεφάκη (στὸ Τετράδιο Ἐργασιῶν τῆς «Νεοελληνικῆς Γλώσσας» Γ´ Γυμνασίου, σελ. 73), ὁ ὁποῖος ἀναφέρεται στὴν «ἐνίσχυση τῶν ἐρωτικῶν σχέσεων, διότι ὁ πλανήτης Ἄρης δεσπόζει στὸν Λέοντα», θὰ σκοντάψεις ἀκόμη καὶ σ’ ἕνα «ἀπίστευτο» κείμενο τοῦ -γράφω τ’ ὄνομά του καὶ τὸ χέρι μου τρέμει ἀπὸ συγκίνηση- Κ. Σημίτη, ὁ ὁποῖος ἀποκαλύπτει στοὺς Ἑλληνόπαιδες «τὴν διαστρεβλωμένη καὶ γι’ αὐτὸ χωρὶς ἀπήχηση ἑλληνικὴ καὶ χριστιανικὴ παράδοση», («Νεοελληνικὴ Γλώσσα», Γ´ Γυμνασίου, σελ. 65). Θὰ συναντήσεις στὰ βιβλία πολλὰ κείμενα τοῦ βούρκου καὶ τῆς σάχλας, κατακάθια ποὺ ἔπνιξαν τὰ παιδιὰ μὲ τὶς δηλητηριώδεις ἀναθυμιάσεις τους, Παλαμᾶ ὅμως δὲν θὰ βρεῖς.
Δὲν ἐμφορεῖται, θὰ ἔλεγε, ἡ «διὰ βίου» ἀνοησία, ἡ ποίησή του ἀπὸ «προοδευτικὲς ἀντιλήψεις». Ὁ ποιητὴς πέθανε ἐν μέσῳ γερμανικῆς Κατοχῆς, τὸν Φεβρουάριο τοῦ ’43. Ὁ λαὸς ἔψαλλε τὸν Ἐθνικὸ Ὕμνο, τὴν ἡμέρα τῆς κηδείας του ἤχησαν οἱ σάλπιγγες τῆς ἐλευθερίας. Γράφει ὁ Γιῶργος Θεοτοκᾶς, ποὺ βρίσκεται στὸ ξόδι τοῦ ποιητῆ: «Κατεβήκαμε πρὸς τὴ σκλαβωμένη Ἀθήνα μας, ποὺ τὴ σκίαζαν ἀπ’ τὴν Ἀκρόπολη οἱ σημαῖες τῶν κατακτητῶν, μὲ ψυχὴ περήφανη καὶ χαρούμενη. Νιώθαμε τὴν Ἑλλάδα ἐλεύθερη καὶ νικηφόρα, μέσα στὴ συμφορά της. Τέτοια ἦταν ἡ δύναμη τοῦ ποιητῆ ποὺ εἴχαμε κηδέψει καὶ ποὺ μᾶς φαινότανε τώρα περισσότερο ἀπὸ πάντα ζωντανός». («Πνευματικὴ Πορεία», ἐκδ. «Ἑστία», σελ. 202).
.                     Αὐτὲς τὶς ἀνήλιαγες ἡμέρες τῆς ἀσημαντότητας, τῆς προδοσίας καὶ τῆς ἀποπροβάτωσης τοῦ κυρίαρχου λαοῦ, μόνο ἂν ἀνέβουμε στὶς στέρεες πλάτες τῶν προγόνων, μπορεῖ νὰ σηκωθεῖ ἡ ματιά μας πάνω ἀπὸ τὰ ἐθνικά μας σάβανα. Οἱ πρόγονοι εἶναι σὰν τὴ γῆ. Εἶναι γνωστό, ἡ διακονία τῆς γῆς δίνει χαρὰ στὸν ἄνθρωπο, αὐτὴ ἡ γεωχαρμοσύνη παραπέμπει σὲ ἀρχέγονες, γενέθλιες καταβολές του. «Ἐν ἱδρῶτι τοῦ προσώπου σου φαγῇ τὸν ἄρτον σου». (Γέν. Γ´ 19).
.              Ὁ ἀρχαῖος μύθος μιλᾶ γιὰ τὸν Ἀνταῖο, «γίγας δυσπολέμητος», γιὸς τοῦ Ποσειδώνα καὶ τῆς Γῆς. Ὅσο πατοῦσε τὸ χῶμα τῆς μητέρας του Γῆς, δυνάμωνε, γινόταν ἀκατανίκητος. Σαφὴς βαθιὰ καὶ λεπτὴ ἡ ἀλληγορία τοῦ μύθου. Ἡ πατρίδα, «τὸ χῶμα της τὸ γλυκὸ ποὺ νιώθει σὰν ἄνθρωπος», (Βρεττάκος), τὸ ἐθνικὸν καὶ ἀληθὲς τοῦ Σολωμοῦ, αὐτὴ εἶναι τὸ ἔσχατο καταφύγιο, εἶναι σὰν τὸ αἷμα ποὺ ζωοποιεῖ τὸ σῶμα. «Τῆς πατρίδας μου πάλι ὁμοιώθηκα», τραγουδᾶ ὁ Ἐλύτης. Καὶ πιὰ δὲν τῆς μοιάζουμε, δὲν μᾶς ἀναγνωρίζει ἐμᾶς τὰ παιδιά της, γίναμε μασκαράδες. Μόνο ἂν γυρίσουμε πίσω στὴν ἀγαπημένη πατρώα γῆ, ἂν στραφοῦμε στοὺς μεγάλους λογοτέχνες καὶ τεχνίτες τοῦ Γένους, θὰ βροῦμε γιατρειά, θὰ θεραπευτοῦν τὰ ἕλκη τῆς ψυχῆς μας.
.                 Βουίζουν τὰ αὐτιά μας ἀπὸ τὶς τσιρίδες ὅσων θεωροῦν τὰ μνημόνια καὶ τὴν ξενικὴ ἐξάρτηση καὶ ὑποτέλεια ὡς περίπου εὐλογία γιὰ τὸν τόπο. Τί ἀπαντοῦν οἱ σπουδαῖοι, «οἱ πάνυ ἀκριβεῖς» τοῦ Γένους, σ’ αὐτοὺς τοὺς χαμαίζηλους τζιτζιφιόγκους;

Γράφει ὁ Ἀνδρέας Κάλβος στὸ ποίημα «Αἱ εὐχαί».
«Καλύτερα, καλύτερα
διασκορπισμένοι οἱ Ἕλληνες
νὰ τρέχωσι τὸν κόσμον
μὲ ἐξαπλωμένην χεῖρα
ψωμοζητοῦντες
παρὰ προστάτας νά ᾽χωμεν».

.               «Παρὰ προστάτας νά ᾽χωμεν» καὶ προστάτες (νταβατζῆδες ἐπὶ τὸ λαϊκότερον) ἔχουν μόνον ἡ Ἑλλὰς καὶ οἱ πόρνες, ὡς θὰ ἔλεγεν ὁ δηκτικὸς εὐφυολόγος, Ἐμ. Ροΐδης. Γράφει ὁ Κωστὴς Παλαμᾶς, ἕνα ὡραιότατο ποίημα, κατὰ τῶν ἐσαεὶ προσκυνημένων στὰ κελεύσματα τῶν ξένων, στοὺς τωρινοὺς ποὺ τὸ ἀγγελτήριο τῆς σκλαβιᾶς μας, τὸ προσκυνοχάρτι, τὸ βάπτισαν, μηχανισμὸ στήριξης καί, τὸ χειρότερο, «λύση» τοῦ σκοπιανοῦ. Τὸ τιτλοφορεῖ «οἱ λύκοι». Τὸ παραθέτω:
«Σὲ μοίρας ἀνελεήμονης τὰ πόδια /ἢ στοῦ θεοῦ μας τὸ ἔλεος γυρτοί;/ Τῶν ἐθνικῶν ἀπριλομάηδων ξόδια/ μᾶς δείχνουν γιὰ ποιᾶς λύτρωσης γιορτή./ Μὲς στὸ παλιόσπιτό σου ταμπουρώσου,/ Ζῆσε ὅπως-ὅπως· ὁ παθὸς-μαθός./ Κάλλιο γλύστρα στὸ δρόμο τὸ δικό σου /παρὰ στὸ δρόμο τοῦ ἄλλου νὰ εἶσαι ὀρθός./ Τοῦ ξένου τ’ ἄγγισμα, ὅποιο, δὲν ἀφήνει / τὰ σημάδια τοῦ σκλάβου στὸ κορμί;/ Δὲν εἶναι δανεικιὰ ἡ μεγαλοσύνη·/ λευτεριᾶς ψεύτρας, ψεύτρα καὶ ἡ τιμή. /Μὲ τ’ ἅρμυρά μου δάκρυα σ’ ἀνταμώνω,/ Ἐσὺ τῆς πείνας μου εἶσαι πλερωμὴ/ ντόπιο μαῦρο κριθάρι ποὺ ζυμώνω,/ Ὄχι τοῦ ξένου τὸ ἄσπρο τὸ ψωμί».
.              Ἡ μεγαλοσύνη δὲν χτίζεται μὲ δανεικὰ οὔτε εἶναι δανεικιά. Οἱ λύκοι, προβατόσχημοι καὶ μή, Εὐρωπαῖοι καί… ἀγοραῖοι εἶναι ἀνελεήμονες, τὸ ἄγγισμά τους, οἱ θεραπεῖες τους, θὰ μᾶς σκοτώσουν καὶ θὰ μᾶς λερώσουν. (Τό κάθαρμα ἡ Μέρκελ τόν ἀποκαλεῖ  “Μακεδόνα” τόν Ζάεφ. Καί ὁ Κοτζιάς χαχανίζει…).
Ὅμως, ἐδῶ στὴν ἔρμη πατρίδα, «Ροπαλοφόροι καραδοκοῦν / χαγάνοι ὀρνεοκέφαλοι / βυσσοδομοῦν/ σκυλοκοῖτες, νεκρόσιτοι / καὶ ἐρεβομανεῖς / κοπροκρατοῦν τὸ μέλλον», μᾶς γράφει ὁ Ὀδυσσέας Ἐλύτης. Τὸ μέλλον μας, ὅσο θὰ τὸ κρατοῦν στὰ χέρια τους τὰ κοπρώδη ὑποκείμενα τῆς πολιτικῆς, θὰ κοπροκρατεῖται.
.            Στὴν τότε γερμανικὴ Κατοχὴ οἱ σκλαβωμένοι Ἕλληνες, ἀψηφώντας καὶ περιφρονώντας τὶς κάννες τῶν Γερμανῶν, συνάχτηκαν στὸ Α´ νεκροταφεῖο Ἀθηνῶν, καὶ τραγουδώντας ὕμνους τῆς λευτεριᾶς, ἀποχαιρέτησαν τὸν μεγάλο νεκρό. Δὲν τόλμησαν τὰ ναζιστικὰ γουρούνια νὰ ματώσουν τὴν συγκέντρωση. Αὐτὸ τὸ ἀντιστασιακὸ ἦθος τοῦ λαοῦ μας, ποὺ πνίγηκε κάτω ἀπὸ τὴν πυώδη ἠδονοθηρία τῶν χρόνων τῆς λεγόμενης μεταπολίτευσης, πρέπει νὰ ξαναβροῦμε. Δὲν χάθηκε. Μπαζώθηκε ἀπὸ σκουπίδια καὶ ἀπορρίμματα, ποὺ ἔπεσαν σὲ σπίτια καὶ σχολεῖα, μέσῳ τῆς πορνοτηλεόρασης καὶ τῆς ἀνθελληνικῆς παιδείας. Λίγο σκάψιμο θέλει καὶ θὰ βροῦμε τὴν βασιλικὴ φλέβα, τὴν σωτήρια πηγή.
.            Κλείνοντας δημοσιεύομε ἀπὸ τὸ ποίημα τοῦ μεγάλου μας ποιητοῦ «Ἡ φλογέρα τοῦ Βασιλιᾶ» τό παρακάτω ἀπόσπασμα, γιὰ νὰ μὴ ξεχνᾶμε τὶς ρίζες μας, τὴν ἱστορία μας, τὸ αἷμα καὶ τὰ δάκρυα ποὺ ἔχυσαν ὅσοι ὑπερασπίστηκαν τὰ ἱερὰ καὶ ὅσια τοῦ Γένους μας καί μάλιστα τή γῆ τῆς Μακεδονίας μας.

«…καί τῆς Θεσσαλονίκης
βλαστοί, πρωτοπαλλήκαρα καί πολεμάρχοι, μέσα
κι ἀπό τή γῆ πού ἱέρισσα καί καπετάνισσα εἶναι,
στὄνα της χέρι τό σπαθί καί στ ‘ ἄλλο το βαγγέλιο,
καί στοῦ πελάου καί στεριανή καί στό ρωμαίικο Γένος
ἀφρός ἀπό τή δόξα του κι ἀπό τή δύναμή του.
Μακεδονίτες ποταμοί, μακεδονίτες ἄντρες
ἀνταμωμένοι ἀπάνω της θεριεύουνε καί στέκουν…»

.           Τήν περίοδο τοῦ Μακεδονικοῦ Αγώνα κάποιοι “ἀνυπάκουοι” ἀξιωματικοί καί πατριῶτες, ἔσωσαν τήν Ἑλλάδα καί τήν τιμή της, τώρα πού διατρέχουμε χειρότερο κίνδυνο θά βρεθεῖ Παῦλος Μελᾶς, θά βρεθεῖ Καραβαγγέλης;

Δημήτρης Νατσιός
δάσκαλος-Κιλκίς

ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ (1859-27.02.1943) 68 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ

ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ (1859-27.02.1943)
68 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ

Ὑπὸ Μαρίας – Ἐλευθερίας Γ. Γιατράκου
Δρ. Ἱστ.- Φιλ. Πανεπιστηµίου Ἀθηνῶν

«…δεκαοκτὼ ἡμέρες ἀργότερα προσευχόμενος
καὶ σιγοψέλνοντας ψαλμοὺς ἔφυγε κι αὐτὸς γιὰ τοὺς οὐρανούς,
γιὰ τὴν αἰώνια ἀνάπαυση.»

.             Ἐφέτος, συµπληρώνονται ἑξήντα ὀκτὼ χρόνια ἀπὸ τὸν θάνατο τοῦ Κωστῆ Παλαµᾶ (27-2-1943), ποὺ σφράγισε µἐ τὸ ποιητικὸ καὶ πεζογραφικό του ἔργο τὴ νεώτερη λογοτεχνία µας, δηµιουργώντας νέες προοπτικὲς γιὰ τὰ ἑλληνικὰ γράµµατα¹.
.         Ἂν ὁ λυράρης αὐτὸς τῆς πατρίδας, τῆς φύσης, τῆς θρησκείας, ὁ σονετογλύπτης ὅπως ἀποκαλοῦσε τὸν ἑαυτό του, ὁ στοχαστὴς ποιητής, τῆς «Ἀσάλευτης ζωῆς», ὁ συνθέτης τῆς «Φλογέρας τοῦ βασιλιᾶ», τοῦ «Δωδεκάλογου τοῦ Γύφτου», τοῦ «Τάφου», τῆς «Τρισεύγενης» καὶ πλείστων ἄλλων παραµένει πάντοτε ἐπίκαιρος, τὸ ἔργο του ἐσφράγισε τὸ 2004 µὲ τὸν «Ὀλυµπιακὸ Ὕµνο» του ποὺ παιανίστηκε στοὺς Ὀλυµπιακοὺς Ἀγῶνες.
.       Ὁ Κωστὴς Παλαµᾶς, ὁ νεώτερος ἐθνικός µας βάρδος γεννήθηκε στὶς 13 Ἰανουαρίου 1859 στὴν Πάτρα, ἀπὸ γονεῖς Μεσολογγίτες, ἀπὸ οἰκογένεια ποὺ ἔχει νὰ ἐπιδείξει πολλοὺς ἀγωνιστές, κληρικοὺς καὶ διδασκάλους τοῦ Γένους, µεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ τὸν Γρηγόριο Παλαµᾶ. Προπάππος του ἦταν ὁ Παναγιώτης Παλαµᾶς, ἱδρυτὴς τῆς ὀνοµαστῆς Παλαµαίας Σχολῆς στὸ Μεσολόγγι, στὴν ὁποία δίδασκε ². Σὲ ἡλικία 15-16 ἐτῶν εἶχε ἤδη χάσει καὶ τοὺς δικούς του γονεῖς καὶ φιλοξενήθηκε ἀπὸ τότε στὴ γενέθλια πόλη τοῦ πατέρα του, τὸ Μεσολόγγι,…

Γιὰ νὰ διαβάσετε τὸ κείμενο σὲ καλὴ ἐκτυπώσιμη μορφή,
πατῆστε ἐδῶ: ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ