Γενοκτονία στὸν Εὔξεινο Πόντο
…ἐκεῖ Ἕλλενοι ἐπέθαναν
Δημήτρης Νατσιός
δάσκαλος Κιλκὶς
«Ἂν ἐξεράθη τὸ κλαδί, πάντα χλωρὴ εἶν’ ἡ ρίζα»
Ἀριστοτέλης Βαλαωρίτης.
. Γενάρης τοῦ 1952, πέρα ἀπὸ τὸν Ἅγιο Νικόλαο καὶ πάνω στοὺς πρόποδες τοῦ Πάικου βρέθηκε μισοφαγωμένη ἀπὸ ἄγρια θηρία τοῦ βουνοῦ ἡ ἐνενηντάχρονη γριούλα Παλάσα Παχατουρίδου. Κανένας συγχωριανός της δὲν παραξενεύτηκε. Γνώριζαν καλὰ τὸ δράμα τῆς μεγαλοκυρᾶς ἀπὸ τὴν Χαμενία τοῦ Κὰρς πάνω στὸν Καύκασο. Ἡ δύστυχη ἔχασε δέκα γιοὺς λεβέντες καὶ τὸν ἄνδρα της στὴν Μικρασιατικὴ Καταστροφή. Τελευταῖα εἶχε χάσει καὶ τὸ μυαλό της. Ἀναζητοῦσε κάθε μέρα νὰ βρεῖ τὸ δρόμο γιὰ τὴν μεγάλη ἐπιστροφὴ στὴν “πατρίδα”. Ἐκεῖνο τὸ βράδυ ἔψαχνε τὸ δρόμο γιὰ τὴν γῆ ποὺ ἦταν σπαρμένη μὲ τὰ κόκαλα τῶν παιδιῶν της…
. 8 Ἀπριλίου 1921, ὁ βουλευτὴς Κ. Φίλανδρος μιλώντας στὴν ἑλληνικὴ Βουλὴ γιὰ τὴν Γενοκτονία ἀναφέρει μεταξὺ ἄλλων τὰ ἑξῆς: “Αἱ γραῖαι καὶ οἱ γέροντες διεσκορπίζοντο τότε εἰς τὰς ἐρήμους, ὅπου γυμνοί, ἄστεγοι καὶνήστεις σωρηδὸν ἀπέθνησκον. Ἀλλὰ καὶ ὁσάκις τὴν μακρὰν πεζοπορίαν διεδέχετο ἡ διὰ τοῦ σιδηροδρόμου μεταβίβασις τῶν εἱλώτων, ἐξετυλίσσοντο σκηναὶ φρικτοτέρας τραγωδίας. Ἐσταμάτα τὸ τραῖνον μέσα εἰς τὴν ἔρημον, διὰ νὰ ριφθῶσιν ἀπροστάτευτα τὰ δυστυχῆ ἐκεῖνα πλάσματα εἰς τὴν διάκρισιν τῶν ἀγρίων θηρίων καὶ τῶν ἀνθρωπομόρφων θηρίων. Δυστυχὴς μητέρα, ἐστoιβαγμένη μετ’ ἄλλων γυναικῶν ἐντὸς σκευοφόρου βαγονίου, βλέπουσα κινδυνεῦον τὸ τέκνο της ἀπὸ ἀσφυξίαν, ἐτόλμησε νὰ ζητήσει βοήθεια. Παρευθὺς Τοῦρκος χωροφύλαξ ἁρπάσας ἀπὸ τὴν ἀγκάλην τῆς μητρὸς τὸ τέκνον της τὸ ἐξεσφενδόνισεν ἐκ τοῦ παραθύρου εἰς τὸ κενόν, ἐνῶ τὸτραῖνο ἐξηκολούθει τρέχον εἰς τὴν ἀπέραντην ἔρημον! Ἄλλαι μητέρες εὑρέθησαν παγωμέναι εἰς τὰ χιονισμένα ὄρη μὲτὰ δυστυχῆ μικρά των κρεμασμένα ἀπὸ ξηροὺς μαστούς!…”.
. Ὁ θάνατος τῆς ἄμοιρης γριούλας, στὸ χιονισμένο Πάικο καὶ οἱ θάνατοι ἑκατοντάδων χιλιάδων Ἑλλήνων καὶ Ἑλληνίδων τοῦ Πόντου ἔχουν ἕνα κοινὸ στοιχεῖο. Ἦταν ἀπόρροια τοῦ “λευκοῦ θανάτου”. Τραγικὴ μοίρα ἐπεφύλαξε στὴν χαρακομένη κυρὰ-Παλάσα θάνατο σὰν αὐτὸν ποὺ γνώρισαν τὰ παιδιά της. Ὁ θάνατος φέρνει μία καὶμόνη ὀνομασία. Οἱ Τοῦρκοι ὅμως τοῦ ἔβαλαν ἐπίθετο, τὸν ἔφεραν στὰ μέτρα τους, ἐπινόησαν ἕνα νέο εἶδος θανάτου: “λευκὸς θάνατος”. Τί εἶναι ὁ “λευκὸς θάνατος;”. “Είναι ἡ γενοκτονία ἀλὰ τούρκα, εἶναι βουβή, πονηρή, ἀνατολίτικη” γράφει στὸ βιβλίο του “Γενοκτονία στὸν Εὔξεινο Πόντο” ὁ καθηγητὴς Π. Ἐνεπεκίδης. “Οἱ καλούμενες ἐκτοπίσεις, ἐξορίες τῶν κατοίκων ὁλόκληρων χωριῶν, οἱ ἐξοντωτικὲς ἐκεῖνες ὁδοιπορίες μέσα στὸ χιόνι τῶν γυναικοπαίδων καὶτῶν γερόντων -οἱ ἄνδρες βρίσκονται ἤδη στὰ τάγματα ἐργασίας ἢ στὸ στρατὸ- δὲν ὁδηγοῦν φυσικὰ σὲ κανένα Ἄουσβιτς μὲ τοὺς διαβολικὰ ὀργανωμένους μηχανισμοὺς τῆς φυσικῆς ἐξόντωσης τοῦ ἀνθρώπου- ὄχι! Ἦταν ὅμως ἕνα Ἄουσβιτς ἐν ροῇ, οἱ ἄνθρωποι πέθαιναν καθ’ ὁδόν, δὲν περπατοῦσαν γιὰ νὰ φτάσουν κάπου· ὄχι, περπατοῦσαν, γιὰ νὰπεθάνουν ἀπὸ τὶς κακουχίες, τὴν παγωνιά, τὴν πείνα, τὸν ἐξευτελισμὸ τοῦ ἀνθρώπινου. Αὐτὸ ἦταν τὸ διαβολικὸσύστημα, πονηρὰ ὀργανωμένο. Δὲν ὑπῆρχε στὸ τέρμα κανένα Ἄουσβιτς, γιατί γιὰ τοὺς περισσότερους δὲν ὑπῆρχε τέρμα. Τὸ ταξίδι πρὸς τὸν θάνατο ἦταν ὁ θάνατος, ὄχι τὸ τέρμα τοῦ ταξιδιοῦ”.
. Ἡμέρα Μνήμης τῆς Γενοκτονίας τῶν Ποντίων, ἡ 19η Μαΐου κάθε ἔτους. Στὶς 24 Φεβρουαρίου τοῦ 1994 ἔληξε ἡ ντροπή, τὸ ὄνειδος τοῦ νεοελληνικοῦ κράτους ποὺ ἀρνοῦνταν γιὰ δεκαετίες ὁλόκληρες νὰ ἐπιτελέσει τὸἐλάχιστο καθῆκον τοῦ ἀπέναντι στὰ ἑκατομμύρια τῶν νεκρῶν. Ἀναγνωρίζεται ὁμόφωνα ἀπὸ τὴν ἑλληνικὴ Βουλὴ ἡΓενοκτονία τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου.
. Ἡ Γενοκτονία τῶν Ποντίων καὶ τῶν Ἑλλήνων τῆς Μικρᾶς Ἀσίας δὲν ἄρχισε τὸ 1916 ἢ τὸ 1913. Τὸἀπάνθρωπο φαινόμενο τῆς Γενοκτονίας αἰῶνες τώρα, χαρακτηρίζει τὴν πολιτικὴ τῶν ἑκάστοτε τουρκικῶν ἢὀθωμανικῶν κυβερνήσεων. Ἀπὸ τὴν ἥττα στὸ Ματζικὲρτ (1071) ὣς τὴν πτώση τῆς Αὐτοκρατορίας τῶν Μεγάλων Κομνηνῶν τῆς Τραπεζούντας (1461), ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τοῦ Α´ Παγκοσμίου Πολέμου (1915) ὣς τὴν Συνθήκη τῆς Λωζάνης (1923) καὶ ἀπὸ τοὺς βανδαλισμοὺς τοῦ 1955 στὴν Πόλη ὣς τὴν εἰσβολὴ στὴν Κύπρο (1974) ἕνας ἦταν καὶεἶναι ὁ στρατηγικὸς στόχος τῆς Τουρκίας: ἡ ἐξόντωση τοῦ Ἑλληνισμοῦ.
. Ἤδη ἀπὸ τὸ 1908 οἱ λεγόμενοι Νεότουρκοι, οἱ αἱμοσταγεῖς Ἐμβὲρ πασάς, ὁ Ταλαάτ, ὁ δρ. Σακίρ, ὁ δρ. Ναζί, ὁ Νουρεντίν, ὁ σφαγέας τῆς Σμύρνης καὶ τοῦ ἐθνομάρτυρα Μητροπολίτη τῆς Χρυσόστομου εἶχαν πάρει τὴν ἀπόφαση νὰ ἐξοντώσουν τὸν Ἑλληνισμὸ τῆς Μ. Ἀσίας.
. “Θα σᾶς κόψουμε τὰ κεφάλια, θὰ σᾶς ἐξαφανίσουμε. Ἢ ἐμεῖς θὰ ἐπιζήσουμε ἢ ἐσεῖς” δήλωνε ὁ Τοῦρκος πρωθυπουργὸς Σεφκὲτ πασάς, τὸν Ἰούλιο τοῦ 1909, στὸν μεγάλο πατριάρχη τοῦ Γένους, Ἰωακεὶμ τὸν Γ’. Οἱ Γερμανοί, ποὺ πολλοὶ ὑποστηρίζουν πὼς ἦταν οἱ ἠθικοὶ αὐτουργοὶ τῶν ἐγκλημάτων, ἔβλεπαν τοὺς Ἕλληνες καὶ τοὺς Ἀρμενίους ὡς φραγμό, ἐμπόδιο στὰ σχέδιά τους γιὰ οἰκονομικὴ διείσδυση στὴν Ἀνατολή. Ὁ καθοδηγητὴς τῶν Τούρκων στρατηγὸς Λίμαν Φὸν Σάντερς ὑποστήριζε τὰ ἑξῆς: “ἡ Τουρκία δὲν ἔχει οὐδεμίαν ἀσφάλειαν οὔτε δύναται νὰὀργανωθεῖ ἐλευθέρως εἰς τὸ μέλλον, λόγῳ τῆς παρουσίας τῶν Ἑλλήνων”. (“Πῶς ἡ Γερμανία κατέστρεψε τὸν Ἑλληνισμὸ τῆς Μ. Ἀσίας”, Μ. Ροδᾶ, ἔκδ. “Παρουσία”. Τὸ βιβλίο γράφτηκε τὸ 1916 καὶ ἐπανατυπώθηκε). Γιὰ νὰ μὴν προκληθεῖ ἀντίδραση στὸν “πολιτισμένο” κόσμο προτείνει, ὡς “τελικὴ λύση”, τὸν λευκὸ θάνατο, τὶς ἀτέλειωτες ὁδοιπορίες. “Σᾶς διαβεβαιώνω ὅτι οἱ παγωνιὲς καὶ τὸ κρύο τοῦ χειμώνα, οἱ βροχὲς καὶ ἡ μεγάλη ὑγρασία, ὁ ἥλιος καὶ ἡτρομερὴ ζέστη τοῦ καλοκαιριοῦ, οἱ ἀρρώστιες τοῦ ἐξανθηματικοῦ τύφου καὶ τῆς χολέρας, οἱ κακουχίες καὶ ἡ ἀσιτία, θὰ φέρουν τὸ ἴδιο ἀποτέλεσμα, μὲ τὶς σφαγὲς ποὺ λογαριάζετε νὰ κάνετε ἐσεῖς”, δήλωνε στοὺς Τούρκους ὁ Σάντερς. Ἀπὸ τὴν στιγμὴ ἐκείνη (1914) ὁ Ἑλληνισμὸς δὲν ὑπῆρχε. Ἐκμεταλλευόμενοι καὶ τὸν ρωσοτουρκικὸ πόλεμο οἱ Τοῦρκοι διατάζουν γιὰ δῆθεν λόγους ἀσφαλείας τὴν μεταφορὰ τῶν χριστιανῶν τοῦ Πόντου στὰ ἐνδότερα. Ἀρχίζει πλέον ἀπροκάλυπτα ἡ ἐξόντωση. Οἱ ἄνδρες δολοφονοῦνται στὰ διαβόητα “Ἀμελὲ Ταμπουρού”, στὰ τάγματα θανάτου καὶ τὰγυναικόπαιδα μὲ τὴν διαδικασία τοῦ “λευκοῦ θανάτου”. 353.000 Πόντιοι πεθαίνουν ἀπὸ φρικτὸ θάνατο. Ἑκατοντάδες χιλιάδες οἱ μάρτυρες τῶν μαρτυρίων τοῦ Ποντιακοῦ Ἑλληνισμοῦ. Ἀδυνατεῖ ὁ ἀνθρώπινος νοῦς νὰ συλλάβει τὴν φρίκη.
. Ἐλάχιστα μόνο μποροῦν νὰ ἀναφερθοῦν στὸ παρὸν ἀφιέρωμα. Θὰ περιοριστοῦμε σ’ ἕνα ἀποτρόπαιο συμβὰν στὸν Πόντο, χαρακτηριστικὸ τῆς τουρκικῆς θηριωδίας. Δέκα ἀποστολὲς νεῶν παλληκαριῶν ἔγιναν ἀπὸ τὴν Ἀμισὸ στὰ νότια, τὸ καλοκαίρι τοῦ 1919. Κάθε ἀποστολὴ ἀκολουθοῦσε τὸ ρεῦμα ἑνὸς φαραγγιοῦ, ποὺ μέχρι σήμερα λέγεται ΣΕΫΤΑΝ ΝΤΕΡΕΣΙ, δηλ. τὸ φαράγγι τοῦ διαβόλου. Ἦταν τὰ χρόνια ἐκεῖνα ὁ δρόμος ποὺ ὁδηγοῦσε νότια πρὸς τὴν Σεβάστεια. Εἴκοσι χιλιόμετρα νοτιότερα ἀπὸ τὴν Ἀμισό, ἐκεῖ στὸ Σεϋτὰν Ντερεσὶ κρυμμένοι καραδοκοῦσαν οἱ Τσέτες. Μόλις ἔφτανε ἡ ἀποστολή, ἔπεφταν σὰν λυσασμένοι λύκοι πάνω στοὺς ἀνύποπτους καὶ ταλαιπωρημένους ἐξορίστους, γιὰ νὰ τοὺς κατασφάξουν. Οἱ συνοδοὶ χωροφύλακες πρόσεχαν μήπως ξεφύγει κανείς. Μέσα στὸν πανικὸκαὶ τοὺς ἀλαλαγμούς, ἐλάχιστοι κατόρθωσαν νὰ γλιτώσουν, τρέχοντας πρὸς τὰ βουνά. Αὐτοὶ διέσχισαν, σὰν ζητιάνοι, ὅλη τὴν Ἀνατολὴ καὶ ἔφτασαν στὴν Μερσίνα, στὰ νότια τῆς Τουρκίας, ἀπ’ ὅπου ἔφυγαν στὴν Ἑλλάδα, γιὰ νὰ εἶναι μάρτυρες, τοῦ τί ἔγινε τὴ χρονιὰ ἐκείνη, στὸ φαράγγι τοῦ διαβόλου.
. Ὁ Τοπὰλ Ὀσμάν, ὁ πρώην ἀρχιχαμάλης τοῦ λιμανιοῦ τῆς Κερασούντας, ἀνέλαβε μὲ τοὺς Τσέτες του, ν’ ἀλλάξει δημογραφικὰ τὸν Πόντο, δηλαδὴ νὰ ἐξαφανίσει τὸ ἑλληνικὸ στοιχεῖο. Λήστευε, λεηλατοῦσε, σκότωνε καὶἔκαιγε χωριὰ ὁλάκερα, μὲ σκοπὸ νὰ ἀναγκάσει τοὺς ὑπολοίπους νὰ φύγουν.
. Στὸ Παρίσι οἱ Μεγάλες Δυνάμεις ἀποφάσιζαν τὴν κατάργηση καὶ τὴν διάλυση τοῦ πιὸ βάρβαρου κράτους τῆς Εὐρώπης καὶ τὴν δημιουργία ἀνεξαρτήτων κρατῶν, ἀπὸ τοὺς γηγενεῖς, ἐκ τῆς ἀρχαιότητος, κατοίκους τῆς περιοχῆς. Ἕνα ἀπὸ τὰ προβλεπόμενα κράτη ἦταν καὶ ἡ Δημοκρατία τοῦ Ἀνεξαρτήτου Πόντου. (Πρωτοτάστησε σ’ αὐτὸ ὁ ἡρωικὸς Μητροπολίτης Τραπεζούντας καὶ μετέπειτα ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν Χρύσανθος). Ὁ Τοπὰλ Ὀσμὰν καὶτὰ σχέδια τῆς λευκῆς σφαγῆς σκοπὸ καὶ στόχο εἶχαν νὰ μειώσουν τὸν ἑλληνικὸ πληθυσμὸ τῆς περιοχῆς. Ἐὰν γινόταν εἰρήνη καὶ ἔρχονταν ἐπιτροπὲς γιὰ τὴν καταμέτρηση τοῦ πληθυσμοῦ, νὰ μὴν βρεθοῦν Ἕλληνες.
. Καὶ σὰν νὰ μὴ ἔφταναν αὐτά, τὸ ἐγκληματικὸ κεμαλικὸ καθεστώς, ποὺ δῆθεν ἀνέλαβε νὰ μεταρρυθμίσει τὴν χώρα καὶ νὰ ἐπιφέρει τὴν εἰρήνη στοὺς λαοὺς τῆς περιοχῆς, ὀργάνωσε τὰ ἔκτακτα στρατοδικεῖα στὴν Ἀμάσεια, τὸ1921, γιὰ νὰ προσδώσει νομιμοφάνεια στὸ ἔγκλημα, ποὺ εἶχε ἤδη συντελεσθεῖ. Μάζεψε ἐκεῖ στὴν Ἀμάσεια καὶστοίβαξε στὸ κτίριο τοῦ Τιμαρχανέ, δηλαδὴ μέσα στὸ τρελλοκομεῖο τῆς Ἀμάσειας, ὅλο τὸ ἄνθος τοῦ ΠοντιακοῦἙλληνισμοῦ, προκειμένου δῆθεν νὰ τὸ δικάσει.
. Ἡ Ἀμάσεια, μία ἀπὸ τὶς ὡραιότερες πόλεις τοῦ κόσμου, μὲ μοναδικὸ στὸν κόσμο προνόμιο φυσικῆς ὀχύρωσης, ἡ πατρίδα τοῦ μεγαλύτερου γεωγράφου τῆς ἀρχαιότητας, τοῦ Στράβωνος, εἶχε ἐπιλεγεῖ γιὰ τὸν ἐπίλογο τοῦ ἐγκλήματος.
Ἡ κατηγορία γιὰ ὅλους τοὺς παρόντες καὶ ἐρήμην ἀπόντες κατηγορουμένους ἦταν ὅτι: “Ὅλοι μαζὶ καὶ ὁ καθεὶς χωριστά, προσπάθησαν νὰ ἱδρύσουν ἀνεξάρτητο κράτος, ἀποσπώντας μέγα μέρος ἀπὸ τὴν Αὐτοκρατορία καὶσυγκεκριμένα, ἀπὸ τὰ ρωσικὰ σύνορα μέχρι τὴν Σινώπη”. Ἡ δίκη γινόταν στὸ κτίριο τῆς Γαλλικῆς Σχολῆς τῆς Ἀμάσειας. Δικαστὴς τοῦ λεγόμενου Δικαστηρίου Ἀνεξαρτησίας (ΙΣΤΙΚΛΑΡ ΜΟΥΧΑΚΕΜΕΣΙ), ὁρίστηκε ὁδικηγόρος ἀπὸ τὴν Μπάφρα, Καβατζὲ Ζατὲ Ἐμὶν Μπέης, ποὺ ἦταν πρὶν βουλευτὴς Ἀμισοῦ. Ἦταν ἕνας ἄνθρωπος σαράντα χρόνων, μετρίου ἀναστήματος, αἱμοχαρής, μοχθηρός, ἀνθρωπόμορφο τέρας. Παραβίασε κάθε ἔννοια δικαιοσύνης. Ξεφώνιζε ὀνόματα, ἔβριζε, ἀπολογοῦνταν ὁ ἴδιος ἀπὸ μόνος του γιὰ λογαριασμὸ τῶν κατηγορουμένων καὶ σημείωνε δίπλα στὸ κάθε ὄνομα τὴν ποινή, ποὺ ἦταν ὁ θάνατος. Ἡ δίκη ἔγινε τὸν Σεπτέμβριο τοῦ 1921. Τέτοιο μίσος εἶχε, ποὺ κατὰ λάθος δίκασε εἰς θάνατον καὶ τὸν ἐπίσκοπο Πάφρας-Ζήλων Εὐθύμιο Ἀγριτέλλη, ὁ ὁποῖος ὅμως εἶχε ἤδη πεθάνει τὸν Μάιο στὶς φυλακὲς Ἀμασείας. Δηλαδὴ δίκασε καὶ νεκροὺς ἀκόμη. Πολλοὶ δικάστηκαν ἐρήμην, γιατί εἶχαν προλάβει καὶ ἦσαν ἐκτὸς Τουρκίας. 69 ὅμως ἄτομα κρεμάστηκαν στὴν κεντρικὴ πλατεία τῆς Ἀμασείας. Οἱβαρυποινίτες ἦρθαν στὴν Ἑλλάδα, μετὰ τὸ 1924 μὲ τὴν Ἀνταλλαγὴ καὶ αὐτοὶ εἶναι οἱ μάρτυρες, γιὰ ὅσα ἔγιναν στὴν φυλακὴ καὶ στὸ δικαστήριο τὴν χρονιὰ ἐκείνη. Στὶς 5 Σεπτεμβρίου 1921, Κυριακὴ πρωί, οἱ μελλοθάνατοι ἔκαμαν τὴν Θεία Λειτουργία καὶ τὴ δική τους νεκρώσιμη ἀκολουθία. Ἤξεραν ὅτι θὰ τοὺς ἔθαβαν σὰν τὰ ζῶα.
. Ἡ ἀπόφαση βγῆκε στὶς 7 Σεπτεμβρίου 1921, ὥρα 4 τὸ ἀπόγευμα. Ὅλοι οἱ κατάδικοι φώναζαν ΑΣ ΚΟΛΣΟΥΝ ΑΤΑΛΕΤΙΝΙΖΕ, δηλ. συγχαρητήρια στὴ δικαιοσύνη σας. Ὁ μόνος ποὺ μπόρεσε νὰ μιλήσει ἦταν ὁ νεαρὸς δημοσιογράφος ἀπὸ τὴν Τραπεζούντα, ὁ Νίκος Καπετανίδης. Ὁ Ἐμὶν Μπέης τὸν ἄφησε νὰ μιλήσει, γιατί νόμισε ὅτι μετάνιωσε καὶ ἤθελε νὰ τὸν ξεφτιλίσει. “Ἐγώ κύριε Προεδρε”, εἶπε μὲ φωνὴ σταθερή, “δὲν ἀγωνίστηκα ποτὲ γιὰἈνεξάρτητο Πόντο. Ἐγὼ μία ζωὴ ἀγωνίστηκα γιὰ τὴν Ἕνωση τοῦ Πόντου μὲ τὴν Ἑλλάδα”. Μὲ κραυγὲς τοῦ στημένου ἀκροατηρίου, βγῆκε κατακόκκινος ἀπὸ θυμὸ ὁ πρόεδρος Ἐμὶν Μπέης ἀπὸ τὸ δικαστήριο. Ὅταν τὸ πρωὶ ὁδηγοῦσαν τοὺς καταδικασθέντες στὴν πλατεία τῆς Ἀμάσειας γιὰ κρέμασμα, ἔβαλαν ἐπικεφαλῆς πρῶτο στὴν πομπὴ τὸν ἀρχιμανδρίτη, γέροντα 70 ἐτῶν, Πλάτωνα Ἀϊβαζίδη (“ἂν ὑπάρχει κάποιος ἔνοχος, αὐτὸς εἶμαι ἐγώ”, δήλωσε στοὺς Τούρκους, προσπαθώντας νὰ σώσει τοὺς συγκαταδίκους του), καὶ πάνω στὸ στῆθος του, στὸ ράσο, καρφίτσωσαν τὴν ἀπόφαση.
. Μία ὁμάδα ἀπὸ χαμάληδες, ἀλῆτες καὶ ἀνθρώπους τοῦ ὑποκόσμου ἀφέθηκαν ἐλεύθεροι νὰ περιφέρονται κάτω ἀπὸ τὰ αἰωρούμενα σώματα. Τὰ περιέπαιζαν, τὰ σκύλευαν, ἀφαιροῦσαν παπούτσια καὶ ροῦχα. Τόσο ἀπαίσιο ἦταν τὸ θέαμα, ποὺ καὶ Τοῦρκος ἀξιωματικὸς δὲν ἄντεξε καὶ τοὺς ἔδιωξε μὲ κλωτσιὲς λέγοντας: “Δὲν τοὺς φτάνει τὸκακὸ ποὺ ἔπαθαν”;
. Θὰ πρέπει νὰ ἀναφέρουμε καὶ τὸ γεγονός, ὅτι τὴν ἄγρια ἐκείνη ἐποχή, τρεῖς γυναῖκες ἀπὸ τὴν Ἀμισό, πῆραν τὴν ἀπόφαση νὰ πᾶνε μόνες τους στὴν Ἀμάσεια, γιατί τὶς ἔτρωγε ἡ ἀγωνία, γιὰ τὴν τύχη τῶν φυλακισμένων ἀνδρῶν τους. Αὐτὲς ἦσαν: Ἡ γυναίκα τοῦ γιατροῦ Α. Χρυσαφίδη, τοῦ φαρμακοποιοῦ Θεολ. Δημητριάδη καὶ τοῦμουσικοδιδασκάλου Διογένους. Ὅταν οἱ ἄμοιρες γυναῖκες ἔφτασαν, μὲ τὴ ναυλωμένη ἅμαξα, στὴν γέφυρα τοῦ Ἴρη ποταμοῦ, ἦταν πιὰ ἀργά. Ἀπὸ τὴ γέφυρα εἶδαν, ἀπέναντι στὴν πλατεία, τὰ κρεμασμένα σώματα τῶν ἀνδρῶν τους. Τραβοῦσαν τὰ μαλλιά τους, χτυπιόντουσαν καὶ ἔκλαιγαν στὸ θέαμα τοῦ φριχτοῦ θανάτου ποὺ βρῆκε τοὺς συζύγους τους. Δὲν εἶχαν δικαίωμα νὰ πάρουν τὰ πτώματα γιὰ ταφή, ἀλλὰ καὶ οὔτε νὰ πλησιάσουν. Τὴν ὥρα ποὺ ἀλιτήριοι περιέπαιζαν τοὺς νεκρούς, οἱ γυναῖκες τους δὲν εἶχαν δικαίωμα οὔτε νὰ τοὺς ἀγγίξουν.Τοὺς ἔθαψαν, ὅλους σωρηδόν, σὲ λάκο ἔξω ἀπὸ τὴν Ἀμάσεια, χωρὶς παπὰ καὶ χωρὶς λιβάνι.
. Παρενθέτω στὸ σημεῖο αὐτὸ μία συγκλονιστικὴ ἐπιστολὴ τοῦ Ἀλ. Ἀκριτίδη, ἔμπορου ἀπὸ τὴν Τραπεζούντα, ἑνὸς ἀπὸ τὰ θύματα τοῦ Ἐμὶν Μπέη. Εἶναι ἀποκαλυπτικὴ τοῦ ἤθους, τῆς ἀρχοντιᾶς, τοῦ πολιτισμοῦ ποὺκόμιζαν οἱ ἄνθρωποι ποὺ κατοικοῦσαν στὰ «κεῖθε τοῦ Αἰγαίου», στὴν καλλίγονο Ἰωνία, στὸν ἀνδρειωμένο Πόντο. Ἐνώπιον τοῦ φρικτοῦ καὶ ἄδικου θανάτου ὁ Ρωμιὸς τοῦ Πόντου, δείχνει θαυμαστὴ καρτερία, φανερώνει μεγαλοψυχία, ἀρχοντιά, πίστη, φιλοπατρία, ἀγάπη μεγαλοπρεπῆ πρὸς τοὺς οἰκείους του. Ὅλη ἡ ἐπιστολὴ ἀποπνέει τὸ ἄρωμα τῆς πονεμένης Ρωμιοσύνης, ποὺ διατήρησε ἐν αἰχμαλωσίᾳ, ἐν σκιᾷ θανάτου, τὴν πολιτισμική του αὐτεπίγνωση
«1921 7βρ. 5 Κυριακή.
Γλυκυτάτη μου Κλειώ,
. Σήμερον ἐτελέσθη ἐν τῇ φυλακῇ Λειτουργία κὰ ἐκοινωνήσαμε ὅλοι περὶ τοὺς 100 ἀπὸ διάφορα μέρη. Ἔχει ἀποφασισθεῖ ὁ διὰ κρεμάλας θάνατος. Αὔριον θὰ πηγαίνουν οἱ 60, μεταξὺ αὐτῶν οἱ 5 Τραπεζούντιοι καὶ θὰ γίνει ὁ δι’ ἀγχόνης θάνατος. Τὴν Τρίτην δὲν θὰ εἴμεθα ἐν ζωῇ, ὁ Θεὸς νὰ μᾶς ἀξιώσει τοὺς οὐρανοὺς καὶ σὲ σᾶς νὰ δώσει εὐλογίαν κὰ ὑπομονὴν καὶ ἄλλο κακὸν νὰ μὴν δοκιμάσετε. Ὅταν θὰ μάθετε τὸ λυπηρὸν γεγονός, νὰ μὴ χαλάσετε τὸν κόσμον, νὰ ἔχετε ὑπομονή. Τὰ παιδιὰ ἂς παίξουν κι ἂς χορέψουν. Ἂς σὲ βλέπω νὰ κανονίσεις ὅλα ὅπως ξέρεις σύ. Ὁἀγαπητός μου Θεόδωρος ἂς ἀναλαμβάνει πατρικὰ καθήκοντα καὶ νὰ μὴν ἀδικήση κανένα ἀπὸ τὰ παιδιά, τὸν Γέργον νὰ τελειώσει τὸ σχολεῖον καὶ νὰ γίνη καλὸς πολίτης. Τὸν Γιάννην ἂς τὸν ἔχη μαζί του στὴ δουλειά. Ἀπὸ τὰ μικρά, τὸν Παναγιώτη νὰ στείλης στὸ σχολεῖον, τὴν Βαλεντίνην νὰ τὴ μάθης ραπτικήν. Τὴν Φωφὼν νὰ μὴ χωρίζεσαι ἐνόζω ζεῖς. Εἰς τὸν Στάθιον τὰς εὐχάς μου καὶ τὴν ὑποχρέωσιν ὅπως χωρὶς ἀμοιβὴν διεκπεραιώση ὄλας τὰς οἰκογενειακάς μου ὑποθέσεις ποὺ θὰ τοῦ ἀναθέσητε. Ὁ πάπα Συμεὼν ἂς μὲ μνημονεύη ἐνόσῳ ζῆ. Νὰ δώσης 5 λίρες στὴν Φιλόπτωχον, 5 λίρες στὴν Μέριμναν, 5 λίρες στὸν Λυκαστὴ τὸ σχολεῖον. Καὶ ἂς μὲ συγχωρέσουν ὅλοι οἱ ἀδερφοί μου, οἱ νυφάδες καὶὅλοι οἱ συγγενεῖς καὶ φίλοι. Ἀντίο, βαίνω πρὸς τὸν πατέρα καὶ συγχωρέσατέ μου.
Ὁ ὑμέτερος
Ἀλ. Γ. Ἀκριτίδης»
. Τὸν σφαγέα 80.000 Ἑλλήνων τοῦ Πόντου, κατὰ διαταγὴ τοῦ Κεμάλ, τὸν Τοπὰλ Ὀσμὰν τὸν τιμοῦν οἱΤοῦρκοι ὡς ἐθνικό τους ἥρωα καὶ ἀνήγειραν καὶ ἀνδριάντα στὴν Κερασούντα, τὴν πατρίδα του. Νὰ ἀναφέρουμε στὸσημεῖο αὐτὸ πὼς ὁ Πόντος δὲν ἔπεσε ἀμαχητί. Εἶναι ἄγνωστο, ἀποσιωπᾶται ἐπιμελῶς τὸ ἔπος τοῦ “ἀντάρτικου τοῦ Πόντου”. Ὁ Γερμανὸς Καραβαγγέλης (ἰδοὺ ὁ ποιμὴν ὁ καλός), μητροπολίτης Ἀμασείας-Ἀμισοῦ, ὑπολογίζει τοὺς ἀντάρτες σὲ 20.000. Οἱ τουρκικὲς πηγὲς μιλοῦν γιὰ 25.000. Ὀνόματα ὅπως καπετὰν Εὐκλείδης, ἡγέτης τῶν ἀνταρτῶν τῆς Σάντας, ὁ ξακουστὸς καπετάνιος Ἰστὺλ ἀγὰς (Στυλιανὸς Κοσμίδης) στὴν Σαμψούντα, οἱ ὁπλαρχηγοὶ Ἰορδάνης Παπούλας, Βασίλης Ἀνθόπουλος (Βασὶλ ἀγάς), Κώστας Ἐπεσλής, Ἰορδάνης Χασερής, ὁ περιλάλητος ὁπλαρχηγὸς Ἀντὼν πασὰς ποὺ εἶχε τὸ βασίλειό του στὰ βουνὰ τῆς Πάφρας, ὅπου ἔδρασε μαζὶ μὲ τὴν σύζυγό του Πελαγία, εἶναι λίγα μόνο ὀνόματα ἀπ’ αὐτὰ ποὺ κοσμοῦν τὸ Συναξάρι τῶν ἡρώων τοῦ Πόντου. (Ἀποκαλυπτικὸ γιὰ τὸ θέμα αὐτὸ τὸβιβλίο τοῦ Α. Ἀνθεμίδη “ Τὰ ἀπελευθερωτικὰ στρατεύματα τοῦ Ποντιακοῦ Ἑλληνισμού”, Θεσ/νίκη 1998). Ὁἀρχιτσέτης, Τοπὰλ Ὀσμάν, τὸ κτῆνος, τὸ δολοφονικὸ ἐργαλεῖο τοῦ Κεμὰλ στὸν Πόντο, ποτὲ δὲν τόλμησε νὰσυγκρουστεῖ μὲ Πόντιους ἀντάρτες. Ἔβγαζε τὸ μένος του στὰ γυναικόπαιδα καὶ τοὺς γέρους.
Αἰωνία τους ἡ μνήμη.
Χριστιανικὴ Βιβλιογραφία 