Β΄ Μέρος
Τοῦ Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου
βλ. προηγ.: ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ: Κορυφαῖος δάσκαλος καὶ γνήσιος πατριώτης (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
Ἀρχεῖο κατηγορίας "ΙΣΤΟΡΙΑ"
ΜΑΡΚΟΣ ΜΠΟΤΣΑΡΗΣ: Ο ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΤΟΥ 1821 (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
Ἀναρτήθηκε ἀπὸ τὸν/τὴν christian-vivliografia στὸ ΙΣΤΟΡΙΑ στὶς 21 Φεβρουαρίου 2021
Μάρκος Μπότσαρης: Ὁ Λεωνίδας τοῦ 1821
τοῦ Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου
. Ὁ Σουλιώτης Μάρκος Μπότσαρης (1790-1823) εἶναι ἕνας ἀπὸ τοὺς πιὸ ἀγαπητοὺςἀγωνιστὲς τῆς Ἐθνεγερσίας, στὴν Ἑλλάδα καὶ σὲ ὅλη τὴν Εὐρώπη. Θυσιάστηκε στὰ 33 του χρόνια στὴ μάχη τοῦ Κεφαλόβρυσου Καρπενησίου. Ἦταν 9 πρὸς 10 Αὐγούστου 1823. Στὶς 19 τοῦ ἰδίου μηνὸς ἡ Προσωρινὴ Κυβέρνηση τῆς Ἑλλάδος ἐξέδωσε Θέσπισμα. Μεταξὺ ἄλλων αὐτὸ γράφει:
. «Μακαρία σκιὰ τοῦ ἀθανάτου Μάρκου Βότσαρη! …Ἀγαπητοὶ Ἕλληνες! Ἰδοὺ νέος Λεωνίδας στολίζει τὴν ἱστορίαν σας. Ὁ πρῶτος μὲ 300 συντρόφους ἠψήφησε τὸ σύμπαν, καί, ἀποφασίσας ν’ ἀποθάνη ὑπακούων εἰς τοὺς νόμους τῆς Σπάρτης ἐπέπεσε τὴν νύκτα κατὰ μυριάδων ἐχθρῶν. Ὁ νεώτερός μας, ἐκ συμφώνου μετὰ τοῦ στρατηγοῦ Καραϊσκάκη καὶ ὀκτακοσίων ἀνδρείων στρατιωτῶν, τὴν φιλοπατρίαν ἔχοντες νόμον καὶ ἀποφασισμένοι νὰ νικήσωσιν, ἐφώρμησαν ξιφήρεις κ’ ἐνίκησαν 10 χιλ. ἀνδρῶν… Εἰς τὴν ἔνδοξον μάχην ἀπέθανεν ὁ ἀθάνατος Στρατηγὸς Βότσαρης καὶ ἀπῆλθεν εἰς τὰς αἰωνίους μονάς… Ἀγαπητοὶ Ἕλληνες! Ἰδέτε πῶς ὁ Θεὸς μᾶς βοηθεῖ κατὰ τῶν ἐχθρῶν τῆς Χριστιανοσύνης! Πῶς μία δρὰξ πατριωτῶν κατέστρεψε τὸν ἀπειράριθμον στρατόν, πῶς ὁ Σταυρὸς καὶ ἡ φιλοπατρία θριαμβεύουν… Μιμηθῆτε τὸν Βότσαρην καὶ τοὺς συντρόφους του! Ἂς πολεμήσωμεν, καὶ βεβαίως θὰ ἐπιστρέψωμεν νικηταί». Ὑπογραφή: Πέτρος Μαυρομιχάλης, Πρόεδρος. Τὸ Θέσπισμα ἐξεδόθη στὴ Σαλαμίνα. (Βλ.σχ. Θωμᾶ Γόρδωνος «Ἱστορία τῆς ἙλληνικῆςἘπαναστάσεως», μετάφραση Ἀλεξ. Παπαδιαμάντη, ΜΙΕΤ, Ἀθήνα, 2017, Τόμος Β΄, σελ. 307-308)
. Ὁ Μάρκος Μπότσαρης ἦταν γόνος τῆς πολυμελοῦς Σουλιώτικης οἰκογένειας τῶν Μποτσαραίων. Πέμπτος γιὸς τοῦ Κίτσου Μπότσαρη, ἐπιφανοῦς μορφῆς τῆς Ἠπείρου, ἀπὸ νεαρὸς πολέμησε τοὺς Τούρκους. Τὸν Δεκέμβριο τοῦ 1820 ἐπικεφαλῆς 300 ἀνδρῶν, ἐπιτέθηκε ἐναντίον Τούρκων καὶ Τουρκαλβανῶν στὰ βουνὰ τῆς Ἠπείρου. Τὸν Μάρτιο τοῦ 1821 ἐνημερώθηκε γιὰ τὴνἘπανάσταση καὶ ἀρχίζει πλέον συστηματικὰ νὰ πολεμᾶ τοὺς Τούρκους καὶ νὰ ἐπιτυγχάνει νίκες: Βογόρτσα, Δερβίζιανα, Λέλοβα, Κοσμηρά, Ραψίνα, Κομπότι, Βαριάδες. Σημαία του ἦταν ὁ Ἅγιος Γεώργιος καὶ γύρω ἀπὸ τὴν εἰκόνα του ἦσαν γραμμένα: ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ – ΠΑΤΡΙΣ – ΘΡΗΣΚΕΙΑ.
. Κατὰ τὴν πρώτη πολιορκία τοῦ Μεσολογγίου, τὸ 1822, μὲ τὸ στρατηγικὸ σχέδιό του ὁΜπότσαρης, παραπλάνησε τοὺς Τούρκους καὶ αὐτοὶ καθυστέρησαν τὴν ἐπίθεσή τους. Ἀποτέλεσμα στὸ μεταξὺ νὰ ἐνισχυθεῖ σημαντικὰ ἡ ἄμυνα τῆς Ἱερᾶς Πόλεως καὶ ἔτσι ἡ ἐπίθεση νὰἀντιμετωπιστεῖ μὲ ἐπιτυχία. (Βλ. σχ. Νίκ. Σπηλιάδου «Ἀπομνημονεύματα», Τυπογρ. Χ. Νικολαΐδου Φιλαδελφέως, Τόμος Α΄, Ἀθήνησιν, 1851, σελ. 454-455 καὶ 482-486).
. Τὴν παραμονὴ τῆς μάχης στὸ Καρπενήσι ὁ Μπότσαρης ἀπέστειλε ἀπὸ τὸ Μεσολόγγι γράμμα στὸν Λόρδο Βύρωνα, ποὺ τότε βρισκόταν στὴν Κεφαλονιά. Ἀπάντησε στὴν ἐπιστολή, ποὺ τοῦ εἶχε στείλει ὁ ἄγγλος ποιητὴς κατόπιν συστάσεως τοῦ Μητροπολίτη Οὐγγροβλαχίας Ἰγνατίου.Ὁ Μπότσαρης, ἀφοῦ ἐξέφρασε στὸν Μπάιρον τὴ χαρά του γιὰ τὴν ἐπιστολή του, τὸν ἐνημέρωσε ὅτι τὴ νύχτα θὰ ἐπιχειρήσει ἐπίθεση ἐναντίον ἐχθρικοῦ σώματος ἕξι ἕως ἑπτὰ χιλιάδων ἀνδρῶν καὶὅτι μεθαύριο θὰ κινοῦσε γιὰ τὸ Μεσολόγγι νὰ τὸν ὑποδεχθεῖ ἐκεῖ… Δὲν πῆγε ζωντανὸς καὶ ὁΜπάϊρον, μόλις ἔφτασε στὸ Μεσολόγγι, ἐπισκέφθηκε τὸν τάφο του καὶ ἔκλαψε ἐκεῖ τὸν ἥρωα. (Παν. Κανελλόπουλου «Ἱστορία τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Πνεύματος», Μέρος 4ο, τεῦχος β΄, Ἀθῆναι, 1974, σελ. 1293).
. Ὁ ἐθνικός μας ποιητὴς Διονύσιος Σολωμὸς γράφει ἕνα «Σημείωμα τοῦ Ποιητοῦ» γιὰτὸν Μάρκο Μπότσαρη. Σὲ αὐτὸ περιγράφει τὴ μάχη, ὅπως τὴν πληροφορήθηκε. Πρῶτα σημειώνει πὼς ὁ Μάρκος «γκισμένος (θιγμένος) ὅτι ἡ διοίκησις διὰ νὰ τὸν καταφρονήση ὠνόμασεν ἕως 20 στρατηγοὺς εἰς τὴν Δυτικὴν Ἑλλάδα εἰς καιρὸν ὁπού ἦταν αὐτὸς μοναχός, εἰς τὴν παραμονὴν τῆς μάχης, ὅπου ἦταν συμμαζωμένοι καὶ οἱ ἄλλοι, ἔβγαλε τὸ δίπλωμά του καὶ τὸ ἔσχισε, λέγοντας ὅτι ὁ Σκόντρα πασσᾶς δίνει διπλώματα καὶ ὅποιος εἶναι καλὸς αὔριον τὸ παίρνει ἀπὸ τὸν ἴδιον» (Σολωμοῦ «Ἅπαντα», Ἐκδόσεις Γρηγόρη, Ἀθῆναι, 1969, σελ. 114).
. Ὁ Σολωμὸς γράφει ἐπίσης:
«Εἰς τὲς ὀχτώ τοῦ Αὐγούστου ἔκαμαν συμβούλιον κι ἀποφάσισαν νύχτα νὰ πέσουν ξάφνου εἰς τὸστρατόπεδον τοῦ ἐχθροῦ. Ἐδιωρίσθηκαν καὶ τὰ πόστα τοῦ καθενός. Ὁ Μάρκος μὲ τὸ σῶμα του νὰσταθῆ εἰς τὸ κέντρον, οἱ Σοβολεκιῶτες καὶ Ἀγραφιῶτες ἔχοντας ἀρχηγὸν τὸν Φῶτον Μπιθέφικον Σουλιώτην νὰ σχηματίσουν τὴν μία πτέρυγα, ὁ στρατηγὸς Γιωργάκης Κίτσος, οἱ δύο στρατηγοὶΤζαβέλλα, ὁ χιλίαρχος Γιάννης Τζαούσης καὶ ὁ στρατηγὸς Γιολτάσης νὰ σχηματίσουν τὴν ἄλλην πτέρυγα καὶ εἰς τὲς 5 ὧρες τῆς νυχτὸς νὰ πέσουν ὅλοι ἐπάνω εἰς τὸν ἐχθρόν. Ἐδιώρισαν καὶμυστικὸν λόγον «Στορνάρι».
. Ἐπρόσμενεν ὁ Μάρκος εἰς τὲς 5 ὧρες καὶ τέταρτον καὶ κανένας δὲν ἐκινήθηκεν.Ἔτρεξε τότε ὁ Μπότσαρης μὲ τὸ σῶμα του, ὡς 350. Ηὖρε τοὺς ἐχθροὺς εἰς τὸν ὕπνον. Μοναχός του τόσους πολλοὺς ἔσφαξεν ὁπού ἐπρίσθηκε τὸ χέρι του καὶ ἐστόμωσε καὶ τὸ σπαθί του. Ὁπόλεμος ἐβάσταξε πέντε ὧρες (ἄλλοι λέγουν 3). Ἔβγαλαν τοὺς ἐχθροὺς ἀπὸ ὅλα τὰ ταμπούρια, μονάχα ἕνα βαστοῦσε … Ἀντικρὺ εἰς αὐτὸ ἐπῆγεν ὁ ἴδιος ὁ Μάρκος καὶ ἐπολεμοῦσε. Δύο τρεῖςἐσκοτώθηκαν εἰς τὸ πλάγι του, ἐπληγώθη καὶ αὐτὸς εἰς τὴν μέσην ἐλαφρὰ καὶ διὰ νὰ μὴ προξενήση δειλίαν εἰς τοὺς συντρόφους του ἐπολεμοῦσε καὶ πληγωμένος ὄντας. Οἱ ἄλλοι δὲν ἀκολούθησαν κατὰ τὸ σχέδιόν τους, μοναχοὶ οἱ Τζαβελλάδες μὲ τὸ μικρὸν σῶμα τους ἔτρεξαν καὶ ὁ Γιάννης Τζαούσης.
. Ἀπὸ τὸ ταμπούρι ὁπού βαστοῦσεν ἀκόμη μία μπάλα τουφεκιοῦ ἐκτύπησε τὸν στρατηγὸν εἰς τὸ μέτωπον, καὶ ἔπεσεν εἰς τὸν τόπον… Ἐσκοτώθηκαν ἕως 800 Τοῦρκοι… Δεκατρεῖς ἐσκοτώθηκαν ἀπὸ τὸ σῶμα τοῦ Μάρκου καὶ πληγωμένοι 27…Τὸ σῶμα τοῦ Μάρκου ἐφέρθηκεν εἰς τὸ Μισολόγγι ὅλον καταματωμένον…Τὸ λείψανόν του ἐνεταφιάστηκεν εἰς τὴν ἐκκλησίαν τῆς Παναγίας…». (Αὐτ. σελ. 112-113).
. Πηγαίνοντας στὴ μάχη ὁ Μπότσαρης πέρασε ἀπὸ τὸ μοναστήρι τῆς Παναγίας τῆς Προυσιώτισσας. Μπῆκε στὸ Καθολικό τῆς Μονῆς, προσκύνησε τὴν θαυματουργὴ εἰκόνα καὶβγαίνοντας τράβηξε τὸ πουγγί του καὶ τὸ ἔδωσε σὲ ἕναν καλόγερο ποὺ ἦταν ἐκεῖ: «Πάρ᾽το», τοῦεἶπε, «νὰ τὰ μοιράσεις γιὰ τὴν ψυχὴ τοῦ Μάρκου Μπότσαρη». Ὁ καλόγερος, ποὺ δὲν εἶχε δεῖ ποτὲ τὸν Μπότσαρη, τὸν ρώτησε παραξενεμένος: «Τί; Πέθανε ὁ Μάρκος;» καὶ ὁ Μπότσαρης τοῦἀπάντησε: «Ὄχι, ἀλλὰ πηγαίνει γιὰ νὰ πεθάνει». (Ἀπὸ τὸ φυλλάδιο τῆς Ι.Α. Ἀθηνῶν «Μορφὲς καὶΓεγονότα τοῦ ΄21», Κείμενο Σοφοκλῆ Γ. Δημητρακόπουλου, Ἔνθετο στὸ περιοδικὸ «Τόλμη», Μάρτιος 2006, σελ. 9).
. Ὁ Μπότσαρης ἐνέπνευσε λογοτέχνες, ὅπως τοὺς Σολωμό, Παλαμά, Βαλαωρίτη, Ι. Ζαμπέλιο, Α. Σοῦτσο, Ὀλιβιέ, Χάλικ, καλλιτέχνες ὅπως τοὺς ζωγράφους Ντελακρουά, Μασίλι, Ἰατρίδη, Θεόφιλο καὶ τὸν Ζακύνθιο μουσουργὸ Παῦλο Καρέρ, ποὺ συνέθεσε τὴν ἐξαιρετικὴ ὄπερά του «Μάρκος Μπότσαρης». Τὸν Μπότσαρη ἀπαθανάτισε καὶ ἡ δημοτικὴ μούσα, ποὺ ἐκφράζει τὸπένθος τῶν Ἑλλήνων γιὰ τὸν θάνατό του: «Τ΄᾽ εἶναι τοῦτα τὰ κλάματα κι αὐτὰ τὰ μοιρολόγια; Κύριέ μου τί νὰ γίνηκε στὸ δόλιο Μισολόγγι; Τοῦτα τὰ κλάματα ρωτᾶς, κι αὐτὰ τὰ μοιρολόγια; Γι’ αὐτὸν τὸν Μάρκο γένονται τὸν ἐλευθερωτή μας. Ὅσοι Ρωμαῖοι κι ἂν τό μαθαν, κι ὅσοι ἀφουγκρασθῆκαν ὅλοι στὰ μαῦρα ἐμπήκανε, τὰ μελανὰ ἐφορέσαν…».-
Ο ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ ΚΑΙ Η ΜΕΓΑΛΗ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ-3 (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
Ἀναρτήθηκε ἀπὸ τὸν/τὴν christian-vivliografia στὸ ΙΣΤΟΡΙΑ στὶς 15 Φεβρουαρίου 2021
ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ:
Ὁ Εὐγένιος Βούλγαρης καὶ ἡ Μεγάλη Αἰκατερίνη
Γ΄ Μέρος
Τοῦ Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου
ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ: Κορυφαῖος δάσκαλος καὶ γνήσιος πατριώτης (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ -2 Ἐπαληθεύονται οἱ στοχασμοί του γιὰ τὴν Τουρκία (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
. Ὁ Εὐγένιος Βούλγαρης τὸ 1772 ἦταν στὴν Ἁγία Πετρούπολη καὶ εἶχε τὴν ἐκτίμηση τῆς Τσαρίνας Αἰκατερίνης Β΄ τῆς Μεγάλης. Αὐτὴν τὴν ἐκτίμηση προσπάθησε νὰ ἀξιοποιήσει ὑπὲρ τῆς Πατρίδας, κάτι ποὺ δὲν ἦταν καθόλου εὔκολο. Στὴ Μόσχα καὶ στὸ Κεντρικὸ Κρατικὸ Ἀρχεῖο Παλαιῶν Ἐγγράφων (Φ. 18, ντ. 249, σελ. 14) φυλάσσεται τὸ ἑλληνικὸ κείμενο τῆς σύντομης ὁμιλίας, ποὺ ἔκαμε ὁ Βούλγαρης κατὰ τὴ διάρκεια τῆς πρώτης ἀκρόασης ποὺ τοῦπαραχώρησε ἡ Αὐτοκράτειρα, τὸν Ἰούλιο τοῦ 1772. Σὲ αὐτό, ἀφοῦ ἐξέφρασε τὴ χαρά του γιὰ τὴσυνάντηση, ζήτησε τὴ βοήθειά της, γιὰ νὰ ἀπελευθερωθοῦν οἱ συμπατριῶτες του: «Εἶμαι εὐτυχισμένος, ἐγώ, ὁ τελευταῖος ἀπὸ τοὺς δούλους σου, παμφιλεύσπλαχνη Βασίλισσα! Ἀλλὰὁλοκλήρωσε τὴν εὐημερία μου μὲ τὸ νὰ φέρεις καὶ τὸ λαό μου σὲ μία εὐημεροῦσα κατάσταση. ἩἙλλάδα, μετὰ τὸ Θεό, Παντοδύναμη Αὐτοκράτειρα, σὲ σένα προσβλέπει, ἐσένα ἱκετεύει, σὲ ἐσένα προστρέχει…».
. Ἔγραψε πολλὰ ἐπαινετικὰ γιὰ τὴν Αἰκατερίνη, ὄχι πρὸς ἴδιον ὄφελος, ἀλλὰ πρὸςὄφελος τῆς Πατρίδας του. (Βλ. Σχ. Λῆμμα «Εὐγ. Βούλγαρις» εἰς Θρησκ. καὶ Ἠθικὴ Ἐγκυκλοπαιδεία,Ἀθῆναι, 1964, 5ος Τόμος, στήλ.1012). Ὁ ἴδιος οὐδέποτε ζήτησε κάτι ἀπὸ αὐτήν. Ἀντίθετα ἡΑἰκατερίνη ἔκανε τὸ πᾶν νὰ τὸν πείσει νὰ μὴ μείνει Διάκονος, ἀλλὰ νὰ δεχθεῖ τὴν πρόταση τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας καὶ νὰ καταστεῖ Ἀρχιεπίσκοπος. Τελικὰ τὸν ἔπεισε: Τὸ 1775 χειροτονήθηκε ἱερομόναχος ἀπὸ τὸν Μητροπολίτη Μόσχας Πλάτωνα καὶ τὸ 1776 ἐξελέγη ἀπὸ τὴ Ρωσικὴ Ἐκκλησία Ἀρχιεπίσκοπος τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Σλαβινίου καὶ Χερσῶνος.
. Τὴν εἰς Ἐπίσκοπο χειροτονία τοῦ Εὐγενίου τέλεσαν ὁ κυνηγημένος ἀπὸ τοὺςὈσμανίδες καὶ καταφυγῶν στὴ Ρωσία Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Σεραφεὶμ Β΄, ὁΜητροπολίτης Μόσχας Πλάτων καὶ ἄλλοι Ἀρχιερεῖς. Παροῦσα στὴ χειροτονία ἡ Αὐτοκράτειρα Αἰκατερίνη. Ἔγραψε σχετικὰ ὁ Ἅγιος Ἀθανάσιος ὁ Πάριος: «Ἡ μεγάλη κυρία ἐτίμησε τὸ κλέος, τὸσέμνωμα καὶ τὸ ὡς ἀληθῶς ἄκρον ἄωτον τοῦ γένους τῶν Γραικῶν». (Βλ. σχ. Ἀθαν. Γ. Κάρμη«Εὐγένιος Βούλγαρης καὶ οἱ πνευματικὲς ζυμώσεις τοῦ ιη΄ αἰώνα», Ἔκδ. Παρρησία, Ἀθήνα, 2008, σελ. 24). Σημειώνεται ὅτι ὁ Πατριάρχης Σεραφεὶμ Β΄ ἐκτιμοῦσε ἰδιαίτερα τὸ ἐκκλησιαστικὸ ἦθος καὶ τὰ πολλὰ προσόντα τοῦ Εὐγενίου καὶ συνδεόταν μαζί του. Αὐτὸς τὸν εἶχε χειροτονήσει διάκονο καὶτοῦ εἶχε ἀναθέσει τὴ διεύθυνση τῆς Πατριαρχικῆς Ἀκαδημίας.
. Ἡ Γερμανικῆς καταγωγῆς Αἰκατερίνη, γεννημένη ὡς πριγκίπισσα τοῦ Anhalt – Zerbst- Bernburg Σοφία Φρειδερίκη Αὐγούστα, παντρεύτηκε τὸ 1745, σὲ ἡλικία 16 ἐτῶν, τὸν ἐπίσης Γερμανὸ Μέγα Δούκα τῆς Ρωσίας Πέτρο, ποὺ ὡς Τσάρος κυβέρνησε τὴ Ρωσία γιὰ λιγότερο ἀπὸ δύο χρόνια (1761-1762). Ὁ ἀλαζονικὸς χαρακτήρας του καὶ τὰ ἐγκληματικά του λάθη σὲ βάρος τοῦ ρωσικοῦ λαοῦ προκάλεσαν τὴν ἀπὸ συνωμότες, μὲ ἐπικεφαλῆς τὸν Γκριγκόρι Ὀρλώφ, δολοφονία του. Τῆς συνωμοσίας εἶχε γνώση ἡ Αἰκατερίνη, ἡ ὁποία ἀνῆλθε στὸν θρόνο. (Ν. Ζερνὼφ «Οἱ Ρῶσοι καὶ ἡ Ἐκκλησία τους», Ἔκδ. Ἀστέρος, Ἀθῆναι, 1972, σελ. 140).
. Ἐπιθυμία τῆς Αἰκατερίνης ἦταν νὰ ἀγαπηθεῖ ἀπὸ τὸν Ρωσικὸ λαὸ καὶ νὰ μείνει στὴν Ἱστορία ὡς ἡ Αὐτοκράτειρα ποὺ ἐπεξέτεινε τὰ σύνορα τῆς Ρωσίας καὶ κυβέρνησε μὲ τὸν «προοδευτικὸ» τρόπο τῆς ἐποχῆς της, τὴν πεφωτισμένη Δεσποτεία. Πρὸς τοῦτο ἀσπάσθηκε τὸ Ὀρθόδοξο δόγμα, δήλωνε μεγάλη ἐχθρά τοῦ Ἰσλάμ, ἐπεξέτεινε τὰ σύνορα τῆς Ρωσίας, σὲ βάρος τῆςὈθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας καὶ τῆς Πολωνίας καὶ συνομιλοῦσε μὲ τοὺς «μοντέρνους» Γάλλους διανοούμενους Βολταῖρο καὶ Ντιντερό.
. Ὡς πρὸς τὸν Ἑλληνισμὸ μετὰ τὸν Α΄ Ρωσοτουρκικὸ πόλεμο (1768-1774) καὶ τὰ Ὀρλωφικά, ποὺ εἶχαν τραγικὲς συνέπειες γιὰ τοὺς Ἕλληνες, ἀκολούθησε ὁ Β΄ Ρωσοτουρκικὸς πόλεμος (1787-1792). Σὲ αὐτὸν στὸ πλευρὸ τῆς Αἰκατερίνης ἦταν ὁ αὐτοκράτορας τῆς ΑὐστρίαςἸωσὴφ Β΄. Ὅπως φαίνεται ἀπὸ τὴν ἀλληλογραφία μεταξὺ αὐτῆς καὶ τοῦ Ἰωσήφ, σκοπός της ἦταν ἡδι᾽ ἀποσπάσεως ἐδαφῶν τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας δημιουργία ἀνεξάρτητου ἑλληνικοῦ κράτους.
. Στὴν ἀπὸ 10 Σεπτεμβρίου 1782 ἐπιστολή της πρὸς τὸν Ἰωσὴφ Β΄ ἡ Αἰκατερίνη, τοῦ ἐξέφρασε τὴν ἐμπιστοσύνη της, ὅτι θὰ βοηθήσει, ὥστε «ἡ Εὐρώπη νὰ ἀπαλλαγεῖ ἀπὸ τὸν ἐχθρὸν τοῦ χριστιανικοῦ ὀνόματος, νὰ ἐκδιωχθεῖ αὐτὸς ἐκ τῆς Κωνσταντινουπόλεως καὶ νὰ ἀνιδρυθῆ ἡ ἀρχαία ἑλληνικὴ μοναρχία ἐπὶ τῶν ἐρειπίων τῆς βαρβάρου ὀσμανικῆς κυβερνήσεως, ὑπὸ τὸν ρητὸν ἐκ μέρους μου ὅρον νὰ διατηρήσω τὴν μοναρχίαν ταύτην ὅλως ἀνεξάρτητον τῆς ἐμῆς». Γιὰ τὴ θέση τοῦ Μονάρχου τοῦ ἀνεξάρτητου Ἑλληνικοῦ κράτους προόριζε τὸν νεότερο τῶν ἐγγονῶν της, Κωνσταντῖνο, ὁ ὁποῖος «θὰ παραιτεῖτο πάσης ἀξιώσεως ἐπὶ τῆς ρωσικῆς μοναρχίας». Σύνορα τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους ἡ Αἰκατερίνη προγραμμάτιζε πρὸς τὴν Ρωσία τὸν Εὔξεινο καὶπρὸς τὴν Αὐστρία «τὸ δημιουργηθησόμενο κράτος τῆς Δακίας». (Βλ.σχ. Κων. Παπαρρηγόπουλου «Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους», Ἐκδ. Οἶκ. Ἐλευθερουδάκη. Ἐν Ἀθήναις, 1925, Τόμ. Ε΄, σελ. 204-205).
. Ἡ κατάσταση τῆς Εὐρώπης μὲ τὴν ἐπικράτηση τῆς ἐπαναστατικῆς κυβέρνησης στὴ Γαλλία καὶ «ἰδίως τὰ συμφέροντα τῆς Ρωσίας στὰ πολωνικὰ πράγματα» ἔπεισαν τὴν Αἰκατερίνη νὰ συνομολογήσει τὸ 1792 στὸ Ἰάσιο εἰρήνη μὲ τὴν Τουρκία καὶ νὰ διατάξει νὰἐμποδιστεῖ «πᾶν ἑλληνικὸν κίνημα μέχρι νεωτέρας διαταγῆς» (Αὐτ. σελ. 206). Ἔτσι οἱ Λάμπρος Κατσώνης, Ἀνδρέας Ἀνδροῦτσος, πατέρας τοῦ Ὀδυσσέα, καὶ ἄλλοι πολέμαρχοι στεριᾶς καὶθάλασσας ἀφέθηκαν μόνοι νὰ συνεχίσουν τὸν ἀγώνα….
. Τὸ 1787 ὁ Εὐγένιος Βούλγαρης παραιτήθηκε τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Σλαβινίου καὶΧερσῶνος καὶ τὸ 1789 ἐξελέγη μέλος τῆς Αὐτοκρατορικῆς Ἀκαδημίας. Τὸ 1802 ἀπεσύρθη στὴΜονὴ Ἁγίου Ἀλεξάνδρου Νέφσκι τῆς Ἁγίας Πετρουπόλεως, στὴν ὁποία, ἕως τὴν κοίμησή του, τὸ1806, ἔζησε ἐν εἰρήνῃ, προσευχῇ καὶ μελέτῃ. Ὁ Βούλγαρης ἔγραψε ἰδιοχείρως τὴν διαθήκη του στὶς 16 Ἀπριλίου 1805, ἕνα χρόνο πρὸ τοῦ θανάτου του. Μὲ αὐτὴν δώρισε στὴ νεοσύστατη ἸονικὴἙπτάνησο Ἡγεμονία πολύτιμα Ἐγκόλπια καὶ Σταυρούς, δῶρα τῆς Αἰκατερίνης καὶ ἄλλων ἡγεμόνων γιὰ νὰ πωληθοῦν. Ὅλα τὰ ὑπόλοιπα δῶρα ποὺ εἶχε δεχθεῖ (δείγματα, ὅπως γράφει, «τῆς ἐμῆς ἀφροσύνης καὶ ματαιότητος») ζήτησε νὰ πωληθοῦν καὶ νὰ δοθοῦν στοὺς ἐνδεεῖς καὶ πτωχούς, μαζὶμὲ 1.000 ρούβλια, ἀπὸ τὰ 10.000 ποὺ ὑπῆρχαν στὸ ὄνομά του στὴν Βασιλικὴ Τράπεζα τῆς Πετρουπόλεως. Τὰ ὑπόλοιπα ρούβλια τὰ μοίρασε κυρίως στὴν Ἀθωνικὴ Ἀκαδημία, στὸ σχολεῖο τῆς Πάτμου, στὸν «περίβλεπτο ναὸ τοῦ Ἁγίου Σπυρίδωνος Κερκύρας», στὸ Ναὸ τῆς Φανερωμένης Ζακύνθου, στὸν «Ζωοδόχο Ἅγιο Τάφο» καὶ στὴ Μονὴ Σινᾶ.
. Στὴν ἐπιτύμβια πλάκα ἐξέφρασε τὴν ἐπιθυμία του νὰ γραφεῖ τὸ ἑξῆς: «Ἦς ὅθεν; Ἐκ γῆς. Νῦν δ’ αὖ εἰς γῆν ὧδ’ ἐπανῆλθον… Καὶ δὴ οὐ βροτός, ἀλλ’ ἑξῆς ἔσομ᾽ ἄμβροτος αἰέν…» (Ἀπὸ ποῦ εἶσαι; Ἀπὸ τὴ Γῆ. Καὶ τώρα πάλι στὴ γῆ ἐπανῆλθα…Καὶ πλέον δὲν εἶμαι θνητός, ἀλλὰ στὸἑξῆς θὰ εἶμαι πάντοτε ἀθάνατος…). (Σημ. Ἡ Διαθήκη τοῦ Βούλγαρη ὑπάρχει στὸ βιβλίο του «Διατριβὴ εὐθανασίας», τὸ ὁποῖο ἐξέδωσαν τὸ 2005 οἱ ἐκδόσεις «Ἑξάντας», σὲ ἐπιμέλεια τῶν καθηγητῶν Γ. Δημολιάτη καὶ Μαν. Γαλανάκη).-
ΜΝΗΜΗ ΚΛΗΡΙΚΩΝ ΗΡΩΩΝ ΤΟΥ 1821 (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
Ἀναρτήθηκε ἀπὸ τὸν/τὴν christian-vivliografia στὸ ΙΣΤΟΡΙΑ στὶς 10 Φεβρουαρίου 2021
Μνήμη κληρικῶν ἡρώων τοῦ 1821
Τοῦ Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου
. Ἡ Ἑλληνικὴ ἐπανάσταση τοῦ 1821 ξεχωρίζει ἔναντι τῶν ἄλλων Ἐπαναστάσεων στὴν Εὐρώπη καὶ στὴν Ἀμερικὴ ἀπὸ τὸ ὅτι προετοιμάστηκε, πραγματοποιήθηκε καὶ ὁλοκληρώθηκε μὲ πρωταγωνιστὲς κληρικούς, μοναχοὺς καὶ πιστὰ μέλη τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας. Μεταξὺπολλῶν ἄλλων οἱ Ἠλίας Μηνιάτης, Κύριλλος Λούκαρης, Εὐγένιος Βούλγαρης, Νεκτάριος Τέρπος, Ρήγας, Σαμουὴλ τοῦ Σουλίου, παπα-Θύμιος Βλαχάβας, Φιλικὴ Ἑταιρεία, Ἀλέξανδρος Ὑψηλάντης, Π. Πατρῶν Γερμανός, Παπαφλέσσας, Ἀθανάσιος Διάκος, μοναχοὶ Μεγάλου Σπηλαίου, Ἁγιορεῖτες Μοναχοί, Σαλώνων Ἠσαΐας, Ρωγῶν Ἰωσήφ, Κολοκοτρώνης, Νικηταρᾶς, Μπότσαρης, Μακρυγιάννης, Καραϊσκάκης, Κανάρης, Καποδίστριας, εἶναι λίγοι ἀπὸ ἐκείνους στοὺς ὁποίουςὀφείλουμε τιμὴ καὶ εὐγνωμοσύνη.
. Κάποιοι Συνέλληνες, λόγῳ ἰδεοληπτικῶν ἐμμονῶν, ἀδυνατοῦν νὰ δεχθοῦν τὴνἱστορικὴ αὐτὴ πραγματικότητα. Ὑπάρχουν καὶ κάποιοι ποὺ ὑποστηρίζουν ὅτι κακῶς κληρικοὶσυμμετέσχον στὸν ἔνοπλο ἀγώνα τοῦ 1821 καὶ πὼς οἱ σημερινοὶ κληρικοὶ δὲν πρέπει νὰ τοὺςἐπαινοῦν! Ὡς τεκμήριο ἐπικαλοῦνται τὸ πονημάτιο τοῦ πρωτοπρεσβυτέρου Κων. Καλλινίκου «Χριστιανισμὸς καὶ Πόλεμος» (ἐκδ. «Ἡ Περιστερά», Ἐν Ἀθήναις, 1963), ποὺ γράφει μεταξὺ ἄλλων:
«…Εἰς τοὺς Ὀρθοδόξους ἱερωμένους δὲν ἐπιτρέπεται – θεωρητικῶς τουλάχιστον – τὸμαχαιροφρονεῖν καὶ αἷμα ἀνθρώπινον ἐκχύνειν εἰς τὰς μάχας… Οἱ Παπαφλέσσας, Βρεσθένης Θεοδώρητος, Σαλώνων Ἠσαΐας, Ἀνδρούσης Ἰωσήφ, Ταλαντίου Νεόφυτος, Καρύστου Νεόφυτος, αὐτὸς ὁ μαρτυρικώτατος ἐν τῇ πλήρει ἀνδρικῇ του βλαστήσει Ἀθανάσιος Διάκος, ὁ ὠμότατα ὑπὸτῶν κτηνωδῶν δημίων του σουβλισθείς, ἀλλὰ μὲ ἐσπασμένον τὸ ξίφος εἰς τὴν τεθραυσμένην χείρα του καὶ αἱμοστάζουσαν τὴν φουστανέλλαν, ὅλοι ἐκεῖνοι ρασοφόροι τῶν τελευταίων μας χρόνων οἱ φορέσαντες εἰς τὸ σελάχι τὸ γιαταγάνιον καὶ ἀτρομήτως τὸν Τοῦρκον ἀντιμετωπίσαντες, δὲν δύναται νὰ τεθῶσιν εἰς τὴν αὐτὴν ἀκριβῶς μοίραν μὲ ἕναν ἀπόστολον Ἰάκωβον… μὲ ἕνα πρωτομάρτυρα Στέφανον, μὲ ἕνα Πατριάρχην Γρηγόριον Ε΄ καὶ τοὺς συναρχιερεῖς του, οἵτινες ἀπῆλθον τοῦ κόσμου τούτου τελειωθέντες ἐν τῷ ἰδίῳ καὶ ὄχι τῷ ἀλλοτρίῳ αἵματι».
. Σημειώνεται ὅτι ὁ ἀείμνηστος Μητροπολίτης Φθιώτιδος Νικόλαος μὲἐμπεριστατωμένη ἀναφορά του πρὸς τὴν Ἱερὰ Σύνοδο ζήτησε τὴν ἀναγνώριση ὡς Ἁγίου τοῦ Ἀθανασίου Διάκου, διότι ὅταν τοῦ ζητήθηκε νὰ γίνει μουσουλμάνος, γιὰ νὰ μὴν ἐκτελεσθεῖ, ἐκεῖνος ὁμολόγησε τὴν Πίστη του καὶ ἑκουσίως δέχθηκε τὸ φρικτὸ μαρτύριο τοῦ ἀνασκολοπισμοῦ. ἩὈρθόδοξη Ἐκκλησία, στὰ 2000 χρόνια ἱστορίας Της, ἀναγνώρισε ὡς Ἁγίους πολεμιστὲς στρατιωτικοὺς καὶ πολέμαρχους αὐτοκράτορες, μεταξὺ τῶν ὁποίων τοὺς Μέγα Θεοδόσιο (17/1), Ἰουστινιανὸ (2/8), Βασίλειο τὸν Μακεδόνα (29/8), Ἰωάννη Βατάτζη (4/11) καὶ Νικηφόρο Φωκᾶ(11/12).
. Εἶναι γεγονὸς ὅτι ὁ Χριστὸς δίδαξε τὴν κατάργηση τῆς βίας καὶ βεβαίως τοῦφόνου. Εἶναι ἀλήθεια πὼς ἡ Ἐκκλησία ἄνθισε διὰ τοῦ αἵματος τῶν Μαρτύρων καὶ ὄχι μὲ πολέμους καὶ κατακτήσεις. Ὅμως, ὅπως ὁ Κωνσταντῖνος Οἰκονόμος ὁ ἐξ Οἰκονόμων εἶπε στὸν ἐπιτάφιο λόγο του στὸν Ἐπίσκοπο Σελασσίας (Βρεσθένης) Θεοδώρητο, «στὴν κατὰ πάντα παράδοξη ἀνάσταση τῆς Ἑλλάδος ἔγινε καὶ τοῦτο τὸ παράδοξο. Συμμετέσχον τοῦ ἀγῶνος καὶ κληρικοί, οἱ υἱοὶ τῆς εἰρήνης, καὶ οἱ “πράοι ἔγιναν μαχητές”, προσφέροντες θυσίαν τὶς ψυχές τους γιὰ τὴ σωτηρία τῶν ἀδελφῶν, διὰ τὴν ὁποίαν καὶ ἄκοντες παρέβησαν τὴ νόμιμη καὶ κανονική τους κλήση».-
ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ -2 Ἐπαληθεύονται οἱ στοχασμοί του γιὰ τὴν Τουρκία (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
Ἀναρτήθηκε ἀπὸ τὸν/τὴν christian-vivliografia στὸ ΙΣΤΟΡΙΑ στὶς 8 Φεβρουαρίου 2021
ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ:
Ἐπαληθεύονται οἱ στοχασμοί του γιὰ τὴν Τουρκία
. Ὁ Εὐγένιος Βούλγαρης μετὰ τὴ Λειψία φιλοξενήθηκε κάποιους μῆνες στὸΒερολίνο ἀπὸ τὸν αὐτοκράτορα Φρειδερίκο Β΄. Αὐτὸς θεωρεῖτο ἐκφραστὴς τῆς πεφωτισμένης δεσποτείας, ἦταν φίλος καὶ χορηγός τοῦ Βολταίρου καὶ τοῦ ἄρεσε νὰ φιλοξενεῖ καὶ νὰ συζητεῖ μὲδιανοούμενους τῆς ἐποχῆς του. Στὴ συνέχεια καὶ συγκεκριμένα τὸ 1771 μετέβη στὴν Ἁγία Πετρούπολη, ὅπου μετὰ ἀπὸ σύσταση τοῦ Θεοδώρου Ὀρλὼφ τὸν δέχθηκε μὲ τιμὲς ἡ Αὐτοκράτειρα τῆς Ρωσίας Αἰκατερίνη Β΄ ἡ Μεγάλη.
ΑΙΩΝΙΑ ἡ ΕΥΓΝΩΜΟΣΥΝΗ ΜΑΣ καὶ ἡ ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΑΘΑΝΑΤΟΥ ΓΕΡΟΥ ΤΟΥ ΜΟΡΙΑ (Δ. Νατσιός)
Ἀναρτήθηκε ἀπὸ τὸν/τὴν christian-vivliografia στὸ ΑΥΤΟΣΥΝΕΙΔΗΣΙΑ, ΙΣΤΟΡΙΑ στὶς 3 Φεβρουαρίου 2021
Αἰωνία ἡ εὐγνωμοσύνη μας καὶ ἡ μνήμη τοῦ ἀθάνατου Γέρου τοῦ Μοριᾶ
«Λάμπουν τὰ χιόνια στὰ βουνὰ κι ὁ ἥλιος στὰ λαγκάδια
λάμπουν καὶ τὰ ᾽λαφρὰ σπαθιὰ τῶν Κολοκοτρωναίων»
Δημήτρης Νατσιὸς
δάσκαλος-Κιλκὶς
. 4 Φεβρουαρίου τοῦ 1843. Ὁ Θοδωρὴς Κολοκοτρώνης, ἁρπάζεται ἀπὸ τὰ φτερὰ τῆς δόξας καὶ μπαίνει διὰ παντὸς στὸ ἅγιο εἰκονοστάσι τοῦ Γένους. Τελευταία του ἐπιθυμία, νὰ βάλουν, στὸ μνῆμα του τὴν ἡμισέληνο, κάτω ἀπὸ τὰ τσαρούχια του, νὰ τὴν πατάει καὶ πεθαμένος τὴν Τουρκιά, ὅπως τὴν πατοῦσε, καὶ ὅταν τὴν πολεμοῦσε καὶ τὴν κατατρόπωνε…
. Διαβάζεις τὰ ἀπομνημονεύματα καὶ τὶς φυλλάδες του γιὰ τὴν Ἐθνεγερσία καὶ νομίζεις ὅτι ἀνοίγεις ἕνα «μυρογιάλι», ἐκεῖνα τὰ μικρὰ φιαλίδια ποὺ περιέχουν ἀρώματα ἐξαίσια. Ὀσμὴ εὐωδίας πνευματικὴ ἀναδίδεται, παρ᾽ ὅλα τὰ πάθια καὶ τοὺς καημοὺς ἐκείνης τῆς περιόδου. Ἔχω τὸ συνήθειο, ὅταν συναντῶ στὰ ἀναγνώσματά μου, λόγια καὶ ἐπεισόδια τῶν ἀγωνιστῶν, ποὺ στέκεσαι καὶ τὰ ξαναδιαβάζεις, ποὺ κρύβουν στὰ φυλλώματά τους πετράδια, νὰ τὰκαταγράφω, γιὰ νὰ μὴν λησμονηθοῦν. Σκοπός μου νὰ τὰ μοιραστῶ μὲ τοὺς μαθητές μου. Σ᾽ αὐτὲς τὶς ἐξοπλιστικὲς ἡλικίες, τὰ παιδιὰ δὲν θέλουν περισπούδαστες ἀναλύσεις καὶ κενόλογες φλυαρίες. Μαθαίνουν μὲ τὸ παράδειγμα, μὲ τὸ παραμύθι, μὲ τὴν ἀξία καὶ τὴν ἀρετὴ σαρκωμένες σὲ πρόσωπα. Τὸ λυμφατικὸ κράτος διδάσκει μὲ συνταγὲς μαγειρικῆς, ἐμεῖς θὰ ἐπιμένουμε νὰ δίνουμε στοὺς μαθητές μας παραδείγματα ἀπὸ τὰ ἀντρειωμένα χρόνια. Εἴπαμε πνευματικὸ ἀρματολίκι…
Μάχη τῆς Γράνας, 10 Αὐγούστου τοῦ 1821. Βγῆκαν οἱ πολιορκημένοι στὴν Τριπολιτσὰ Τοῦρκοι νὰ χτυπήσουν τοὺς Ἕλληνες. Ὁ Κολοκοτρώνης εἶχε διατάξει νὰ ἀνοιχθεῖ τάφρος (γράνα) 700 μέτρων, βάθους ἑνὸς καὶ πλάτους δύο μέτρων. Κάποια στιγμὴ οἱ Τοῦρκοι ἐπιτίθενται στὴ γράνα καὶ ἀπὸ τὶς δύο μεριές. Ἔπρεπε ὁ Γέρος τοῦ Μοριὰ νὰ διατάξει τὰ παλληκάρια του νὰ χωριστοῦν, νὰ μοιραστοῦν τὰ καριοφίλια, νὰ «χτυποῦν» οἱ μισοὶ πρὸς τὴν μία πλευρὰ καὶ οἱ ἄλλοι μισοὶ πρὸς τὴν ἄλλη. Ἐρωτῶ τοὺς μαθητές μου πῶς τὸ ἔκανε πάνω στὴν ἀντάρα τῆς μάχης: Τοὺς βασάνισα κανένα πεντάλεπτο καὶ ἄκουσα ἀπίθανες ἀπαντήσεις. Τί εἶπε ὁ Κολοκοτρώνης καὶ ἀμέσως χωρίστηκαν τὰ ντουφέκια; «Κῶλο μὲ κῶλο, ὠρὲ Ἕλληνες!». «Χαμὸς» στὴν τάξη, γέλια καὶ θαυμασμὸς γιὰ τὴν μεγαλοφυία τοῦ Γέρου.
Λίγο πρὶν συλλάβει ἡ βαυαρικὴ ἀντιβασιλεία τὸν ἐλευθερωτὴ τοῦ Ἔθνους μας, ὁ ἀντιβασιλεὺς Ἄρμανσπεργκ, θέλοντας νὰ τὸν δοκιμάσει, τοῦ εἶπε:
-Ἔχεις πολλους ἐχθρούς, στρατηγέ. Ἔχω παραδέχτηκε ὁ Κολοκοτρώνης, μὰ δύο ἀπ᾽ αὐτούς, στέκονται οἱ χειρότεροι ἀπ᾽ ὅλους. Καὶ ποιοί εἶναι οἱ δύο αὐτοὶ ἐχθροί σου; ρώτησε περίεργα ὁ προϊστάμενος τῶν ἀντιβασιλιάδων. Ὁ Γέρος τοῦ ἀποκρίθηκε: Ὁ ἕνας τ᾽ ὄνομά μου κι ὁ ἄλλος οἱ δούλεψές μου γιὰ τὴν πατρίδα.
Σεπτέμβριος τοῦ 1833. Ἔστειλαν οἱ Βαυαροὶ ἕνα «τσοῦρμο», σαράντα «χωροφύλακες» γιὰ νὰ ἁλυσοδέσουν, ποιόν; τὸ ἀθάνατο Εἰκοσιένα. Ἀρχηγός τους κάποιος εὐτελὴς καὶ γλοιώδης μοίραρχος, ὀνόματι Κλεόπας. Μόλις τὸν εἶδε ὁ Γέρος τοῦ Μοριᾶ, εἶπε: Ἔφτανε, ὠρὲ Κλεόπα, νὰ μοῦ στείλουν ἕνα σκυλὶ μαλλιαρό, ἀπὸἐκείνα ὁποὺ κάνουν θελήματα, μ’ ἕνα γράμμα στὸ στόμα νἀ πάω στ᾽ Ἀνάπλι καὶ μ᾽ ἕνα φαναράκι νὰ φέγγει καὶ τῶν δυονῶν μας…
Εἶναι χαρακτηριστικὸς ὁ τρόπος ποὺ ἔκοψε τὸ κάπνισμα ὁ Κολοκοτρώνης. Ὅταν κάποτε ξέμεινε ἀπὸ καπνό, ἔξυσε τὴν πίπα του γιὰ νὰ καπνίσει ὅσα ὑπολείμματα εἶχαν μείνει, ἀλλὰ ἀηδίασε ἀπὸ τὴν πίκρα. «Ὁρίστε ἄνθρωπος ποὺ θέλει νὰ ἐλευθερώσει τὸν τόπο του καὶ δὲν μπορεῖ ὁ ἴδιος νὰ ἐλευθερωθεῖ ἀπὸ τὸ πάθος του. Θεέ μου συγχώρα με», εἶπε καὶ πέταξε τὸν καπνὸ καὶ τὰ σύνεργά του.
Ἡ μάχη στὸ Βαλτέτσι κράτησε σχεδὸν 23 ὧρες καὶ ἦταν ἡ πρώτη σημαντικὴ νίκη τοῦ Ἀγώνα. Ἀμέσως μετὰ τὴ μάχη, ὁ Κολοκοτρώνης συγκινημένος μίλησε πρὸς τοὺς νικητὲς καὶ ὅπως ἀναφέρει ὁ ἴδιος στὰ Ἀπομνημονεύματά του, τοὺς εἶπε μεταξὺ ἄλλων ὅτι ἡ ἡμέρα αὐτὴ πρέπει νὰ καθαγιαστεῖ μὲ νηστεία ὅλων καὶ νὰ ἑορτάζεται ἡ ἐπέτειός της εἰς «αἰῶνας αἰώνων, ἕως οὗ στέκει τὸ ἔθνος, διότι ἦτο ἡἐλευθερία τῆς πατρίδος». Ἡ νίκη στὸ Βαλτέτσι ἐνίσχυσε τὸ ἠθικὸ καὶ τὴν αὐτοπεποίθηση τῶν Ἑλλήνων, στοιχεῖα ποὺ ἔπαιξαν ἀποφασιστικὸ ρόλο στὴν ἅλωση τῆς Τριπολιτσᾶς (23 Σεπτεμβρίου 1821).
Στὰ πρῶτα χρόνια τῆς Ἐπανάστασης τοῦ 1821, στὴν Ἐθνοσυνέλευση τῆς Τροιζήνας συνέβη τὸ ἑξῆς περιστατικό. Οἱ πληρεξούσιοι, ὅπως ἔλεγαν τότε τοὺς βουλευτὲς τοῦ νεοσύστατου ἑλληνικοῦ κράτους, συνεδρίαζαν στὰ χωράφια καὶ τὰ περιβόλια, ὅπως οἱ ἀρχαῖοι πρόγονοί μας. Ὅλοι τους κάθονταν σταυροπόδι, κάτω στὸ χῶμα καὶ μόνον ὁ Κολοκοτρώνης ἦταν σκαρφαλωμένος στὴ διχάλα μιᾶς λεμονιᾶς. Κάποτε, λοιπόν, ἤθελαν νὰ ψηφίσουν ἕνα νομοσχέδιο καὶ μερικοὶ πληρεξούσιοι πρότειναν νὰκοπεῖ στὸ κείμενο τοῦ νομοσχεδίου ἡ φράση «ἐν αὐτῇ». Ὁ Πρόεδρος τῆς Συνελεύσεως προσπαθοῦσε νὰ τοὺς πείσει πὼς δὲν ἦταν σωστὸ νὰ περικοποῦν οἱ δύο αὐτὲς λέξεις, ἡ φράση «ἐν αὐτῇ», γιατί θὰἀλλοιωνόταν ὅλο τὸ νόημα τοῦ σχετικοῦ ἄρθρου. Κάποια στιγμὴ δύο πληρεξούσιοι σηκώθηκαν ὀργισμένοι ἀπὸ τὶς «θέσεις» τους καὶ ἄρχισαν νὰ φωνάζουν πρὸς τὸ προεδρεῖο: Νὰ κοπεῖ τὸ «ἐν αὐτῇ». Ναί, νὰ κοπεῖ. Τὸ «ἐν αὐτῇ» νὰ κοπεῖ ὁπωσδήποτε, ὁ ἄλλος.Ὄχι, δὲν κόβεται τὸ «ἐν αὐτῇ» καὶ ἡ συνεδρίαση ἐξελισσόταν σὲ σύρραξη. Ὁ Γέρος τοῦ Μοριᾶλαγοκοιμόταν, ἀφήνοντας τοὺς λογιότατους νὰ ἐρίζουν, μὲ τὴν ἀκατανόητη, γι’ αὐτόν, στεγνὴ καὶτυποποιημένη γλώσσα τους. Ἀκούγοντας ὅμως τὰ λόγια καὶ τὴν φασαρία, πήδηξε μ’ ἕνα σάλτο κάτω ἀπὸ τὴν λεμονιὰ καὶ πηγαίνοντας κατ’ εὐθείαν πρὸς τὸ προεδρεῖο, ἔξαλλος ἄρχισε νὰ ρωτᾶ: τίνος τὸαὐτὶ θὰ κόψετε, ὠρὲ πατριῶτες; Τόσο μεγάλο ἔγκλημα ἔκανε ὁ ἄνθρωπος. Ντροπή μας Ἕλληνες. Ἐμεῖς ἀγωνιστήκαμε τόσα χρόνια γιὰ νὰ διώξουμε τὸν τύραννο καὶ τώρα θ’ ἀρχίσουμε νὰ κόβουμε τὰαὐτιὰ τοῦ κοσμάκη; Μέσα σ’ ἕνα πανδαιμόνιο ἀπὸ γέλια, χρειάστηκε νὰ ἐπέμβει ὁ Πρόεδρος, γιὰ νὰἐξηγήσει στὸν Κολοκοτρώνη ὅτι παρεξήγησε τὰ πράγματα. Στὸ τέλος, βέβαια, κατάλαβε καὶ ὁΚολοκοτρώνης τὴν γκάφα του καὶ τοὺς εἶπε χαμογελώντας: Ἐ! Καλὰ δά, δὲν εἶναι καὶ τίποτα σπουδαῖο, ὠρὲ γραμματιζούμενοι. Πῶς θέλετε νὰ καταλάβω, ἐγὼ ὁ σκράπας, τὶς ἑλληνικοῦρες σας. Λέξεις κόψτε ὅσες θέλετε, αὐτιὰ μία φορὰ νὰ μὴν πειράξετε, γιατί θά ’χουμε ἄσχημα ξεμπερδέματα. Εἶπα κι ἐγὼπαλάβωσαν οἱ καλαμαράδες. Τί κόρακα μαθές!
Αἰωνία του ἡ μνήμη καὶ ἡ εὐγνωμοσύνη τοῦ ἔθνους μας στὸν ἀθάνατο Γέρο τοῦ Μοριά. Νά ΄χουμε τὴν εὐχή του….
Δημήτρης Νατσιὸς
δάσκαλος-Κιλκὶς
ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ: Κορυφαῖος δάσκαλος καὶ γνήσιος πατριώτης (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
Ἀναρτήθηκε ἀπὸ τὸν/τὴν christian-vivliografia στὸ ΙΣΤΟΡΙΑ στὶς 1 Φεβρουαρίου 2021
Εὐγένιος Βούλγαρης
Κορυφαῖος δάσκαλος καὶ γνήσιος πατριώτης
Α΄ Μέρος
Τοῦ Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου
. Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Σλαβινίου καὶ Χερσῶνος Εὐγένιος Βούλγαρης (1716 – 1806) δὲν ἦταν μόνον ὁ κορυφαῖος διδάσκαλος τοῦ Γένους καὶ ἐκ τῶν πολυμαθεστέρων καὶ πολυγραφοτέρων συγγραφέων ὅλης τῆς Εὐρώπης. Σὲ μία δύσκολη γιὰ τὸν Ἑλληνισμὸ ἐποχὴ προσπάθησε γιὰ τὴνἐλευθερία τῶν Ἑλλήνων καὶ τὴ δημιουργία ἀνεξάρτητου ἑλληνικοῦ κράτους, ἔχοντας τὸν σεβασμὸκαὶ τὴν ἐκτίμηση τῆς Αὐτοκράτειρας τῆς Ρωσίας Αἰκατερίνης Β΄.
. Γεννήθηκε στὴν Κέρκυρα καὶ ἦταν ἰδιοφυὴς στὰ γράμματα. Ὅπως γράφει ὁ Κων. Σάθας, ἦταν «πανεπιστήμων καὶ χαλκέντερος συγγραφεύς, πρόμαχος τῆς Ὀρθοδοξίας λαμπρός, τὰμέγιστα συντελέσας εἰς μετάδοσιν τῆς νεωτέρας φιλοσοφίας ἐν τῷ ἡμετέρῳ ἔθνει» («ΝεοελληνικὴΦιλολογία – Βιογραφίαι τῶν ἐν τοῖς γράμμασι διαλαμψάντων Ἑλλήνων 1453-1821», Ἐν Ἀθήναις,ἐκδ. τέκνων Ἁν. Κορομηλᾶ, 1868, σελ. 569). Σημειώνεται ὅτι γνώριζε νὰ διαβάζει, νὰ γράφει καὶ νὰὁμιλεῖ σὲ δέκα γλῶσσες.
. Ὁ Ἰησουίτης μοναχὸς Gerhard Podskalsky στὸ κλασικό του ἔργο «Ἡ Ἑλληνικὴ Θεολογία ἐπὶ Τουρκοκρατίας 1453 – 1821» (Μετ. π. Γεωργίου Μεταλληνοῦ, Ἔκδ. ΜΙΕΤ, Ἀθήνα, 2005, σελ. 440) ἀναφέρει γιὰ τὸν Βούλγαρη: «Στὴ μνήμη τῶν μεταγενεστέρων, ἰδιαίτερα στὴνἙλλάδα, ὁ πιὸ μορφωμένος ἐκπρόσωπος τοῦ λαοῦ του ζεῖ ἀκόμη, ἂν ὄχι ὡς πρότυπο (χάρη στὸν συγκρατημένο πάντοτε τρόπο του), ἔστω ὡς ὁ μεγάλος διδάσκαλος τῆς γενιᾶς τῆς Ἐπανάστασης. Διανοούμενοι ὅπως ὁ Ἀδαμάντιος Κοραὴς ὁμολογοῦν μὲ παρρησία ὅτι σὲ αὐτὸν καὶ μόνο ὀφείλουν τὶς ἄριστες γνώσεις τους».
. Ὡς πανεπιστήμων ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Σλαβινίου καὶ Χερσῶνος ἄφησε κληρονομιὰστὸν Ἑλληνισμὸ ἔργα θεολογικά, φιλοσοφικά, φιλολογικά, ἐθνικὰ καὶ θετικῶν ἐπιστημῶν (φυσικῆς καὶ μαθηματικῶν). Ὁ Βούλγαρης, ὡς Ἕλληνας, μαθαίνει ὅ,τι νέο ὑπάρχει στὴ φιλοσοφία καὶ στὶς θετικὲς ἐπιστῆμες καὶ ἐνεργεῖ, ὅπως δίδαξε ὁ Μέγας Βασίλειος στὸν πρὸς τοὺς νέους λόγο του. Γράφει σχετικὰ ὁ ἀείμνηστος Βάσ. Τατάκης: «Ὁ Βούλγαρης παρουσιάζεται ὡς τύπος Νεοέλληνα λογίου, ποὺ πηγαίνει πρὸς τὴ Δύση, ἀποδέχεται τὴ φιλοσοφία καὶ τὴν Ἐπιστήμη, ἀλλὰ δὲν θυσιάζει τίποτε ἀπὸ τὴν κληρονομιὰ τοῦ Ἕλληνος Ὀρθοδόξου» («Σκοῦφος – Μηνιάτης – Βούλγαρης – Θεοτόκης» Ἔκδ. «Ἀετός», Βασ. Βιβλ. τόμος 8, σ. 240).
. Ἱεροδιάκονος ὁ Βούλγαρης χειροτονήθηκε τὸ 1738, σὲ ἡλικία 22 ἐτῶν. Τὰἐγκύκλια μαθήματα τὰ ἔλαβε στὴ γενέτειρά του Κέρκυρα καὶ στὴ συνέχεια σπούδασε στὴν Πάντοβα καὶ στὴν Βενετία. Σχολάρχης διετέλεσε στὶς σχολὲς τῶν Ἰωαννίνων καὶ τῆς Κοζάνης. Σταθμὸς γιὰ τὴν Ἐκκλησία, τὸ Ἔθνος καὶ τὰ Γράμματα ἦταν ὅταν ὁ Πατριάρχης Κύριλλος Ε´ τοῦἀνέθεσε, τὸ 1753, τὴ διεύθυνση τῆς Σχολῆς στὸ Ἅγιον Ὄρος, ποὺ ἐπὶ τῶν ἡμερῶν του ὀνομάσθηκε Ἀθωνιὰς Ἐκκλησιαστικὴ Ἀκαδημία. Κατὰ τὸν Σάθα «πανταχόθεν συνέρρεον ἐκεῖ μαθηταί, ἵν’ ἀκροασθῶσι τοῦ Εὐγενίου καὶ τῶν συνδιδασκόντων» (Αὐτ. σελ. 567). Ἐνῶ ἡ Σχολὴ ἦταν θεωρητικῆς κατευθύνσεως, ὁ Εὐγένιος δίδασκε στοὺς μέλλοντας ἱερεῖς καὶ ἱεραποστόλους φιλοσοφία καὶ θετικὲς ἐπιστῆμες. Στὴν εἴσοδο τῆς Ἀκαδημίας ἀνήρτησε ἐπιγραφή, ἀνάλογη τῆς Ἀκαδημίας τοῦ Πλάτωνα: «Γεωμετρήσων εἰσίτω, οὐ κωλύω. Τῷ μὴ θέλοντι συζυγήσω τὰς θύρας» (Ὅποιον ἀσχολεῖται μὲ τὴν Γεωμετρία δὲν τὸν ἐμποδίζω νὰ εἰσέλθει. Σὲ ἐκεῖνον ποὺ δὲν θέλει νὰἀσχοληθεῖ, τοῦ κλείνω τὶς πόρτες).
. Μαθητές του στὴν Ἀθωνιάδα ἦσαν οἱ ἱερομάρτυρας ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, ἅγιος Ἀθανάσιος ὁ Πάριος, ἱερομάρτυρας Ἀθανάσιος. Μαθητές του ἐπίσης ἦσαν οἱ Σέργιος Μακραῖος, Ἰώσηπος Μοισιόδακας, Διονύσιος ὁ Πλαταμῶνος καὶ Ἀθανάσιος Ψαλίδας. Αὐτοὶἵδρυσαν σχολὲς ἀνὰ τὴν Ἑλλάδα καὶ «συνέβαλαν εἰς τὴν πνευματικὴν ἀναγέννησιν καὶ τὴν ἐθνικὴνἐνατένισιν τοῦ ἐν τῷ σκότει δουλείας εὐὑρισκομένου Γένους ἡμῶν». (Προσφώνηση πρὸς τὸν Οἰκ. Πατρ. κ. Βαρθολομαῖο Ἀρχιμ. Νικηφόρου Μικραγιαννανίτου Σχολάρχου Ἀθωνιάδος, «Τόμος γιὰ τὰ240 χρόνια ἀπὸ τὸν διορισμὸ τοῦ Εὐγενίου Βουλγάρεως σχολάρχου τῆς Ἀθωνιάδος, 1753-1993», Ἀθωνιάς, 1997, σελ. 36).
. Ὁ Οἰκ. Πατριάρχης στὴν ἀπὸ 15 Δεκεμβρίου 2004 ἐπιστολή του πρὸς τοὺς μεταφραστὲς – ἐπιμελητὲς τοῦ ἔργου τοῦ Βούλγαρη «Διατριβὴ περὶ εὐθανασίας» (ἐκδ. «Ἑξάντας»,Ἀθῆναι, 2005), καθηγητὲς τῆς Ἰατρικῆς Ἰωάν. Δημολιάτη καὶ Ἐμμ. Γαλανάκη, ἀποκαθιστᾶ μὲ σαφῆτρόπο τὸν διακεκριμένο Ἱεράρχη διδάσκαλο τοῦ Γένους, μετὰ τὰ ὅσα εἶχε ὑποστεῖ ἀπὸ τὸ Οἰκ. Πατριαρχεῖο. Αὐτὰ περιγράφονται στὴν, μὲ ἡμερομηνία 29 Ἰανουαρίου 1759, ἐπιστολὴ τοῦ Εὐγενίου πρὸς τὸν Πατριάρχη Κύριλλο Ε΄. (Βλ. σχ. Ἰωάννου Οἰκονόμου Λαρισσαίου (1783-1842) «Ἐπιστολαὶ διαφόρων Ἑλλήνων Λογίων, Ἀνωτάτων Κληρικῶν …», Ἔκδ. Γιάννης Ἀντωνιάδης, Ἀθήνα, 1964, σελ. 485-492). Γράφει ὁ κ. Βαρθολομαῖος: «Ὁ μακαριστὸς καὶ πολυγραφώτατος Ἐπίσκοπος Εὐγένιος, ὁ τοσούτον τιμήσας ἐν τῇ ἀλλοδαπῇ τὸ Ὀρθόδοξον ἀρχιερατικὸν σχῆμα, ἔζησε καὶ ἐνεργοποιήθη εἰς μίαν λίαν δύσκολον πνευματικῶς περίοδον, ἐκείνην τοῦ εὐρωπαϊκοῦ Διαφωτισμοῦ, ἐχθρικῶς σφόδρα ἀρχῆθεν διακειμένου ἔναντι παντὸς τοῦ Χριστιανικοῦ. Ὅμως, ἐν βαθείᾳ ἐπιστημοσύνῃ καὶ ἀκλινεῖπροσκολλήσει πρὸς τὴν Ὀρθόδοξον δογματικὴν διδασκαλίαν, κατώρθωσεν ὁ χαλκέντερος οὗτοςἀνὴρ νὰ συνδυάσῃ ἀμφότερα καὶ νὰ πλουτίσῃ τὴν ἐκκλησιαστικὴν ἡμῶν βιβλιογραφίαν, ἀλλὰ καὶτὴν τοιαύτην τῶν θετικῶν ἐπιστημῶν, διὰ βιβλίων καὶ ἔργων ἐχόντων διαχρονικὴν τὴν ἀξίαν, ὡς τὸὑφ’ ὑμῶν μέλλον νὰ κυκλοφορηθῇ…» (Σελ. 9-10).
. Τὸ 1759 ὁ διάκονος Εὐγένιος ὑποχρεώθηκε νὰ ἐγκαταλείψει τὴν Ἀθωνιάδα. Δὲν ἄντεξε τὶς ὑπονομεύσεις καὶ τὶς ἴντριγκες. Ὁ Μοισιόδαξ περιγράφει τὴ συμφορὰ καὶ τὴν ἐρημία τῆς Σχολῆς μετὰ τὴν ἀποχώρησή του: «Ποῦ ὁ κλεινὸς Εὐγένιος; Ποῦ ἡ πολυπληθὴς χορεία τῶν μαθητῶν, ἥτις ἐν χαρᾷ τῆς Ἑλλάδος πάσης συνεκρότει ἕνα Ἑλικώνα νέον Μουσῶν καὶμουσοτρόφων; Ἐφυγαδεύθη ἐκεῖνος, ἐφυγαδεύθη αὐτή. Βροντὴ νεμέσεως ἐπέπεσε καὶ ἐσκόρπισε διδάσκοντας καὶ διδασκομένους καὶ ἡ οἰκοδομὴ ἐκείνη, ὑπὲρ τῆς ὁποίας ὁ τοσοῦτος θροὺς (θόρυβος) ἐν τῇ βασιλευούσῃ καὶ ἐν τῇ λοιπῇ Ἑλλάδι, κατήντησεν (οἴμοι!) ἡ κατοικία, ἡ φωλεὰ τῶν κοράκων!» (Κων. Σάθα «Βιογραφίαι τῶν ἐν τοῖς γράμμασι διαλαμψάντων Ἑλλήνων», σελ. 568, σημ. 1).
. Στὸ τέλος τοῦ 1759 ὁ Εὐγένιος Βούλγαρης προσεκλήθη ἀπὸ τὸν Πατριάρχη Σεραφεὶμ Β΄ νὰ διδάξει τὶς σύγχρονες ἐπιστῆμες στὴν Μεγάλη τοῦ Γένους Σχολή. Τὸ 1761 ὁΠατριάρχης Σεραφεὶμ ἀνατρέπεται καὶ ἐξορίζεται. Ἀναλαμβάνει Πατριάρχης ὁ ἐχθρός του Ἰωαννίκιος Γ΄ Καρατζᾶς (1761 – 1763) καὶ μετὰ ὁ Σαμουὴλ Χαντζερής. Καὶ οἱ δύο ἀντιπαθοῦσαν τὸν Εὐγένιο καὶ τὸν ὑποχρέωσαν νὰ παραιτηθεῖ. Ἀπογοητευμένος ἔφυγε ἀπὸ τὴν Κωνσταντινούπολη τὸ 1763 καὶ δὲν ἐπέστρεψε ποτὲ στὴ σκλαβωμένη Πατρίδα. Ὅμως δὲν τὴν ξέχασε. Αὐτὸ ἀποδεικνύεται ἀπὸ τοὺς «Λογισμοὺς» καὶ τὴν Διαθήκη του.
. Οἱ Κων. Κούμας καὶ Σέργιος Μακραῖος ἔγραψαν ὅτι γιὰ λίγο πέρασε ἀπὸ τὴν Δακία (σημερινὴ Ρουμανία), καὶ φιλοξενήθηκε ἀπὸ τοὺς ἡγεμόνες της. Στὴ συνέχεια μετέβη στὴΛειψία. Ἐκεῖ, τὸ 1766, ἐκδίδει τὸ περίφημο βιβλίο του «Λογικὴ ἐκ παλαιῶν τε καὶ νεωτέρων συνερανισθεῖσα», τιμᾶται ἀπὸ τὸν αὐτοκράτορα Φρειδερίκο Β΄ καὶ γνωρίζεται μὲ τὸν μοιραῖο γιὰτὸν Ἑλληνισμὸ Ρῶσο κόμη Θεόδωρο Ὀρλώφ. Μὲ τὴ γνωριμία αὐτὴ ἕνα νέο κεφάλαιο ἀνοίγει στὴζωή του, τὸ ὁποῖο συνδέεται μὲ τὴ Ρωσία.-
H EKKΛΗΣΙΑ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ και ΤΗΝ ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΑ-2
Ἀναρτήθηκε ἀπὸ τὸν/τὴν christian-vivliografia στὸ ΘΕΟΛΟΓΙΑ, ΙΣΤΟΡΙΑ στὶς 30 Ἰανουαρίου 2021
Ἡ Ἐκκλησία στήν Τουρκοκρατία καί τήν Ἐθνεγερσία
Β´
Τοῦ Μητροπολ. Ναυπάκτου καὶ Ἁγ. Βλασίου Ἱεροθέου
ΠΗΓΗ: parembasis.gr
H EKKΛΗΣΙΑ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ και ΤΗΝ ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΑ-1
3. Ἡ παιδεία
. Ἕνας ἀπό τούς οὐσιαστικούς παράγοντας πού συνετέλεσε στήν διατήρηση τῆς ὀρθοδόξου αὐτοσυνειδησίας ἦταν καί ἡ παιδεία τήν ὁποία καλλιεργοῦσε ἡ Ἐκκλησία μέ τά Σχολεῖα, ἀμέσως μετά τήν ὑποδούλωση τοῦ Γένους στούς Ὀθωμανούς.
. Βεβαίως, στά πρῶτα χρόνια τῆς δουλείας δέν ὑπῆρχε δυνατότητα νά λειτουργήσουν πολλά Σχολεῖα, ἐπειδή οἱ δυσκολίες ἦταν ἀρκετές, ἀλλά καί τότε πού ἐπιτράπηκε ἡ λειτουργία Σχολείων, ἤτοι ἀπό τόν 17ο αἰώνα καί μετά, ἦταν περιορισμένα.
. Ὁ πρῶτος Πατριάρχης τοῦ Γένους, Γεννάδιος Σχολάριος τό 1454 ἵδρυσε τήν Πατριαρχική Σχολή στήν Κωνσταντινούπολη πού ὀνομαζόταν Μεγάλη τοῦ Γένους Σχολή. Ἀργότερα ἡ Σύνοδος πού συγκροτήθηκε στήν Βασιλεύουσα τό 1593 ἐπί πατριαρχείας Ἱερεμία Β΄ τοῦ Τρανοῦ προέτρεψε τούς Μητροπολίτας νά ἱδρύσουν κατά τόπους Σχολεῖα καί νά ὑποστηρίζουν τήν παιδεία. Συγκεκριμένα: «Ὥρισεν ἡ ἁγία Σύνοδος ἕκαστον ἐπίσκοπον ἐν τῇ ἑαυτοῦ παροικοίᾳ φροντίδα καί δαπάνην τήν δυναμένην ποιεῖν, ὥστε τά θεῖα καί ἱερά γράμματα δύνασθαι διδάσκεσθαι· βοηθεῖν δέ κατά δύναμιν τοῖς ἐθέλουσι διδάσκειν καί τοῖς μαθεῖν προαιρουμένοις, ἐάν τῶν ἐπιτηδείων χρείαν ἔχουσιν».
. Ὁ Τρύφων Εὐαγγελίδης στό περισπούδαστο πολυσέλιδο δίτομο ἔργο του μέ τίτλο Ἡ Παιδεία ἐπί Τουρκοκρατίας, καί ὑπότιτλο Ἑλληνικά Σχολεῖα ἀπό τῆς Ἁλώσεως μέχρι Καποδιστρίου, στήν μέν μακρά εἰσαγωγή ἀναφέρεται στήν παιδεία στό Βυζάντιο καί στήν Τουρκοκρατία μέχρι τῆς ἐποχῆς τοῦ Καποδιστρίου, στό δέ κύριο μέρος ἀναγράφει λεπτομερῶς τά Σχολεῖα τά ὁποῖα λειτούργησαν σέ διάφορες περιοχές τοῦ ὑποδούλου Γένους ἀπό τήν ἐποχή τῆς Ἁλώσεως τῆς Κωνσταντινουπόλεως μέχρι τήν ἐποχή τοῦ Ἰωάννου Καποδιστρίου (1453-1831).
. Μεταξύ τῶν ἄλλων γράφει ὅτι ἡ Μεγάλη τοῦ Γένους Σχολή πού ἱδρύθηκε ἀμέσως μετά τήν Ἅλωση ἦταν συνέχεια τῆς λεγομένης Οἰκουμενικῆς Σχολῆς ἤ Οἰκουμενικοῦ Φροντιστηρίου Κωνσταντινουπόλεως. Ἀπό τήν Σχολή αὐτή βγῆκαν μεγάλες προσωπικότητες πού κατέλαβαν σημαντικές θέσεις στήν Ἐκκλησία καί τήν τουρκική διοίκηση καί βοήθησαν τό Γένος. Στήν συνέχεια ἱδρύθηκαν καί ἄλλες Σχολές, ὅπως στήν Θεσσαλονίκη, τά Ἰωάννινα, τήν Πάτμο, τήν Ἄρτα, τήν Χίο, τήν Δημητσάνα, τήν Βέροια, τήν Σμύρνη, τήν Κύπρο, τήν Τραπεζοῦντα, τήν Ἀδριανούπολη, τήν Κοζάνη, τήν Ἀθήνα, τήν Ρόδο καί ἀλλοῦ
. Τά Σχολεῖα τά ὁποῖα λειτουργοῦσαν ἦταν δύο εἰδῶν, ἤτοι τά κοινά καί τά ἀνώτερα. Τά κοινά Σχολεῖα λειτουργοῦσαν στά Μητροπολιτικά Μέγαρα τῶν πόλεων ἤ στούς Ἱερούς Ναούς τῶν κωμοπόλεων καί τίς παρακείμενες Ἱερές Μονές. Ὡς ἀναγνωστικά χρησιμοποιοῦσαν διάφορα ἐκκλησιαστικά βιβλία, ὅπως τήν Ὀκτώηχο, τόν Ἀπόστολο, τό Ψαλτήριο, τό Ὡρολόγιο. Τά παιδιά συνήθως κάθονταν στήν ψάθα ἤ στόν τάπητα τοῦ δαπέδου, μάλιστα δέ ὁ διδάσκαλος τοῦ Γένους Γ. Γεννάδιος εἰσήγαγε πρῶτος τά θρανία στήν Βλαχία. Ἐπίσης χρησιμοποιοῦσαν τήν ἀρίθμηση, τήν λογαριθμητική κλπ. Τά ἀνώτερα Σχολεῖα εἶχαν διάφορα ὀνόματα, ὅπως Ἀκαδημία, Λύκειον, Μουσεῖον, Ἑλληνομουσεῖον, Παιδαγωγεῖον, Φροντιστήριον, Ὁμακόϊον, Γυμνάσιον, Σχολεῖον, Σχολή. Σημαντική εἶναι ἡ καταγραφή καί ἡ περιγραφή τήν ὁποία κάνει ὁ συγγραφεύς κατά περιοχές ἐντός τοῦ ἑλλαδικοῦ χώρου καί γενικότερα τοῦ βαλκανικοῦ.
. Ὁ Gerhard Podskalsky στό μνημονευθέν ὀγκῶδες σύγγραμμά του, Ἡ ἑλληνική θεολογία ἐπί Τουρκοκρατίας, πού ἀναφέρεται στήν θεολογία κατά τήν Τουρκοκρατία, καί μάλιστα στά κεφάλαια «Τά νέα ἐκπαιδευτικά ἱδρύματα καί τυπογραφεῖα ὡς στοιχεῖο μετεξέλιξης», «Προσήλωση στήν παράδοση. Ἡ ἑλληνική θεολογία 1455-1581», «Ὁ θρησκευτικός ἀνθρωπισμός. Προσπάθεια συνδιαλλαγῆς μεταξύ Ἀνατολῆς καί Δύσεως 1581-1629», «Ἡ ἀντιπαράθεση μέ τόν Διαφωτισμό. Ἡ Ὀρθοδοξία ἐπιστρέφει στίς δικές της πηγές 1727-1821», παρουσιάζει ἀνάγλυφα καί διεξοδικά ἕνα «πανόραμα» τῆς ὅλης πολιτιστικῆς καί πνευματικῆς ἀτμόσφαιρας τῆς Ρωμηοσύνης κατά τήν Τουρκοκρατία, στήν ὁποία σημαντικό ρόλο διεδραμάτισε ἡ Ἐκκλησία μέ τά σημαίνοντα μέλη της, Κληρικούς καί λαϊκούς. Φυσικά δέν εἶναι ὁ χῶρος κατάλληλος γιά νά δοθοῦν μερικά παραδείγματα καί νά ἐκτεθοῦν τά βασικά συμπεράσματα τῆς μελέτης αὐτῆς.
. Ὁ Βασίλειος Ἀρβανίτης στό βιβλίο του μέ τίτλο Ἡ Ἐκπαίδευσις τῶν Ἑλληνοπαίδων ἐπί Τουρκοκρατίας, μέ συνοπτικό τρόπο περιγράφει τίς ἕδρες τῶν Σχολείων, τούς διδάξαντες διδασκάλους, τήν μέθοδο διδασκαλίας τους καί τήν ὕλη τῶν μαθημάτων σέ διάφορες περιοχές τοῦ ὑπόδουλου Γένους.
. Ἀξιόλογη εἶναι ἡ προσφορά καί τοῦ Καθηγητοῦ π. Γεωργίου Μεταλληνοῦ πού ἀναφέρεται στήν Παιδεία πού ἀναπτύχθηκε κατά τήν διάρκεια τῆς Τουρκοκρατίας ἀπό τόν 15ο αἰώνα καί μετά καί τήν καταγραφή συγκεκριμένων διδασκάλων καί Σχολῶν.
. Εἶναι σημαντικό, ὅπως σημειώνει ὁ Θεοχάρης Προβατάκης σέ σχετική μελέτη του, ὅτι ἀπό τόν 17ο αἰώνα στούς νάρθηκες τῶν Ἱερῶν Ναῶν ζωγραφίζονται οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες, ὅπως ὁ Σωκράτης, ὁ Πλάτων, ὁ Ἀριστοτέλης, ὁ Πλούταρχος, ὁ Σοφοκλῆς, ὁ Ὅμηρος, ὁ Πυθαγόρας, κλπ. οἱ περισσότεροι μέ φωτοστέφανο καί ἀνοικτό εἰλητάριο, ἀκόμη καί ὁ Ἀριστοφάνης. Καί αὐτό γίνεται ὄχι μόνον στούς Ναούς τοῦ ἑλλαδικοῦ χώρου, ἀλλά ὁλοκλήρου τῆς Βαλκανικῆς.
. Τήν ἤδη ὑπάρχουσα παιδεία ἐπηρέασαν καί οἱ νέες ἰδέες πού εἶχαν ἀναπτυχθῆ στήν Δύση καί μέ ἀργούς ρυθμούς εἰσέρχονταν καί στήν τουρκοκρατούμενη ἑλληνική περιοχή. Μεταξύ τῶν Κληρικῶν πού δίδασκαν στά Σχολεῖα, μπορεῖ νά συναντήση κανείς τρεῖς τάσεις. Τήν πρώτη τήν ἐξέφραζαν οἱ φιλελεύθεροι Κληρικοί, πού ἀπεδέχθησαν πλήρως τίς διαφωτιστικές ἰδέες, ἀπορρίπτοντας τήν Ἑλληνορθόδοξη παράδοση. Τήν δεύτερη τήν ἐξέφραζαν οἱ συντηρητικοί, οἱ ὁποῖοι ἀπέρριπταν τίς νέες αὐτές ἰδέες γιά νά παραμείνουν στήν παλαιά φιλοσοφία καί κοσμοθεωρία. Καί τήν τρίτη τάση ἐξέφραζαν οἱ πατερικοί Κληρικοί, στούς ὁποίους συγκαταλέγονταν ὁ Εὐγένιος Βούλγαρης καί οἱ φιλοκαλικοί Πατέρες, μεταξύ τῶν ὁποίων ἦταν ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, οἱ ὁποῖοι ἐπέτυχαν τήν ἰσορροπία, ἀφοῦ ἔκαναν λόγο γιά τήν διπλῆ γνωσιολογική μέθοδο καί ἀναφέρονταν στήν γνώση πού προέρχεται ἀπό τόν νοῦ καί τήν γνώση πού προέρχεται ἀπό τήν λογική.
. Ὑπῆρξαν βέβαια περιπτώσεις κατά τίς ὁποῖες ἔγιναν διώξεις ἐναντίον Κληρικῶν, αὐτό δέν ὀφειλόταν ἁπλῶς στήν ἔλλειψη σεβασμοῦ τῆς ἐλευθερίας τους, ἀλλά στό γεγονός ὅτι μαζί μέ τίς νέες ἰδέες μετέφεραν καί τήν ἀθεΐα. Γιά παράδειγμα, τό 1721 ἀφορίσθηκε ὁ Μεθόδιος Ἀνθρακίτης, «γιατί κατηγορήθηκε γιά ἀντιτριαδικές τάσεις». Ἀργότερα τό Πατριαρχεῖο τόν ἀθώωσε καί τόν ἀποκατέστησε. Ὁ Θεόφιλος Καΐρης καταδικάστηκε γιά τήν θρησκεία τήν ὁποία δημιούργησε, τήν λεγόμενη «Θεοσέβεια», ἡ ὁποία ἀπέρριπτε τήν χριστιανική πίστη, ἐνῶ ἡ Ἐκκλησία τόν ἐπήνεσε γιά τήν προσφορά του στό Γένος. Ἀκόμη, οἱ Ἐγκύκλιοι τοῦ Πατριαρχείου ἐναντίον τῶν «καινοφανῶν διδασκαλιῶν», ὀφειλόταν στό ὅτι ὁ Σεΐχης τοῦ Ἰσλάμ μέ φετφά, λόγῳ τοῦ ἀραβικοῦ φανατισμοῦ, ἀπέρριψε «τά βιβλία τῆς ἀστρονομίας ἱστορίας καί φιλοσοφίας». Τό Πατριαρχεῖο ζώντας σέ αὐτό τό Κράτος δέν μποροῦσε νά ἐνεργήση διαφορετικά.
. Πάντως, ἡ Ἐκκλησία κατά τήν διάρκεια τῆς Τουρκοκρατίας ἀνέπτυξε τήν Παιδεία, ἄλλοτε κρυφά καί ἄλλοτε φανερά. Ἐδῶ ἐντάσσεται καί τό λεγόμενο «Κρυφό Σχολειό».
. Ἐπειδή κατά καιρούς δημιουργεῖται μιά ἀμφισβήτηση αὐτοῦ τοῦ γεγονότος καί θεωρεῖται ὅτι τό Κρυφό Σχολειό εἶναι ἕνας μύθος πού πρέπει νά ἀπαλειφθῆ ἀπό τήν ἱστορία πού διδάσκονται τά παιδιά στά Σχολεῖα, θά πρέπη νά γίνουν μερικές ἐπισημάνσεις.
. Κατ’ ἀρχάς κάθε γεγονός τό ὁποῖο εἶναι θρύλος, δηλαδή κάθε τί πού παραμένει στήν μνήμη τοῦ λαοῦ καί ἐπιδεικνύονται οἱ τόποι στούς ὁποίους πραγματοποιήθηκε, δέν εἶναι μύθος, ἀφοῦ οἱ θρύλοι κατά κανόνα παραπέμπουν σέ ἕνα ἱστορικό γεγονός. Ἔπειτα, κάθε μύθος δέν εἶναι καί ἀπόβλητος, ἀλλά εἶναι ἕνα στοιχεῖο τοῦ πολιτισμοῦ. Ἡ μυθολογία ἐμπεριέχεται στόν πολιτισμό τοῦ κάθε λαοῦ. Γιά παράδειγμα, ἐάν θελήσουμε νά ἀφαιρέσουμε ἀπό τήν διδασκαλία τῆς ἱστορίας τούς μύθους τοῦ Αἰσώπου, τά ἔργα τοῦ Ὁμήρου, τήν Θεογονία τοῦ Ἠσιόδου κλπ., τότε ἀποβάλλουμε ἕνα πολύ μεγάλο τμῆμα τῆς παραδόσεώς μας. Ἄλλωστε, οἱ μύθοι συνήθως ἐκφράζουν μιά ἀλήθεια.
. Ἐπί πλέον, τό λεγόμενο Κρυφό Σχολειό ἑρμηνεύεται ὡς συμπληρωματική διδασκαλία πού γινόταν στήν ἐλεγχόμενη ἀπό τό Ὀθωμανικό Κράτος, κατά διαστήματα καί καιρούς, ἐπιτρεπόμενη παιδεία. Ἐννοῶ ὅτι καί σέ μέρη που ἐπιτρεπόταν ἡ λειτουργία τῶν Σχολείων, καί ὁπωσδήποτε ἐλεγχόταν ἡ ὕλη τήν ὁποία διδάσκονταν τά παιδιά, ἡ ἐπίσημη διδασκαλία συμπληρωνόταν εἴτε ἀπό τήν οἰκογένεια εἴτε ἀπό τούς Κληρικούς καί μοναχούς στούς ὁποίους προσέφευγαν τά παιδιά.
. Πέρα ἀπό τούς θρύλους καί τίς παραδόσεις, ἀλλά καί ἀπό τό ποίημα τοῦ Ἰωάννη Πολέμη καί τόν γνωστό πίνακα τοῦ Νικολάου Γκύζη μέ περιεχόμενο τό Κρυφό Σχολειό, πού παραπέμπουν σέ πραγματικά γεγονότα, ὑπάρχουν σημαντικές μαρτυρίες πού φανερώνουν ὅτι πράγματι λειτουργοῦσαν μερικά ὑποτυπώδη Σχολεῖα μέ διάφορες μορφές, πού ἄλλοτε προσέφεραν στοιχειώδη παιδεία στόν λαό, ὅταν δέν ὑπῆρχαν ἐπίσημα Σχολεῖα, καί ἄλλοτε συμπλήρωναν τήν παιδεία πού δέχονταν στά ἐπιτρεπόμενα ἀλλά καί ἐλεγχόμενα τότε Σχολεῖα. Δύο τέτοιες μαρτυρίες θά ἀναφέρω.
. Ἡ πρώτη προέρχεται ἀπό τόν Charles Tuckermann (Τάρκεμαν), πρῶτο ἀμερικανό Πρόξενο στήν Ἀθήνα, στό βιβλίο του Οἱ Ἕλληνες τῆς σήμερον. Ὁ ἀμερικανός αὐτός διπλωμάτης παρουσιάζει τήν προφορική παράδοση τήν ὁποία εἶχε ἀκούσει ἀπό συνομιλητές του στήν ἐλεύθερη Ἑλλάδα καί τήν καταγράφει. Ἀφοῦ ἐκθέτει τό γνωστό ποίημα «φεγγαράκι μου λαμπρό / φέγγε μου νά περπατῶ / νά πηγαίνω στό σχολειό / νά μαθαίνω γράμματα / τοῦ Θεοῦ τά πράμματα», στήν συνέχεια γράφει: «Τοιοῦτον περίπου ἦτο τό ᾆσμα, ὅπερ ἐτραγώδουν οἱ Ἑλληνόπαιδες, πορευόμενοι ἐν καιρῷ νυκτός εἰς τό σχολεῖον ἐπί τουρκοκρατίας. Τό ᾆσμα τοῦτο εἶναι γνωστόν εἰς πάντα Ἕλληνα νῦν ὡς καί πρότερον, καί οἱ πατέρες, δεικνύοντες εἰς τά τέκνα των τήν σελήνην, ἐπαναλαμβάνουσι τούς στίχους τούτους, ἀφηγούμενοι αὐτοῖς πόσον τοῖς ἐχρησίμευσεν αὕτη κατά τούς σκοτεινούς χρόνους τῆς ὀθωμανικῆς κυριαρχίας. Μή ἐπιθυμοῦντες, ἔστω καί κατ’ ἐλάχιστον, νά ἐρεθίσωσι τούς δεσπότας αὐτῶν δυναμένους νά παρακωλύσωσιν τάς πρός ἰδίας παίδευσιν προσπαθείας των, οἱ παῖδες οὐχί δέ σπανίως καί αὐτοί οἱ πατέρες, ἐφοίτων διά νυκτός καί κρύφα εἰς τήν οἰκίαν τοῦ διδασκάλου, ὅπως ἐξακολουθήσωσι τάς σπουδάς των».
. Ἡ δεύτερη μαρτυρία προέρχεται ἀπό τόν Γάλλο συγγραφέα René Puaux (Πηώ), ὁ ὁποῖος περιόδευσε τήν Ἤπειρο τό 1913, ἀμέσως μετά τήν ἀπελευθέρωσή της ἀπό τόν ἑλληνικό στρατό καί συνομίλησε μέ ἕλληνες Ἠπειρῶτες, οἱ ὁποῖοι τοῦ διηγήθηκαν ἱστορίες ἀπό τήν ζωή τους, κατά τήν διάρκεια τῆς τουρκικῆς κατοχῆς. Μεταξύ τῶν ἄλλων περιγράφει μιά συνάντηση σέ ἕνα σαλόνι μέ τόν δάσκαλο, τήν δασκάλα καί μερικούς μαθητές. Γράφει: «Τήν ὥρα πού γυρόφερνε, σύμφωνα μέ τό ἔθιμο, ὁ δίσκος μέ τά γλυκά, κουβεντιάζω μέ τούς ἐκπαιδευτικούς. Ἡ περιγραφή τῶν προσπαθειῶν τους νά συντηρήσουν τήν ἑλληνική ἰδέα κάτω ἀπό τουρκική ἐξουσία, προσπάθειες πού τίς περιγράφαν ἁπλά, σάν νά ἦταν γιά κάτι τελείως φυσικό, ἀποκάλυπταν χαρακτηριστικά ἀξιοθαύμαστα. Θά μποροῦσε κανείς νά ἀφιερώσει ἕνα ὡραῖο κεφάλαιο στό σῶμα τῶν Ἑλλήνων δασκάλων τῆς Ἠπείρου πού, ἀντιμετωπίζοντας τόσες ἀντιξοότητες καί ταπεινώσεις, δέν ἔπαυαν γι᾿ αὐτό νά προχωροῦν τό πατριωτικό τους ἔργο. Κανένα ἑλληνικό βιβλίο δέν γινόταν δεκτό, ἄν εἶχε τυπωθεῖ στήν Ἀθήνα. Ἔπρεπε ὅλα νά ἔλθουν ἀπό τήν Κωνσταντινούπολη. Ἡ ἑλληνική ἱστορία ἦταν ἀπαγορευμένη. Ἔτσι, ἔκαναν συμπληρωματικές μυστικές παραδόσεις, ὅπου χωρίς βιβλίο, χωρίς τετράδιο, ὁ μικρός Ἠπειρώτης μάθαινε νά γνωρίζει τήν πατρίδα μητέρα του, τόν ἐθνικό του ὕμνο, τά ποιήματα καί τούς ἥρωές του. Οἱ μαθητές κρατοῦσαν στά χέρια τους τήν ζωή τῶν δασκάλων τους. Ἕνας λόγος ἀστόχαστος ἤ μιά καταγγελία θά ἦταν μοιραία. Δέ μᾶς συγκινοῦν αὐτά τά διακόσια ἀγοράκια καί τά διακόσια πενήντα κοριτσάκια πού ἀποδέχονταν τίς ὥρες τῆς συμπληρωματικῆς διδασκαλίας –σέ ἡλικία, ὅπου τά παιδιά τόσο ἀγαποῦν τά διαλείμματα– γιά νά μιλήσουν γιά τήν Ἑλλάδα, κι ὕστερα γύριζαν στό σπίτι τους μέ σφραγισμένα τά χείλη καί μέ τό μυστικό ἐνθουσιασμό στήν καρδιά τους;».
. Μιά παρόμοια πληροφορία μοῦ ἔδωσε ὁ ἀείμνηστος καθηγητής μου στό Πανεπιστήμιο Ἰωάννης Καλογήρου, ὁ ὁποῖος μοῦ περιέγραψε περιστατικό ἀπό τήν διδασκαλική δράση τῆς μητέρας του στήν τουρκοκρατούμενη Βόρειο Ἤπειρο, πού τούς μάθαινε τραγούδια, σύμφωνα μέ τήν μουσική τοῦ ἐθνικοῦ ὕμνου τῆς Ἑλλάδος, ὥστε μυστικά νά τούς δίνουν τό μήνυμα τοῦ ἐρχομοῦ τῆς ἐλευθερίας.
. Ἑπομένως, ἡ Ἐκκλησία μέ τά μέλη της, Κληρικούς, Μοναχούς καί λαϊκούς, βοήθησε ἀποτελεσματικά στήν διατήρηση τῆς ἐθνικῆς αὐτοσυνειδησίας τοῦ Γένους, μέ ὅλη τήν παράδοσή της, τήν διοίκηση καί τήν παιδεία τήν ὁποία προσέφερε στόν λαό.
4.Ἑλληνική Νομαρχία
. Μερικοί ὑποστηρίζουν ὅτι τά πράγματα δέν ἦταν τόσο ἰδεώδη, ἀφοῦ στά τετρακόσια χρόνια τῆς τουρκικῆς σκλαβιᾶς ἔγιναν καί διάφορα λάθη ἀπό ἐκπροσώπους τῆς Ἐκκλησίας, Κληρικούς καί μοναχούς. Ὅμως, τά μεμονωμένα παραδείγματα δέν μποροῦν ποτέ νά διαγράψουν ὅλη τήν μεγάλη προσφορά τῆς Ἐκκλησίας, Κληρικῶν, μοναχῶν καί λαϊκῶν, στήν διάσωση τῆς αὐτοσυνειδησίας τοῦ Γένους. Μερικοί διαφωτιστές, ἐνοχλημένοι ἐνδεχομένως ἀπό τήν προσφορά τῆς Ἐκκλησίας καί τήν ἐπιρροή της στόν λαό, προσπάθησαν νά ὑπερτονίσουν μερικές μεμονωμένες περιπτώσεις καί νά τίς παρουσιάσουν καθ’ ὑπερβολήν ἀρνητικά. Ἕνα τέτοιο παράδειγμα εἶναι ἡ ἔκδοση τοῦ βιβλίου Ἑλληνική Νομαρχία, γιά τήν ὁποία θά γίνη λόγος πιό κάτω.
. Πρέπει νά λεχθῆ ὅτι τόν 18ο αἰώνα στήν Δύση ἀναπτύχθηκε ὁ Διαφωτισμός μέ πολλές ἐκφράσεις, ἤτοι ὁ ἀγγλικός ἐμπειρισμός, ὁ γαλλικός ἐγκυκλοπαιδισμός, ὁ γερμανικός ἰδεαλισμός καί ὁ ἰταλικός ἀντικληρικαλισμός. Γενικῶς, ὁ δυτικός διαφωτισμός ἦλθε σέ διάσταση ἀφ’ ἑνός μέν μέ τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖον διοικοῦσε ὁ Πάπας τήν Ἐκκλησία, ἀφ’ ἑτέρου δέ μέ τόν σχολαστικισμό τῆς Καθολικῆς Ἐκκλησίας καί συνδεόταν μέ τόν οὐμανισμό καί τήν Μεταρρύθμιση (Προτεστάντες). Ἔτσι, ἡ Ἑλληνική Νομαρχία ἦταν ἀπαύγασμα αὐτῶν τῶν διαφωτιστικῶν ἀντικληρικαλιστικῶν ἀρχῶν πού παρατηροῦνταν στήν Δύση καί μεταφέρθηκαν ὑπερβολικά καί στήν Ἀνατολή.
. Ὁ Steven Runciman ἀναφέρει ὅτι τά συγγράμματα τοῦ Ἀδαμαντίου Κοραῆ, τά ὁποῖα ἐξέφραζαν τίς γαλλικές ἐγκυκλοπαιδιστικές διαφωτιστικές ἀπόψεις, διαβάζονταν καί ἀπό τούς νέους Φαναριῶτες, οἱ ὁποῖοι ἀπομακρύνονταν ἀπό τήν θρησκεία, τόν ἱερό Κλῆρο καί οἱ ὁποῖοι ἐπέκριναν τήν Ἱεραρχία, παραθεωρώντας τήν διαφορά πού ὑπάρχει μεταξύ δυτικῆς καί ὀρθοδόξου θεολογίας καί παραδόσεως. Ἀποτέλεσμα αὐτῆς τῆς ἐπιρροῆς ἦταν ἡ ἐμφάνιση ἑνός βιβλίου στήν Βιέννη, τό 1791, γραμμένου στά ἑλληνικά μέ τίτλο Γεωγραφία νεωτερική, ἀπό δύο Ἕλληνες μοναχούς, τόν Δημήτριο Φιλιππίδη καί τόν Γεώργιο Κώνσταντα. Ἐπρόκειτο γιά ἕνα βιβλίο ἐναντίον τῆς Ἐκκλησίας, πού κατηγοροῦσε τούς Ἱεράρχες γιά φιλοχρηματία καί δουλικότητα ἔναντι τῶν Τούρκων, τόν δέ κατώτερο Κλῆρο γιά σκοταδιστική ἀμάθεια.
. Ὡς ἀπάντηση στό βιβλίο αὐτό δημοσιεύθηκε στήν Κωνσταντινούπολη τό ἔτος 1798 ἕνα ἔργο μέ τίτλο Διδασκαλία πατρική, τό ὁποῖο δημιούργησε μεγάλες ἀντιδράσεις. Κατά τόν Runciman, «ὁσοδήποτε κι ἄν ἦταν χωρίς τάκτ, ἡ Διδασκαλία Πατρική δέν ἦταν θεολογικῶς χωρίς βάση. Δέν ἦταν ἔργο τῆς Ἐκκλησίας ν’ ἀναμιγνύεται σέ ἀνατρεπτικές ἐθνικιστικές δραστηριότητες. Ὁ ἴδιος ὁ Χριστός εἶχε κάνει τήν διάκριση μεταξύ τῶν πραγμάτων πού ἦταν τοῦ Καίσαρος καί τῶν πραγμάτων πού ἦσαν τοῦ Θεοῦ. Ὁ Παῦλος εἶχε διατάξει τούς χριστιανούς νά ὑπακούουν στόν βασιλέα, ἔστω καί ἄν ὁ βασιλεύς ἦταν ὁ εἰδωλολάτρης Ρωμαῖος αὐτοκράτωρ. Ἡ ἀρχαία Ἐκκλησία ἦρθε σέ ἀντίθεση μέ τήν ἐξουσία μόνο ὅταν τῆς ἀπαγορευόταν ἡ Ἐλευθερία τῆς λατρείας ἤ ὅταν ζητοῦσαν ἀπό τά μέλη της νά προβοῦν σέ πράξεις ἀντίθετες πρός τήν χριστιανική συνείδηση. Οἱ Τοῦρκοι δέν εἶχαν προβάλει τέτοιες ἀπαιτήσεις. Οἱ καλοί ἄνθρωποι τῆς Ἐκκλησίας ἔπρεπε ἀσφαλῶς νά εἶναι καλοί πολίτες, καί ὄχι ἐπαναστάτες ἤ συνωμότες. Ἀπό τήν πρακτική ἄποψη ἐπίσης ἡ Διδασκαλία δέν ἦταν ἀδικαιολόγητη».
. Ὅμως, ἡ δημοσίευση τῆς Διδασκαλίας Πατρικῆς ἦταν, ὅπως θά λέγαμε σήμερα, ἐπικοινωνιακά ἄκαιρη, ὁπότε δημιούργησε ἀντίδραση στούς διαφωτιστικούς κύκλους καί ὁ Κοραῆς ἐξέδωσε μιά πραγματεία μέ τίτλο Ἀδελφική διδασκαλία, μέ τήν ὁποίαν προσπάθησε νά ἀνατρέψη τά ἐπιχειρήματα τῆς Διδασκαλίας Πατρικῆς. Παράλληλα τήν ἐποχή ἐκείνη «ἕνα ἐξ ἴσου σκληρό βιβλίο, πού δημοσιεύθηκε ἀνωνύμως στήν Ἰταλία τό 1806 καί εἶχε τόν τίτλο Ἑλληνική Νομαρχία ἤτοι λόγος περί ἐλευθερίας, ἐπανελάμβανε τίς κατηγορίες ἐναντίον τῆς ὅλης ἐκκλησιαστικῆς ὀργανώσεως», ὅπως τό ἔκανε ἡ Γεωγραφία Νεωτερική.
. Πάντως, ἀπ’ ὅ,τι φαίνεται ἡ Ἑλληνική Νομαρχία εἶναι ἕνα βιβλίο πού ἐμπνεόταν ἀπό τόν πόθο τῆς ἐλευθερίας, ἀλλά ἦταν γραμμένο μέ φανατισμό καί ἀπό κάποιον πού γνώριζε τόν δυτικό Χριστιανισμό, ἀγνοώντας τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο λειτουργοῦσε ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Κατά συνέπεια, ἀπέδιδε τίς κακές ἐνέργειες τοῦ δυτικοῦ Χριστιανισμοῦ στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Τό ὅτι ἐγράφη ἀνωνύμως καί τό ὅτι ὁ τόπος ἐκδόσεως θεωρεῖται γενικά ἡ Ἰταλία, πράγμα τό ὁποῖο δέν συνηθίζεται γιά ἕνα βιβλίο, διότι πάντοτε σέ αὐτό ἀναγράφεται ἡ πόλη τῆς ἐκδόσεως καί ὄχι ἡ χώρα, καθώς ἐπίσης τό ὅτι ἐξέφραζε τίς διαφωτιστικές γαλλικές ἀρχές θεωρεῖται ἀπό πολλούς ὅτι ἦταν γραμμένο ἤ ἀπό τόν Ἀδαμάντιο Κοραῆ ἤ πάντως ἀπό μαθητές του. Εἶναι σημαντικές μερικές ἐπισημάνσεις γιά τό βιβλίο αὐτό.
. Ὁ ἀνώνυμος συγγραφεύς τῆς Ἑλληνικῆς Νομαρχίας εἶναι ὑπερβολικός, ἄδικος καί ὑβριστικός σέ πολλές περιπτώσεις, ὅπως φαίνεται σέ μερικά παραδείγματα. Ἀποκαλεῖ τούς Ἀρχιερεῖς βαρβάρους καί μωρούς γιά τούς ὁποίους ἔπρεπε νά ξαναγυρίση ὁ Χριστός καί νά τούς φωτίση, ὥστε νά ἀνοίξουν κανένα βιβλίο καί νά λαμπρύνουν τόν ἐσκοτισμένο νοῦ. Δηλαδή, ὅλοι οἱ Ἀρχιερεῖς ἦταν ἀγράμματοι, κατά τόν ἀνώνυμο συγγραφέα, πού εἶναι ὑπερβολικό, ὅπως ἔχει ἀποδείξει ἡ σύγχρονη ἱστορική βιβλιογραφία. Οἱ λέξεις πού χρησιμοποιεῖ γιά τούς Συνοδικούς Μητροπολίτες εἶναι πολύ βαριές: «ἡ διεστραμμένη ψυχή αὐτῶν τῶν δώδεκα μωρῶν τῆς Συνόδου». Ὑπερβολικός εἶναι ὁ συγγραφεύς καί στήν προσπάθεια νά καταγράψη τήν διαγωγή τῶν ἀρχιερέων, οἱ ὁποῖοι «κοιμῶνται δεκατέσσαρας ὥρας τήν νύχτα καί δύο ὥρας μετά τό μεσημέρι». Ποιός ἄνθρωπος μπορεῖ νά κοιμηθῆ 16 ὧρες τό εἰκοσιτετράωρο; Ποιός μπορεῖ νά φάγη γιά πρόγευμα δυό ὀκάδες γιαούρτι καί τό ἀπόγευμα μισή ὀκᾶ σαρδέλλες ξεκοκκαλισμένες;. Καί μάλιστα αὐτό ἀναφερόταν γιά τόν τότε Μητροπολίτη Ἰωαννίνων. Ὅμως γνωρίζουμε ὅτι τότε στά Ἰωάννινα ἀρχιεράτευε ὁ Ἱερόθεος, μεγάλο πνευματικό ἀνάστημα, ὅπως φαίνεται ἀπό τήν ἀλληλογραφία πού ἀντήλλαξε μέ τόν ἐξάδελφό του ἅγιο Νικόδημο τόν Ἁγιορείτη. Καί ἀπό παράκλησή του ὁ τελευταῖος ἔγραψε τό περίφημο βιβλίο Συμβουλευτικόν Ἐγχειρίδιον, ἤτοι περί φυλακῆς τῶν πέντε αἰσθήσεων.
. Πάντως, τά κοσμητικά ἐπίθετα τά ὁποῖα χρησιμοποιοῦνται στήν Ἑλληνική Νομαρχία γιά τούς Ἀρχιερεῖς φανερώνουν τόν ἀντικληρικαλισμό καί ἀκόμη τό ὅτι στρέφεται ἐναντίον τους ὄχι τόσο γιά τά τυχόν σφάλματά τους, ὅσο γιά τό ὅτι εἶναι Ἐπίσκοποι τῆς Ἐκκλησίας. «Ἀναίσχυντοι», «λύκοι καί καθέδρα τοῦ σκότους», «ἄπιστε τῆς Ἐκκλησίας» κλπ. Ἡ ὑπερβολή του φαίνεται καί στήν περίπτωση πού καταφέρεται ἐναντίον τῶν πλουσίων. Λέγει τά ἑξῆς ὑπερβολικά: «Πόσοι ἤθελον κατακοπρισθῆ ἐπάνω των μή ἠξεύροντες πῶς νά λύσουν τά δεσίματα τῶν φορεμάτων των! Πόσοι ἤθελον σκωληκιάσει καθήμενοι, μήν ἠξεύροντες νά περιπατήσουν! Πόσοι ἄλλοι ἤθελον μείνει γυμνοί μήν ἠξεύροντες πῶς νά ἐνδυθῶσι». Ἐπίσης, ὑπερβολική εἶναι καί ἡ γλώσσα πού χρησιμοποιεῖ ἐναντίον τῶν Ἑλλήνων πού βρίσκονταν ἐκείνη τήν ἐποχή στήν Δύση.
. Φαίνεται ἀκόμη ὅτι ὁ συγγραφεύς ἔχει δυτική σκέψη καί νοοτροπία. Διαβάζοντας κανείς αὐτό τό ἔργο νομίζει ὅτι περισσότερο ἀναφέρεται στήν Δυτική Ἐκκλησία παρά στήν Ὀρθόδοξη. Ἀποδίδει τήν κατηγορία τῆς φεουδαρχίας στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ἐνῶ εἶναι ἀποδεδειγμένο ὅτι ποτέ δέν ὑπῆρξε ὁ ρατσιστικός φεουδαλισμός στήν Ὀρθόδοξη Ἀνατολή. Οἱ σελίδες 122 -128 ἀπό τό βιβλίο Ἑλληνική Νομαρχία, ἄν διαβασθοῦν μέ τά λεγόμενα ἀπό τόν Καθηγητή π. Ἰωάννη Ρωμανίδη, φανερώνουν ὅτι ὁ συγγραφεύς της ἑρμηνεύει τόν ὀρθόδοξο Κλῆρο μέ τά δεδομένα τῆς φεουδαρχίας τῶν Φράγκων.
. Πέρα ἀπό αὐτά, ὁ ἀνώνυμος συγγραφέας τοῦ βιβλίου Ἑλληνική Νομαρχία δείχνει τήν δυτική του προέλευση, ἀφοῦ χρησιμοποιεῖ φράσεις πού δείχνουν ὅτι ἀγνοεῖ τήν Ὀρθόδοξη Ἀνατολή. Ἡ Σύνοδος τοῦ Πατριαρχείου ἀποκαλεῖται σύγκλητος. Οἱ Κληρικοί λέγεται ὅτι ἀνήκουν σέ τάγμα, ἡ Ἱερωσύνη εἶναι σύστημα, κλάση: «ἡ κλάσις τῆς ἱερωσύνης τῶν Ἑλλήνων». Οἱ λέξεις αὐτές εἶναι καθαρά δυτικῆς προελεύσεως. Ἀλλά καί τό περιεχόμενό τους εἶναι «εἰσαγόμενο». Στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία δέν ὑπῆρχαν ποτέ τάξεις, καί οἱ Κληρικοί προέρχονταν ἀπό ὅλα τά στρώματα τοῦ λαοῦ. Τό ὅτι ὁ ἀνώνυμος Ἕλληνας εἶχε ἄγνοια τῶν ἑλληνικῶν πραγμάτων φαίνεται ἀπό τό γεγονός ὅτι τό ράσο, τό ἰδιαίτερο ἔνδυμα τῶν Κληρικῶν, τό ὀνομάζει «φόρεμα», «τό φόρεμα τῆς ἱερωσύνης». Ποιός Ἕλληνας ἀγνοοῦσε καί ἀγνοεῖ τό ράσο καί ποιός τό ἀποκαλεῖ φόρεμα;
. Ἀκόμη, ὁ ἀνώνυμος συγγραφεύς φαίνεται καθαρά ὅτι δέν διακρίνεται γιά ὀρθόδοξο φρόνημα. Ζητᾶ νά λιγοστεύσουν οἱ νηστεῖες, ἐπειδή ἀφανίζουν τήν ὑγεία τοῦ λαοῦ καί νά μεταφερθοῦν οἱ ἑορτές τήν Κυριακή, ἐπειδή ἐμποδίζουν τό κέρδος. Ἀκόμη ζητᾶ νά ἀποβάλουν ἤ νά σμικρύνουν τίς περισσότερες σαρακοστές. Καταφέρεται ἐναντίον τῶν μοναχῶν καί τῶν Μοναστηριῶν. Οἱ μοναχοί ἀποκαλοῦνται «τέρατα», τρέφονται ἀπό τόν ἱδρώτα τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ, ἄν καί διασώζονται μαρτυρίες τοῦ Μακρυγιάννη καί ἄλλων ὅτι τά Μοναστήρια ἦταν ἑστίες ζωῆς γιά τούς ὑποδούλους Ἕλληνες. Ζητᾶ νά κλείσουν τά Μοναστήρια καί νά διορθωθοῦν πολλά πράγματα τῆς θρησκείας. Προτρέπει τούς Μοναχούς νά καταγίνωνται «εἰς τήν μελέτην τῶν σοφῶν τῆς Ἐκκλησίας καί εἰς τόν ὀρθόν λόγον». Ζητᾶ νά ἐμποδίσουν τά θαύματα, γιατί εἶναι δεισιδαιμονία.
. Ὅλα αὐτά πού ἀνεφέρθησαν, καθώς ἐπίσης καί τό ὅτι ἐπαινεῖται ὁ Κοραῆς, δείχνουν καθαρά ὅτι ὁ ἀνώνυμος συγγραφεύς διαπνέεται ἀπό προτεσταντικό καί εἰκονοκλαστικό πνεῦμα, ἔχει ἄγνοια τῆς παραδόσεως τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ καί προσπαθεῖ νά εἰσάγη στόν Ἑλληνικό Ὀρθόδοξο χῶρο τίς μεταρρυθμιστικές προσπάθειες τῶν δυτικῶν, κυρίως τῶν Προτεσταντῶν. Εἶναι προτεστάντης καί ξεκομμένος ἀπό ὅλη τήν παράδοση τοῦ Γένους. Ὅταν κατηγορῆ τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, τό κάνει μέ τά δεδομένα τῆς Λατινικῆς Ἐκκλησίας καί ὅταν θέλη νά διορθώση μερικά πράγματα τό κάνει μέσα ἀπό τήν προτεσταντική προβληματική.
. Θεωρῶ ὅτι ἡ Ἑλληνική Νομαρχία εἶναι ἕνα ἐμπαθές κείμενο, γεμάτο ἀπό ὑπερβολές καί ὕβρεις, ὑποκειμενικό, καί δέν βοήθησε στήν Ἐπανάσταση, πού τήν ἔκανε ὁ ἑλληνικός λαός μέ τούς ποιμένες του. Οἱ διαφωτιστές παρακίνησαν κυρίως τούς λογίους.
ΕΜΕΙΣ ΔΕΝ ΥΠΟΓΡΑΨΑΜΕ. ΣΥΝΕΧΙΖΟΥΜΕ ΝΑ ΣΥΝΟΡΕΥΟΥΜΕ ΜΕ ΤΑ ΣΚΟΠΙΑ (Δ. Νατσιός)
Ἀναρτήθηκε ἀπὸ τὸν/τὴν christian-vivliografia στὸ ΕΘΝΙΚΑ, ΙΣΤΟΡΙΑ στὶς 29 Ἰανουαρίου 2021
Ἐμεῖς δὲν ὑπογράψαμε.
Συνεχίζουμε νὰ συνορεύουμε μὲ τὰ Σκόπια
Δημ. Νατσιός
Δάσκαλος-Κιλκίς
. Ἔχω ἐνώπιόν μου τὸ βιβλίο Γεωγραφίας τῆς Ε´ Δημοτικοῦ, τάξη στὴν ὁποία φέτος εἶμαι δάσκαλος. Τὸἐγχειρίδιο τιτλοφορεῖται «Γεωγραφία» καὶ ὑπότιτλος «Μαθαίνω τὴν Ἑλλάδα». (Τὸ σωστότερο θὰ ἦταν «Μαθαίνω ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα», ἀλλὰ αὐτὰ εἶναι ψιλὰ γράμματα γιὰ τοὺς συγγραφεῖς του). Τὸ βιβλίο ἐπανεκδόθηκε τὸ 2020. Ὅμως τὴν φετινὴ σχολικὴ χρονιά, μᾶς ἦρθε πολὺ διαφορετικό, ἀγνώριστο, μασκαρεμένο. Περιέχει μία «καινοτομία», μία λεπτομέρεια ποὺ ὅσοι παραμένουν ἀκόμη Ἕλληνες, διατηροῦν ἄγρυπνη τὴν ἰθαγένεια καὶ ἔχουν ἀνοιχτὰ τὰ μάτια τῆς ψυχῆς τους, αἰσθάνονται θλίψη, ὀδύνη καὶ σπαραγμό. Πολὺ περισσότερο ὅσοι δάσκαλοι ἀντικρίζουμε τὴν μαγαρισιά, τὴν μεγαλύτερη προδοσία ἀπὸ καταβολῆς τοῦἑλληνικοῦ ἔθνους. Σὲ ὅλους τοὺς χάρτες τῆς πατρίδας μας – 20 περίπου- ποὺ φιλοξενοῦνται στὸ «σχολικὸβιβλίο», τὰ Σκόπια πλέον ὀνομάζονται «Βόρεια Μακεδονία». Νὰ καμαρώνει, γιὰ παράδειγμα, στὴν σελίδα 112, χάρτης μὲ τὰ γεωγραφικὰ διαμερίσματα τῆς Ἑλλάδος, καὶ νὰ «καπνίζουν τὰ μάτια σου» ἀπὸ ὀργή, νὰ ματώνει ἡκαρδιά σου, βλέποντας πάνω ἀπὸ τὴν Μακεδονία μας, «νὰ καμαρώνει» τὸ βδέλυγμα τῆς ἱστορίας: «Βόρεια Μακεδονία».
. Εἶναι ἕνας ἄλλος ξεριζωμός. Διαφορετικός, ἀλλὰ τὸ ἴδιο ἐπώδυνος καὶ ἐγκληματικός. Ἕνα σιωπηλὸ ξερίζωμα. Δὲν εἶναι αὐτὸς ὁ χάρτης τῆς πατρίδας μας. Ὄχι. Εἶναι τὸ χαρτὶ τῆς προδοσίας καὶτῆς ἀνικανότητας τῆς συφοριασμένης πολιτικῆς κάστας, ποὺ λυμαίνεται τὸν τόπο μας ἐδῶ καὶ δεκαετίες. Ὁχάρτης αὐτὸς δὲν ἀπεικονίζει τὴν Ἑλλάδα, ὅπως μᾶς τὴν παρέδωσαν μὲ τῆς καρδιᾶς τους τὸ πύρωμα καὶ μὲτὸ αἷμα τους, οἱ ἄχραντες σκιὲς τῶν προγόνων μας. Ὁ χάρτης περιγράφει καὶ ἀποτυπώνει τὴν πλήρη πανωλεθρία τῶν πολιτικῶν καὶ τὴν κατάπτωση τῆς πατρίδας. Ὄχι τὸ πέσιμό της, ἀλλὰ τὸν ξεπεσμό της. Ἀχνίζει ἀκόμη τὸ αἷμα τῶν Μακεδονομάχων, ἀπὸ τὸν γέρο Ὄλυμπο ὣς τὸ Μπέλλες, καὶ ἀκούγεται ὁἀντρειωμένος ψίθυρος, ἡ φωνὴ τῆς Παύλαινας, τῆς Ναταλίας Παύλου Μελᾶ, ποὺ ὅταν τὴν ρώτησαν, ἂν ἐπιθυμεῖ νὰ πάρει τὰ ὀστᾶ τοῦ ἀετοῦ τῆς Μακεδονίας στὴν Ἀθήνα, εἶπε ἀγέρωχα: «Ὄχι. Ὁ ἄντρας μου θυσιάστηκε γιὰ τὴν Μακεδονία. Ἐδῶ σκοτώθηκε καὶ τούτη ἡ γῆ, ἂς κρατήσει τὰ ὀστᾶ του σὰν ἀρραβώνα μυστικὸ καὶ ἅγιο μὲ τὴν λευτεριά». Δὲν ἤθελε νὰ πᾶνε τὰ ἡρωικὰ λείψανα στὴν Ἀθήνα, «τὴν πόλη τῆς δουλοπαροικίας καὶ τῶν πλουτοκρατῶν» (Παπαδιαμάντης). Τὰ ὀστᾶ τοῦ Παύλου «καρτεροῦν» στὸ μνῆμα τους, γιὰ νὰ ἐλέγχουν τοὺς προδότες καὶ νὰ ὑπενθυμίζουν σὲ ὅλους μας ὅτι «ὅ,τι κερδήθηκε μὲ αἷμα δὲν μπορεῖ νὰ ξεπουληθεῖ μὲ τὸ μελάνι μίας ὑπογραφῆς».
. Καὶ ἡ πρώτη ἀντίσταση στὴν προδοσία νὰ ξεκινήσει ἀπὸ τὶς σχολικὲς αἴθουσες. Μέχρι πέρυσι οἱ δάσκαλοι διδάσκαμε μία Μακεδονία. Τὴν ξακουστή τοῦ Ἀλεξάνδρου χώρα. Τώρα πῶς δάσκαλοι μὲ στοιχειώδη πνευματικὴ καὶ παιδαγωγικὴ ἐντιμότητα, θὰ σταθοῦν μπροστὰ στοὺς μαθητές τους καὶ θὰ ὑποστηρίξουν τὸἀνοσιούργημα; Τί θὰ τοὺς ποῦν; Ὅτι τόσα χρόνια ἔκαναν λάθος. Ὅτι τοὺς ἔλεγαν ψέματα; Ντροπὴ νὰντροπιαστοῦμε. Θὰ τοὺς τοξεύουν ἀλύπητα τὰ βλέμματα τῶν μαθητῶν του. Τὸ βλέμμα τῆς ἱστορίας, τῶν νεκρῶν καὶ τῶν ἀγέννητων. Ἔχει γραφεῖ πολὺ εὔστοχα πὼς ἡ ἱστορία ἐξ ὁρισμοῦ εἶναι μία συμφωνία μεταξὺτῶν νεκρῶν, τῶν ζώντων καὶ τῶν ἀγέννητων. Καὶ ἀφοῦ εἶναι τριμερὴς ἡ συμφωνία, δὲν μπορεῖ νὰ ἀλλάξει ἐν ἀπουσίᾳ τῶν ἄλλων δύο μερῶν: τῶν νεκρῶν καὶ τῶν ἀγέννητων. Κανεὶς δάσκαλος, φιλότιμος καὶφιλόπατρις, δὲν πρέπει νὰ διδάξει τὴν προδοσία. Καταντᾶ συνένοχος.
. Τὸ κατ΄ ἐμέ, εἶπα ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τοὺς μαθητές μου, νὰ σβήσουν τὴν ἀτιμωτικὴ καινοτομία καὶ νὰ γράψουν τὸπραγματικὸ ὄνομα τῶν κλεπταποδόχων: Σκόπια. «Πειθαρχεῖν δεῖ Θεῷ μᾶλλον ἢ ἀνθρώποις», λέει κάπου ἡἉγία Γραφή. Τὴν ἴδια ὑπακοὴ ὀφείλουμε καὶ στὴν πατρίδα. Σ’ αὐτὴν πειθαρχοῦμε καὶ ὄχι στὰ ἐντάλματα τῆς ἐφήμερης ἀπάτης.
. Θυμήθηκα κάτι ἀπὸ τὴν ἱστορία μας. Τὸ 1789 λήγει ὁ ρωσοτουρκικὸς πόλεμος. Ὁ θρυλικὸς Λάμπρος Κατσώνης, ὅταν τοῦ ζητήθηκε ἀπὸ τοὺς Ρώσους νὰ σταματήσει τὶς ἐπιθέσεις, γιατί ὑπογράφτηκε ἀνακωχή, ἀπάντησε ἀγέρωχα. «Ἂν ἡ Αἰκατερίνη ὑπέγραψε εἰρήνη μὲ τοὺς Τούρκους, ἐγὼ δὲν ὑπέγραψα ἀκόμη τὴν δική μου» καὶ συνέχισε τὸν ἀγώνα…. Ὁ λαός, ὁ πολὺς λαός, δὲν ὑπέγραψε οὔτε στὶς Πρέσπες οὔτε σὲκανένα κοινοβούλιο τὴν παραχώρηση τοῦ ἐθνικοῦ μας ὀνόματος. Γι’ αὐτὸ θὰ συνεχίσουμε τὸν ἀγώνα μέχρι τελικῆς νίκης.
. Οἱ Βούλγαροι, τὸν περασμένο Νοέμβριο, ἔκλεισαν τὴν πόρτα τῆς λεγόμενης Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης στὰΣκόπια. Χλώμιασαν λίγο, μυξοδιαμαρτυρήθηκαν οἱ… Εὐρωπαῖγοι, δηλαδὴ οἱ Γερμανοὶ καί… ἔσπευσε ὁ Ζάεφ στὴν Ἑλλάδα γιὰ παρηγοριά, στοὺς ἀφοσιωμένους φίλους του: τὸν πρώην καὶ νῦν πρωθυπουργούς. Οἱ Βούλγαροι ἀντιστάθηκαν σθεναρῶς, ἑδραζόμενοι καὶ αὐτοὶ πάνω σὲ ψεύδη καὶ παραποιήσεις τῆς ἱστορίας καὶ κέρδισαν. Ἐδῶ, οἱ ἡμέτεροι, σέρνονται ἀπὸ διάλογο σὲ διάλογο, ἐπαφὲς καὶ διαβουλεύσεις καὶ τρέμουμε καὶ ἀγωνιοῦμε τί πάλι θὰ ξεπουλήσουν, τί πλεκτάνες, μυθεύματα καὶ παραχαράξεις ἀπεργάζονται, γιὰ νὰ διατηρήσουν τὸν «χρυσὸ θερισμό», τὴν πολύφερνη ἐξουσία, ὅπως τὴν ὀνόμαζε ὁ Πλούταρχος.
. Πότε θὰ καταλάβουμε ὅτι οἱ κατ’ εὐφημισμὸν Μεγάλες Δυνάμεις κρίνουν καὶ συνάγουν συμπεράσματα γιὰτὴν ἀξία τῶν μικρῶν κρατῶν ὄχι μὲ τὴν ἑτοιμότητα ὑποκλίσεων καὶ τὸ πνεῦμα ὑποταγῆς τους, ἀλλὰ μὲ τὴν ἀποφασιστικότητά τους νὰ ὑπερασπιστοῦν, πάσῃ θυσία, τὴν ἐθνική τους ἀξιοπρέπεια καὶ ἀκεραιότητα.
. Οἱ πολιτικοὶ χρησιμοποιοῦν τὴν τακτική τοῦ «βασιλικοῦ κύνα», ὅπως ὀνομαζόταν ὁ Ἀρίστιππος ὁ Κυρηναῖος. Αὐτὸς ἦταν εὐνοούμενος τοῦ τυράννου τῶν Συρακουσῶν Διονυσίου -γι’ αὐτὸ τὸν ἀποκαλοῦσαν «βασιλικὸκύνα», δηλαδὴ σκυλὶ τοῦ βασιλιᾶ. Ζήτησε κάποτε ἀπὸ τὸν ἡγεμόνα ἕνα ρουσφέτι. Καὶ ἐπειδὴ δὲν βρῆκε ἀνταπόκριση, ἔπεσε στὰ πόδια του καὶ τὸν θερμοπαρακαλοῦσε. Ἔτσι ἔπραττε πάντα, ὅταν ζητοῦσε κάτι ἀπὸτὸν ἀφέντη του. Κάποια φορὰ κέρδισε τὴν χαριστικὴ πράξη, μὰ ὅλοι τὸν λοιδοροῦσαν γιὰ τὴν δουλοπρεπῆσυμπεριφορά του. Καὶ ὁ φιλόσοφος ἀπάντησε: «Οὐκ ἐγὼ αἴτιος ἀλλὰ ὁ Διονύσιος ὁ ἐν τοῖς ποσὶ τὰς ἀκοὰς ἔχων», δηλαδή, δὲν φταίω ἐγώ, ἀλλὰ ὁ Διονύσιος ποὺ ἔχει τὰ αὐτιά του στὰ πόδια. Κάποτε ποὺ τὸν ἔφτυσε ὁτύραννος, εἶπε: «Ἐδῶ οἱ ψαράδες γίνονται μούσκεμα γιὰ ἕνα ψάρι, ἐγὼ τί θὰ πάθω ἂν ραντισθῶ λίγο γιὰ κάτι πολὺ μεγαλύτερο». Εἴμαστε στὴν δεύτερη περίπτωση τοῦ «βασιλικοῦ κύνα». Ἐκλιπαροῦμε γιὰ «ἐπαφὲς»- τὰἴδια γίνονται καὶ στὴν Κύπρο- καὶ εἰσπράττουμε ταπεινώσεις καὶ προδοσίες, ποὺ στὰ πλαίσια τῆς ἐκλογίκευσης, βαφτίζονται ἐθνικὲς ἐπιτυχίες. Ὅσο θὰ μᾶς κυβερνοῦν ἄνθρωποι ποὺ θὰ νομίζουν ὅτι οἱ δῆθεν ἰσχυροὶ ἔχουν τὰ αὐτιὰ στὰ πόδια, θὰ συνεχίζονται οἱ ἀπανωτὲς ἧττες καὶ οἱ συνεχεῖς ἐξευτελισμοί.
Δημήτρης Νατσιὸς
δάσκαλος-Κιλκίς.
H EKKΛΗΣΙΑ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ και ΤΗΝ ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΑ-1
Ἀναρτήθηκε ἀπὸ τὸν/τὴν christian-vivliografia στὸ ΘΕΟΛΟΓΙΑ, ΙΣΤΟΡΙΑ στὶς 26 Ἰανουαρίου 2021
Ἡ Ἐκκλησία στήν Τουρκοκρατία καί τήν Ἐθνεγερσία
Τοῦ Μητροπολ. Ναυπάκτου καὶ Ἁγ. Βλασίου Ἱεροθέου
ΠΗΓΗ: parembasis.gr
. Τό ἔτος πού διερχόμαστε, δηλαδή τό 2021, ἑορτάζουμε τήν ἐπέτειο τῶν 200 ἐτῶν ἀπό τήν Ἐπανάσταση τοῦ 1821 καί ἔχουν προσδιοριστεῖ πολλές ἐκδηλώσεις ἀπό τήν Ἱερά Σύνοδο καί ἀπό τήν Πολιτεία γιά νά μελετηθοῦν ὅλες οἱ πλευρές τῆς σημαντικῆς αὐτῆς Ἐπαναστάσεως.
. Μιά σοβαρή πλευρά τοῦ ζητήματος εἶναι ἡ προσφορά τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας κατά τήν διάρκεια τῆς Τουρκοκρατίας, πού κράτησε ἀναμμένη τήν δάδα τῆς
Ἑλληνορθόδοξης Παράδοσης, ἀλλά καί ἡ προσφορά της κατά τήν διάρκεια τῆς Ἐπαναστάσεως καί μετά ἀπό αὐτήν.
. Δέν μποροῦν νά ἑρμηνευθοῦν τά γεγονότα τοῦ 1821, ἐάν δέν τά συσχετίσουμε μέ τήν «Πονεμένη Ρωμηοσύνη», ὅπως ἔλεγε ὁ ἀείμνηστος Φώτης Κόντογλου, κατά τήν διάρκεια τῆς Τουρκοκρατίας.
. Κατά τήν Τουρκοκρατία, πού ἦταν μιά μεγάλη δοκιμασία γιά τούς Ὀρθοδόξους Χριστιανούς, διαφυλάχθηκε ἡ ὀρθόδοξη πίστη, γιατί οἱ Χριστιανοί στηρίχθηκαν στίς πνευματικές τους δυνάμεις, ὅπως αὐτές εἶχαν ἀναπτυχθῆ καί καλλιεργηθῆ τούς προηγούμενους αἰῶνες. Θά ἐντοπισθοῦν μερικοί οὐσιαστικοί παράγοντες πού συνετέλεσαν στήν διατήρηση τῆς αὐτοσυνειδησίας καί τῆς ταυτότητος τοῦ Γένους.
. Στήν συνέχεια θά τονισθοῦν μερικά ἐνδιαφέροντα σημεῖα, πού πρέπει νά ἔχουμε ὑπ’ ὄψη μας γιά νά ἑρμηνεύσουμε τά θέματα αὐτά, ὅπως ἡ Ἐθναρχοῦσα Ἐκκλησία, οἱ ἅγιοι καί τά μοναστικά κέντρα, ἡ παιδεία, ἡ «Ἑλληνική Νομαρχία», οἱ Νεομάρτυρες, οἱ φιλοκαλικοί Πατέρες – Κολλυβάδες, καί ἡ Ἐθνεγερσία τοῦ 1821.
1. Ἡ Ἐθναρχοῦσα Ἐκκλησία
. Μετά τήν ἅλωση τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἀπό τούς Ὀθωμανούς, ἄρχισε μιά νέα περίοδος στήν μέχρι τότε Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία. Ὁ Μωάμεθ ὁ Πορθητής, κατά τόν Ranciman, γνώριζε πολύ καλά τό τί προβλήματα καί δυσαρέσκειες εἶχε δημιουργήσει ἡ προσπάθεια μερικῶν δυτικοφρόνων νά ἐπιβληθῆ ἡ ἕνωση τῶν Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν μέ τήν Ρώμη καί γι’ αὐτό ἀνεζήτησε νά βρῆ τόν Γεώργιο-Γεννάδιο Σχολάριο, πού εἶχε ἀποσυρθῆ σέ Μονή καί ὁ ὁποῖος ἐξέφραζε τήν ὁμάδα τῶν ἀνθενωτικῶν καί τόν ἔπεισε νά δεχθῆ νά ἐκλεγῆ Πατριάρχης. Ἡ ἐνθρόνισή του ἔγινε τόν Ἰανουάριο τοῦ 1454 καί ὁ Μωάμεθ τοῦ δώρισε ἕναν καινούριο σταυρό, τόν περιέβαλε μέ τά ἐμβλήματα καί τοῦ εἶπε: «Ἔσο Πατριάρχης μέ καλή τύχη καί νά εἶσαι βέβαιος γιά τήν φιλία μας, καί γιά ὅλα τά προνόμια πού εἶχαν οἱ Πατριάρχες πρίν ἀπό σένα». Ὁ Γεννάδιος Σχολάριος ἀνέλαβε νά σηκώση ἕναν μεγάλο σταυρό κατά τά ἑπόμενα χρόνια.
. Ὁ Μωάμεθ ἐπέβαλε στό Ὀθωμανικό κράτος τό σύστημα τῶν μιλέτ, σύμφωνα μέ τό ὁποῖο κάθε ἔθνος θά ἀσκοῦσε μιά διοίκηση, ὅπως τό ἐπιβάλλει ἡ θρησκεία του. Ἔτσι, ὁ Πατριάρχης θεωρήθηκε Ἐθνάρχης, ἀρχηγός τοῦ ρωμαίϊκου μιλιέτ. Τά Πατριαρχικά δικαστήρια εἶχαν δικαιοδοσία σέ ὅλες τίς ὑποθέσεις πού ἀφοροῦσαν τούς Ρωμηούς, ἤτοι τούς γάμους, τά διαζύγια, τίς ἐπιτροπεῖες τῶν ἀνηλίκων, τίς διαθῆκες καί τούς διαδόχους, ἐκδίκαζαν ἐμπορικές ὑποθέσεις ἄν οἱ διάδικοι ἦταν ὀρθόδοξοι. Δηλαδή, «τά πατριαρχικά δικαστήρια ἀπένεμαν δικαιοσύνη σύμφωνα μέ τόν κανονικό νόμο τῶν Βυζαντινῶν καί μέ τό ἀστικό καί ἐθιμικό βυζαντινό δίκαιο».
. Ὁ Charles Frazee γράφει ὅτι ἡ ὀργάνωση τῶν θρησκευτικῶν κοινοτήτων καί τῶν Χριστιανῶν μέσα στήν κοινωνική καί πολιτική διάρθρωση τοῦ Ὀθωμανισμοῦ ἔγινε βάσει τοῦ ἰσλαμικοῦ δικαίου καί τῆς ἰσλαμικῆς παράδοσης, ὁπότε «οἱ Χριστιανοί θά ἀποτελοῦσαν ἕνα μιλέτ, ἕνα “ἔθνος” ὑπό τή θρησκευτική καί πολιτική διοίκηση τῶν ἐκκλησιαστικῶν τους ἡγετῶν». Μέ αὐτόν τόν τρόπο ὁ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως δέν ἦταν μόνον θρησκευτικός ἡγέτης ὅλων τῶν Ὀρθοδόξων, ἀλλά καί «ἡ κεφαλή τοῦ ἔθνους», δηλαδή ἕνας μιλέτ-μπασί, ὁ ὁποῖος ἦταν ὑπεύθυνος ἐνώπιον τοῦ Σουλτάνου. Ἀκόμη, πρέπει νά σημειωθῆ ὅτι οἱ Κληρικοί καί λαϊκοί πού ἀσκοῦσαν τά ἐκκλησιαστικά ἀξιώματα προέρχονταν ἀπό τήν ἑλληνική κοινότητα τῆς πρωτεύουσας πού εἶχε συγκεντρωθῆ στό Φανάρι, ἐξ οὗ καί ὀνομάσθηκαν Φαναριῶτες. Ἡ δύναμη τῶν Φαναριωτῶν πού ἄρχισε τόν 16ο αἰώνα, ἀναπτύχθηκε ἀκόμη περισσότερο στήν συνέχεια καί αὐτοί ἀπέκτησαν παντοδυναμία τόν 18ο αἰώνα. Αὐτό εἶχε σχέση καί μέ τήν «αὐξανόμενη ἑλληνοποίηση τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας στά Βαλκάνια», ὅπως τό βλέπουμε κυρίως στίς Παραδουνάβειες Ἡγεμονίες.
. Ὁ Gerhard Podskalsky (Γκέρχαντ Ποντσκάλσκυ) στό ἔργο του μέ τίτλο Ἡ ἑλληνική θεολογία ἐπί Τουρκοκρατίας, γράφει ὅτι ὁ Σουλτάνος Μεχμέτ Β΄ (Μωάμεθ ὁ Πορθητής) καθιέρωσε νέο νομικό καθεστώς, τό ὁποῖο οὐσιαστικά δέν ἄλλαξαν οἱ μετέπειτα Σουλτάνοι μέχρι τόν 19ο αἰώνα, σύμφωνα μέ τό ὁποῖο ἀντιμετώπισε τήν Ἐκκλησία ὡς διάδοχο τῶν βυζαντινῶν αὐτοκρατόρων καί τῆς ἀνεγνώρισε «τήν νομική θέση θρησκευτικῆς κοινότητας». Βεβαίως, «πολλά μέτρα τοῦ κράτους δέν ἐπέτρεπαν στούς Ἕλληνες νά λησμονήσουν τή θέση τους ὡς λαοῦ ὑποτελοῦς».
. Σημαντικές πληροφορίες γιά τό πῶς ζοῦσαν οἱ Ρωμηοί κατά τήν διάρκεια τῆς Τουρκοκρατίας ὑπό τήν πνευματική καθοδήγηση καί διοίκηση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καί γενικά τῆς Ἐκκλησίας, μᾶς δίνει ὁ Καθηγητής π. Γεώργιος Μεταλληνός στό βιβλίο του μέ τίτλο Τουρκοκρατία καί ὑπότιτλο Οἱ Ἕλληνες στήν Ὀθωμανική Αὐτοκρατορία. Στό βιβλίο αὐτό βλέπουμε ἀναλυτικά τήν μεγάλη ἀξία τοῦ Ἐκκλησιαστικοῦ Σώματος, τῶν Ἐνοριῶν καί τῶν Ἱερῶν Μονῶν στήν ζωή τῶν ὑποδούλων Ρωμηῶν, τήν πολιτική δράση τῶν Φαναριωτῶν, τήν ἀνάπτυξη τῆς παιδείας μέ πρωτοβουλία τῆς Ἐκκλησίας, τό πρόβλημα τοῦ ἐξισλαμισμοῦ καί τήν ἀντίδραση τῆς Ἐκκλησίας σέ αὐτό καί γενικά τό πῶς ἡ Ρωμανία ἐπιβίωσε μέ τήν συμπαράσταση καί τήν πνευματική βοήθεια πού προσέφερε ἡ Ἐκκλησία.
. Μέσα στά πλαίσια αὐτά τῆς ἐθναρχίας λειτουργοῦσαν οἱ Ρωμηοί καί κέντρο τῆς ρωμαίϊκης κοινότητας ἦταν ἡ Ἐκκλησία μέ τόν Ἐπίσκοπό της.
. Ἄν διαβάση κανείς τούς Κανονισμούς μέ τούς ὁποίους διοικοῦνταν οἱ κατά τόπους Δημογεροντίες στίς τουρκοκρατούμενες περιοχές, ἰδίως μετά τόν 17ο αἰώνα, θά διαπιστώση τήν μεγάλη προσφορά τῶν Ἐπισκόπων στήν ὅλη διοικητική διάρθρωση τῶν ὑποδούλων Ρωμηῶν.
. Ἔχω μελετήσει διεξοδικά καί ἔχω ἀναλύσει τόν Κανονισμό λειτουργίας τῆς Δημογεροντίας τῶν Βοδενῶν (Ἐδέσσης) καί διεπίστωσα τήν θέση πού κατεῖχε ὁ Μητροπολίτης στήν διοίκηση, τήν παιδεία καί τήν ὅλη λειτουργία της. Ὁ Καθηγητής Χαράλαμπος Παπαστάθης δημοσίευσε τέτοιους Κανονισμούς, στούς ὁποίους φαίνεται ὅτι κέντρο τῆς κοινότητας τῶν Ρωμηῶν ἦταν ὁ Ἐπίσκοπος καί ἡ ὅλη ὀργανωτική δομή εἶχε κέντρο τήν Ἐκκλησία. Μάλιστα γράφει ὁ ἴδιος συμπερασματικά:
. «Κύτταρο τῆς συλλογικῆς δράσης ἦταν ἡ ἐνορία-κοινότητα· οἱ κοινοτικές ἀρχές του ἀναδεικνύονταν μέ ψηφοφορία καί εἶχαν ἐπικεφαλῆς τόν ἐπιχώριο ἐπίσκοπο, δημιουργώντας ἔτσι τή γέφυρα ἀνάμεσα στή βυζαντινή μας παράδοση, πού ἐκφραζόταν στό πολιτικό-εθνικό πεδίο μέ τή Μεγάλη Ἰδέα, καί στά δημοκρατικά ἰδεώδη τῆς δεύτερης πεντηκονταετίας τοῦ εὐρωπαϊκοῦ 19ου αἰώνα· συνάμα συνιστοῦσαν τό ἰδανικώτερο, μέ τά μέτρα πάντοτε τῆς ἐποχῆς, σύστημα αὐτοδιοίκησης, –ἀνέφικτο πρότυπο ἀκόμη γιά τή σύγχρονή μας Ἑλλάδα. Ἡ πολιτική καί θρησκευτική κεφαλή, ὁ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ἐκλεγόταν ἀπό μικτή συνέλευση κληρικῶν καί λαϊκῶν. Ἀμόλυντη ἀπό ξενικές ἐπιρροές ἡ Μεγάλη Ἐκκλησία μπόρεσε, μολονότι ἐπιβίωνε σέ ἀλλόθρησκη και ἀπολυταρχική χώρα, νά συστήσει ἕνα ἑλληνοκεντρικό κρατικό μόρφωμα μέσα στόν κορμό τῆς ὀθωμανικῆς αὐτοκρατορίας, νά εἰσαγάγει –ἔστω σέ προδρομική μορφή– τήν ἀρχή τῆς λαϊκῆς κυριαρχίας στήν ὀργάνωση τοῦ ποιμνίου της, νά τό συντηρήσει, ἀναπτύξει καί ἑτοιμάσει γιά τή μεγάλη ἐκείνη ὥρα τῆς Ἀνάστασης, πού ποιμένες καί ποιμαινόμενοι ὀνειρεύονταν νά λειτουργήσουν καί νά λειτουργηθοῦν στήν Ἁγιά-Σοφιά».
. Ἔτσι δέν ἀλλοιώθηκε ἡ ταυτότητα τῆς Ἑλληνορθόδοξης Παράδοσης καί τοῦ Γένους μας, παρά τίς διάφορες ξενοκρατίες πού περάσαμε καί τά τραγικά ἀποτελέσματά τους.
2. Ἅγιοι καί μοναστικά κέντρα
. Σέ ὅλη τήν ἐκκλησιαστική ἱστορία συναντοῦμε τήν μεγάλη σημασία καί σπουδαιότητα τῶν Μοναστηριῶν, μέσα στά ὁποῖα καλλιεργήθηκε ἡ ὀρθόδοξη θεολογία στήν πρακτική της ἐφαρμογή. Εἶναι γνωστόν ὅτι κατά τήν διάρκεια τῆς ἐνδόξου Ρωμηοσύνης στό Πανεπιστήμιο τῆς Μαγναύρας στήν Κωνσταντινούπολη δέν διδασκόταν ἡ θεολογία, ἀλλά ἡ θύραθεν ἐπιστήμη καί ἡ φιλοσοφία, διότι ὅποιος ἤθελε νά μάθη ὀρθόδοξη θεολογία πήγαινε στά Μοναστήρια, ὅπου ζοῦσαν ἀσκητές, οἱ ὁποῖοι γνώριζαν τήν θεολογία ἐμπειρικῶς.
. Ἔτσι, τά Ὀρθόδοξα Μοναστήρια καί κατά τήν Τουρκοκρατία ἀπέβησαν τά πνευματικά φροντιστήρια τοῦ ὀρθοδόξως καί θεολογικῶς ζῆν καί στήριξαν τόν λαό. Ἦταν, πράγματι, τά πνευματικά θεραπευτήρια πού βοήθησαν τόν λαό νά ζῆ ὀρθόδοξα καί νά πιστεύη ὀρθόδοξα. Ἄλλοτε λειτουργοῦσαν ὡς πνευματικοί μαγνῆτες πού εἵλκυαν τόν λαό πρός αὐτά καί ἄλλοτε ἦταν τά ὁρμητήρια ἀπό τά ὁποῖα, μέ τήν εὐλογία τῶν ἡγουμένων καί τῶν ἐκκλησιαστικῶν ἀρχῶν, ἐξέρχονταν ἐξαγιασμένοι μοναχοί καί ἐπιτελοῦσαν ἕνα θαυμαστό ἱεραποστολικό ἔργο, στήριζαν τόν λαό.
. Στήν εἰσαγωγή τοῦ βιβλίου «Βίος καί πολιτεία Ἰακώβου τοῦ νέου ὁσιομάρτυρος» (ὑπό Πατέρων τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Παναγίας τῆς Χρυσοποδαριτίσσης, εἰς Νεζερά Πατρῶν) γίνεται ἀναφορά σέ μερικά τέτοια πνευματικά μοναστικά κέντρα καί σέ θεοκίνητους Κληρικούς πού ἔζησαν τόν 16ον αἰώνα, τόν πρῶτο αἰώνα τῆς δουλείας καί ὑπῆρξαν πνευματικές ἑστίες πού ἔθρεψαν τόν λαό καί τόν κράτησαν στήν ὀρθόδοξη πίστη καί τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Κοινό γνώρισμα ὅλων αὐτῶν ἦταν ὅτι ὑπήγονταν στήν κανονική δικαιοδοσία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καί συνδέονταν μέ τό Ἅγιον Ὄρος. Θά τούς ἀναφέρω περιληπτικῶς.
. Ὁ ἅγιος Θεωνᾶς (+1541) προερχόταν ἀπό τήν Ἱερά Μονή Παντοκράτορος Ἁγίου Ὄρους, ἔγινε ἡγούμενος τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τῆς Ἁγίας Ἀναστασίας τῆς Φαρμακολυτρίας, στήν Χαλκιδική, καί μετά Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης.
. Ὁ ὅσιος Διονύσιος ἐν Ὀλύμπῳ (+1541) πού ἦταν ἡγούμενος τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Φιλοθέου, καί κτήτωρ δύο Μονῶν, τῆς Ἁγίας Τριάδος Ὀλύμπου καί τῆς Σούρβιας Πηλίου.
. Ὁ ὅσιος Νικάνωρ (+1549) κτήτωρ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Μεταμορφώσεως τῆς Ζάβορδας, στήν Δυτική Μακεδονία, πού μετέφερε ἐκεῖ τό ἡσυχαστικό καί κοινοβιακό «πνεῦμα» τοῦ Ἁγίου Ὄρους.
. Ὁ ὅσιος Συμεών (+1594), κτήτωρ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Φλαμουρίου Πηλίου, πού λειτούργησε μέ βάση τόν ἀθωνιτικό μοναχισμό καί μετέφερε στήν περιοχή τό «πνεῦμα» αὐτό μέ τίς περιοδεῖες καί τίς ὁμιλίες του.
. Ὁ ὅσιος Θεοφάνης ὁ Νέος (τέλη 16ου αἰῶνος) ἔζησε ἀσκητικά στό Ἅγιον Ὄρος καί στήν Σκήτη Βεροίας, καί δίδαξε τήν εὐσεβῆ πίστη στούς Χριστιανούς τῆς Μακεδονίας.
. Πολλοί ἅγιοι ἔζησαν στίς ἀρχες τοῦ 16ου αἰῶνος στά Μετέωρα, ὅπου παρετηρεῖτο ἄνθηση τοῦ μοναχισμοῦ.
. Οἱ ἅγιος Βησσαρίων Β΄ (+1540) Μητροπολίτης Λαρίσης, ὑπῆρξε κτήτωρ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Μεταμορφώσεως Σωτῆρος-Δουσίκου, μέ τυπικό ἁγιορείτικο καί μεγάλη πνευματική παρουσία στήν περιοχή.
. Ὁ ἅγιος Δαυίδ ἐν Εὐβοίᾳ (16ον αἰώνα) ἦταν ἡγούμενος τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Βαρνακόβης Δωρίδος.
. Τήν ἐποχή αὐτή παρατηρεῖται ἄνθηση τοῦ ἁγιορειτικοῦ μοναχισμοῦ καί ὡς πρός τόν ἀριθμό καί ὡς πρός τήν ἀνοικοδόμηση κτιρίων καί τήν ἁγιογράφηση,
ἀλλά καί ὡς πρός τήν ἐμφάνιση πολλῶν πνευματικῶν καί λογίων μοναχῶν, ὅπως τοῦ ὁσίου Θεοφίλου τοῦ Μυροβλύτου (+1548) καί τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ Γραικοῦ τοῦ Βατοπαιδινοῦ (+1556).
. Ἐπίσης, αὐτήν τήν ἐποχή ἀνεδείχθησαν πολλοί Οἰκουμενικοί Πατριάρχες πού ζοῦσαν ἀσκητικά καί ἀσκοῦσαν ποιμαντική δράση, ὅπως ὁ ἅγιος Διονύσιος Α΄, ὁ ἅγιος Μάξιμος Γ΄, ὁ ἅγιος Νήφων Β΄.
. Καθ’ ὅλη τήν διάρκεια τῆς δουλείας στούς Ὀθωμανούς, τά Μοναστήρια καί οἱ ἅγιες προσωπικότητες, Κληρικοί, καί Μοναχοί ἔπαιξαν σημαντικό ρόλο στήν διαπαιδαγώγηση τοῦ λαοῦ προκειμένου νά παραμείνη σταθερός στήν ὀρθόδοξη παράδοση.
. Πρέπει νά ἐξάρουμε τήν μεγάλη προσφορά τῆς Ἀθωνικῆς Πολιτείας, τοῦ Ἁγίου Ὄρους, πού ἦταν πάντοτε ἡ κονίστρα τῶν πνευματικῶν ἀγώνων, μέσα στήν ὁποία ἁγιάσθηκαν πολλοί Κληρικοί καί μοναχοί, καί ἀπό ἐκεῖ στήν συνέχεια ἐξῆλθαν στόν κόσμο κηρύσσοντας τήν Βασιλεία τοῦ Θεοῦ καί διατηρώντας τόν λαό στήν εὐλάβεια τοῦ Γένους.
. Ὁ καθηγητής Παναγιώτης Χρήστου ἀναφέρεται στήν ἀτμόσφαιρα τοῦ Ἁγίου Ὄρους, κατά τήν ἐποχή τῆς Τουρκοκρατίας, ἀπό τόν 16ο αἰώνα καί μετά, μέ τούς λογίους πού συνδέονταν μέ τό Ἅγιον Ὄρος, τήν Ἀθωνιάδα Ἀκαδημία καί τήν ὅλη φιλοκαλική ἀναγέννηση πού παρατηρήθηκε στό Ἅγιον Ὄρος. Ἐπίσης, ἀναφέρεται καί στό γεγονός ὅτι τήν περίοδο αὐτήν παρατηρεῖται μιά πνευματική συναλλαγή, ἀφοῦ μοναχοί ἔρχονται ἀπό τόν κόσμο γιά νά μονάσουν στό Ἅγιον Ὄρος καί ἀπό ἐκεῖ ἐξέρχονταν μοναχοί καί ἐπισκέπτονταν τόν κόσμο, παρά τίς δύσκολες συνθῆκες ζωῆς. Ἐπισκέπτονταν τό πλῆθος τῶν μετοχίων πού εἶχαν στήν Σερβία, τήν Βουλγαρία, τήν Ρουμανία, τήν Ρωσία, ὅπου ἔμεναν καί μετέφεραν τήν ζωή τῆς Ἀθωνικῆς Πολιτείας, μέ τό ὀρθόδοξο ἡσυχαστικό πνεῦμα. Μέ τόν τρόπο αὐτόν ὄχι μόνο παρηγοροῦσαν τόν λαό, ἀλλά τοῦ ἀνέπτυσσαν τήν συνείδηση τῆς ὀρθόδοξης ταυτότητας, ἀλλά καί τήν συνείδηση τῆς ἐθνικῆς ὑποστάσεώς του.
. Εἰδική μνεία πρέπει νά γίνη τῆς μεγάλης προσφορᾶς τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ. Μέ τήν εὐλογία τῶν Πνευματικῶν του Πατέρων τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Φιλοθέου τοῦ Ἁγίου Ὄρους, καί τήν κανονική ἄδεια τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου, ἀλλά καί τῶν τοπικῶν ἐκκλησιαστικῶν καί κοσμικῶν ἀρχόντων, περιόδευε ἐπανειλημμένως σέ πολλά μέρη τῆς Ἑλλάδος καί κήρυττε θεοφώτιστα καί ἐμπνευσμένα, ἔκανε θαύματα, προέλεγε τά μέλλοντα καί ὁδηγοῦσε στήν μετάνοια καί σωτηρία πολλούς ἀνθρώπους, ἀλλά συγχρόνως ἀνεπτέρωνε τήν ἐλπίδα σέ πολλούς ἀνθρώπους γιά τήν πνευματική καί ἐθνική ἐλευθερία.
. Ὁ ἅγιος Κοσμᾶς, ὅπως τό βλέπουμε στίς ὁμιλίες του, δίδασκε τούς Χριστιανούς νά ἀγαποῦν τόν Θεό, νά παραμένουν μέσα στήν Ἐκκλησία, νά μαθαίνουν γράμματα προκειμένου νά διαβάζουν τά Εὐαγγέλια, τούς βίους τῶν ἁγίων καί τήν ἱστορία τοῦ Γένους, νά ὑπομένουν στίς δοκιμασίες τῆς ζωῆς, νά ταπεινώνονται, νά δείχνουν ἀγάπη στούς πτωχούς κλπ.
. Μέ τίς ὁμιλίες του μετέφερε τήν ἡσυχαστική παράδοση πού εἶχε ζήσει στό Ἅγιον Ὄρος. Ὅταν μελέτηση κανείς τίς ὁμιλίες του, διαπιστώνει ὅτι εἶναι γεμάτες ἀπό ἡσυχαστικά στοιχεῖα.
. Σέ μιά ὁμιλία τονίζει δύο σημεῖα πού πρέπει νά ἔχουν πάντοτε στόν νοῦ τους οἱ Χριστιανοί. Τό ἕνα νά μή κάνουν στούς ἄλλους αὐτό πού οἱ ἴδιοι μισοῦν καί τό δεύτερο νά προσεύχωνται συνεχῶς στόν Χριστό. Γιά τό δεύτερο αὐτό γράφει:
. «Τό δεύτερον εἶναι νά μή σᾶς λείπη ποτέ ἐτούτη ἡ προσευχή: Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱέ καί Λόγε τοῦ Θεοῦ τοῦ ζῶντος, διά τῆς Θεοτόκου καί πάντων σου τῶν ἁγίων ἐλέησόν με τόν ἁμαρτωλόν καί ἀνάξιον δοῦλον σου. Αὐτό, ἀδελφοί μου, πάντοτε νά τό λέγετε καί μέ τό στόμα σας καί μέ τόν νοῦ σας καί ἡμέραν καί νύκτα, ὅπου καί ἄν εἶστε, ἤ τρῶτε ἤ περιπατεῖτε ἤ δουλεύετε ἤ κάθεσθε, αὐτό πάντα νά μελετᾶτε. Καί ἄν δέν τό ἐξεύρετε, νά τό γράψετε, νά τό μάθετε καί αὐτό σᾶς ὠφελεῖ κατά πολλά καί ἐδῶ σᾶς ἐλευθερώνει ἀπό κάθε κακόν καί ἐκεῖ σᾶς λυτρώνει ἀπό τήν αἰώνιον Κόλασιν καί σᾶς ἀξιώνει καί πηγαίνετε εἰς τόν Παράδεισον, εἰς τήν αἰώνιον πατρίδα μας».
. Καί σέ ἄλλη ὁμιλία του κάνει λόγο γιά τήν ἀξία τῆς εὐχῆς μέ τό «κομπολόγι»-κομποσχοίνι, ἀλλά καί τήν ἀξία τοῦ σημείου τοῦ Σταυροῦ. Γράφει:
. «Τώρα είς τό τέλος σᾶς συμβουλεύω νά κάμετε ὅλοι σας ἀπό ἕνα κομπολόγι, μικροί καί μεγάλοι, ἄνδρες καί γυναῖκες, παιδιά καί κορίτσια καί νά ἔχη ἑκατόν τρία σπυριά καί νά τό κρατῆτε μέ τό ἀριστερόν χέρι καί μέ τό δεξιόν νά σμίγης τά τρία σου δάκτυλα, νά κάνης τόν σταυρόν σου καί νά λέγης: «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱέ καί Λόγε τοῦ Θεοῦ τοῦ ζῶντος, διά τῆς Θεοτόκου καί πάντων τῶν Ἁγίων ἐλέησόν με τόν ἁμαρτωλόν καί ἀνάξιον δοῦλον σου». Μέσα εἰς τό «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ» θεωρεῖται ἡ ἁγία Τριάς, ὁ Θεός, ἡ ἔνσαρκος οἰκονομία τοῦ Χριστοῦ μας, ἡ Δέσποινά μας ἡ Θεοτόκος καί πάντες οἱ Ἅγιοι.
. Ὁ πανάγαθος Θεός τόν σταυρόν μᾶς ἐχάρισεν, μέ τόν σταυρόν νά εὐλογοῦμεν καί τά Ἄχραντα Μυστήρια, μέ τόν σταυρόν νά ἀνοίγωμεν καί τόν Παράδεισον, μέ τόν σταυρόν νά κατακαίωμεν καί τούς δαίμονας, μά πρῶτα καί ἐμεῖς νά ἔχωμεν τό χέρι μας καθαρόν ἀπό ἁμαρτίες καί ἀμόλυντο καί τότε, ὡσάν κάνωμεν τόν σταυρόν, κατακαίεται ὁ Διάβολος καί φεύγει. Εἰδέ καί εἴμεσθεν μεμολυσμένοι μέ ἁμαρτίες, δέν πιάνεται ὁ σταυρός ὁπού κάνομεν. Ὅθεν, ἀδελφοί μου, ἤ τρῶτε ἤ πίνετε κρασί ἤ νερόν ἤ περιπατεῖτε ἤ δουλεύετε νά μή σᾶς λείπει αὐτός ὁ λόγος ἀπό τό στόμα σας καί ὁ σταυρός ἀπό τό χέρι σας. Καί ἄν ἠμπορῆτε τό ἡμερόνυκτο νά κάμετε πενῆντα καί ἑκατό κομποσχοίνια, καλόν καί ἅγιον εἶναι ἔργον. Καί νά προσεύχεσθε πάντοτε τήν αὐγήν καί τό βράδυ καί μάλιστα τό μεσόνυκτον ὅλον ὁπού εἶναι ἡσυχία».
ΒΑΡΒΑΚΗΣ, ΓΕΝΝΑΙΟΣ ΝΑΥΜΑΧΟΣ καὶ ΜΕΓΑΣ ΕΥΕΡΓΕΤΗΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
Ἀναρτήθηκε ἀπὸ τὸν/τὴν christian-vivliografia στὸ ΙΣΤΟΡΙΑ στὶς 18 Ἰανουαρίου 2021
Βαρβάκης γενναῖος ναυμάχος καὶ μέγας εὐεργέτης
