ΤΟ ΘΕΟΛΟΓΙΚΟ ΝΟΗΜΑ τοῦ γεγονότος τῆς ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ τοῦ Σωτῆρος

 

Θεολογική ἀνάλυση
τοῦ καθ’ αὑτοῦ γεγονότος τῆς Μεταμορφώσεως
ἀπὸ τὸ μελέτημα:
«Η ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ
ΣΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΥΜΝΟΓΡΑΦΙΑ»
Πρωτοπρ. Κωνσταντῖνος Καραϊσαρίδης,
περιοδ. «ΚΟΣΜΟΣ/COSMOS», ἀρ. τ. 1/2012

.           Ἡ ὑμνολογία τῆς ἑορτῆς δέν περιγράφει μόνο ἱστορικά τή Μεταμόρφωση τοῦ Σωτήρα, ἀλλά τήν ἀναλύει θεολογικά. Ἔτσι, μέ τό νά διακηρύσσει ὅτι ὁ Χριστός εἶναι ὁ Υἱός ὁ ἀγαπητός, τόν φανερώνει καί ὡς «ὁμοούσιον καί ὁμόθρονον» μέ τόν Πατέρα. Βλέπουμε στό τρίτο κάθισμα τοῦ Ὄρθρου νά γίνεται ἀναφορά στόν Υἱό ὡς Θεό τόν ὁποῖο «ἐκάλεσε Υἱόν ὁ Γεννήτωρ ὁμολογῶν τήν Υἱότητα τήν φυσικήν» καί καλοῦνται οἱ πιστοί νά ἀνυμνήσουν μαζί μέ τόν Πατέρα, τόν Υἱό καί τό Πνεῦμα τό Ἅγιο. Στό ἐξαποστειλάριο τῆς ἡμέρας ὁ Υἱός καλεῖται «φῶς ἀναλλοίωτον» καί ὁμολογεῖται ἡ παρουσία τοῦ Πατρός καί τοῦ Πνεύματος, πού ἔχουν τήν ἴδια ἰδιότητα τοῦ θείου φωτός, τό ὁποῖο μάλιστα φῶς τοῦ τριαδικοῦ Θεοῦ φωτίζει ὁλόκληρη τήν κτίση. Γι’ αὐτό καί στό δοξαστικό τῆς λιτῆς τοῦ μεγάλου Ἑσπερινοῦ ἡ προτροπή γιά ἀνύμνηση τοῦ τριαδικοῦ Θεοῦ εἶναι σαφέστατη. Ἀναφέρεται χαρακτηριστικά: «Δεῦτε ἀναβῶμεν εἰς τό ὄρος Κυρίου, καί εἰς τόν οἶκον τοῦ Θεοῦ ἡμῶν, καί θεασώμεθα τήν δόξαν τῆς Μεταμορφώσεως αὐτοῦ, δόξαν ὡς μονογενοῦς παρά Πατρός· φωτί προσλάβωμεν φῶς· καί μετάρσιοι γενόμενοι τῷ πνεύματι, Τριάδα ὁμοούσιον ὑμνήσωμεν εἰς τούς αἰῶνας».
.           Πέραν ὅμως τῶν τριαδικῶν ἀναφορῶν στήν ὑμνολογία τῆς ἡμέρας, εἶναι παραπάνω ἀπό ἐμφανής ἡ θεολογική στόχευση ἐμβάθυνσης στήν ἑρμηνεία τοῦ προσώπου τοῦ Χριστοῦ. Ἡ ἑορτή τῆς Μεταμορφώσεως ὑμνολογικά προσφέρεται γιά θεολογική ἀνάπτυξη ὅλων τῶν πτυχῶν τῆς χριστολογικῆς διδασκαλίας τῆς Ἐκκλησίας.
.           Ὁ Χριστός εἶναι αὐτός γιά τόν ὁποῖο ὁ ὑμνογράφος λέγει: «ὅλον τόν Ἀδάμ φορέσας Χριστέ, τήν ἀμαυρωθεῖσαν ἀμείψας ἐλάμπρυνας πάλαι φύσιν». Ἐνῶ σέ ἀλλο τροπάριο γίνεται ἀκόμη πιό σαφής ἀναφορά στήν ὑποστατική ἐν Χριστῷ ἕνωση τῆς θείας καί ἀνθρώπινης φύσεως, ὡς ἑξῆς: «Ἡ ἀναλλοίωτος φύσις (θεότητα) τῇ βροτείᾳ (ἀνθρωπότητα) μιχθεῖσα».
.           Καί φυσικά ἡ ὑποστατική ἕνωση τῶν δύο ἐν Χριστῷ φύσεων ἔφερε τή θέωση τῆς ἀνθρώπινης φύσης τοῦ Χριστοῦ, πού μία ἀπό τίς συνέπειες αὐτῆς τῆς ἑνώσεως εἶναι καί ἡ ἀποτύπωση τοῦ φωτός τῆς θείας φύσεως στό ἀνθρώπινο στή θέα, πλήν γεμᾶτο θεϊκό φῶς, πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ. Ἦταν τέτοιο καί τόσο τό φῶς τῆς ἀπαστράπτουσας θείας φύσεως στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ πού οἱ πρόκριτοι μαθητές καί μάρτυρες τῆς Μεταμορφώσεως ἀδυνατοῦσαν νά ἀτενίσουν τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ. Εἶδαν τόσο μόνο, «καθώς ἠδύναντο», ὅσο ἄντεχαν, ὅσο τούς ἐπέτρεπε ἡ πνευματική τους κατάσταση. Ἡ μεταμόρφωση τοῦ Κυρίου καταδεικνύει ἐναργέστατα τίς ἀνθρωπολογικές καί σωτηριολογικές συνέπειες τῆς θείας ἐνανθρωπήσεως, ἀλλά περί αὐτοῦ θά γίνει λόγος στήν ἑπόμενη παράγραφο.
.           Τέλος, ἡ μεταμόρφωση τοῦ Κυρίου ἔχει καί μία ἐσχατολογική διάσταση, μέ τήν ἔννοια ὅτι φανερώνει τό κάλλος τῆς ἀνθρώπινης φύσεως, ὅπως αὐτό πραγματοποιήθηκε ἐν Χριστῷ, καί ταυτόχρονα τό στόχο καί τήν ὁλοκλήρωση τῆς ἀνθρώπινης πνευματικῆς προσπάθειας. Ἔτσι, στό πρῶτο κάθισμα τοῦ ὄρθρου μέ βάση τό γεγονός τῆς μεταμορφώσεως τοῦ Κυρίου προμηνύεται ἡ μεταμόρφωση τῶν δικαίων καί θεωμένων ἀνθρώπων, οἱ ὁποῖοι θά παρασταθοῦν δεδοξασμένοι ἐνώπιον τοῦ Κυρίου κατά τή Δευτέρα Παρουσία Του. Ἀναφέρει τό τροπάριο: «τήν τῶν βροτῶν ἐναλλαγήν, τήν μετά δόξης σου Σωτήρ, ἐν τῇ δευτέρᾳ καί φρικτῇ τῆς σῆς ἐλεύσεως δεικνύς, ἐπί τοῦ ὄρους Θαβώρ μετεμορφώθης».

Τό κάλεσμα γιά μεταμόρφωση τοῦ ἀνθρώπου

.           Ἄν ὁ ἕνας θεολογικός ἄξονας τῆς ἑορτῆς εἶναι ἡ μεταμόρφωση τοῦ Χριστοῦ, ὁ ἄλλος εἶναι ἡ μεταμόρφωση τοῦ πιστοῦ, τοῦ κάθε ἀνθρώπου προσωπικά. Αὐτό βέβαια ἰσχύει γιά κάθε ἑορτή καί πολύ περισσότερο γιά τίς λεγόμενες δεσποτικές ἑορτές, τίς ἑορτές πού συνδέονται μέ τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ. Κάθε δεσποτική ἑορτή ἐμπεριέχει ἕνα θεολογικό νόημα, κάτι τό ὁποῖο ἐνήργησε ὁ ἴδιος ὁ Χριστός ἐν ἑαυτῷ ἀλλά πάντα χάριν τῶν ἀνθρώπων. Ἔτσι, ταυτόχρονα προκύπτει ἀπό τήν ἑορτή καί ἕνα πνευματικό νόημα, δηλαδή αὐτό πού θά πρέπει νά κάνει ὁ κάθε ἄνθρωπος, προκειμένου νά προσεγγίσει καί νά προσοικειωθεῖ τό θεολογικό νόημα τῆς ἑορτῆς. Ὅλα τά στάδια τῆς ζωῆς τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ εἶναι ταυτόχρονα καί ἕνα κάλεσμα πρός κάθε πιστό νά ἀκολουθήσει τό δρόμο, τά «ἴχνη τοῦ Χριστοῦ».
.           Μέσα σ’ αὐτή τή θεολογική καί πνευματική λογική κινεῖται ἀσφαλῶς καί ἡ ἑορτή τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Κυρίου. Ἡ δέ ὑμνολογία, μέ τήν πλαστικότητα καί ἐκφραστικότητα τῆς ποιητικῆς γλώσσας, μετά ἤ ταυτόχρονα μέ τήν προβολή τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Χριστοῦ, προσκαλεῖ καί στή μεταμόρφωση τοῦ πιστοῦ.
.           Τό κάλεσμα αὐτό ἐκφράζεται φανερά, εἴτε στήν ἀρχή τῶν τροπαρίων, καί ἔτσι εὐθύς ἐξ ἀρχῆς δηλώνεται ὁ στόχος τοῦ περιεχομένου τοῦ ὕμνου, εἴτε στό τέλος, ἐν εἴδει συμπεράσματος, θέλοντας νά καταδείξει ὅτι ὅλα ὅσα προηγοῦνται νοηματοδοτοῦνται ὑπό τόν ὅρο ὅτι θά ἀκολουθήσει ἡ μεταμόρφωση τοῦ πιστοῦ.
.           Ἀπό αὐτόν ἀκόμη τό μικρό ἑσπερινό στά δύο πρῶτα στιχηρά ἐπισημαίνουμε: «Δεῦτε νῦν τήν κρείττονα ἀλλοιωθέντες ἀλλοίωσιν…», «Ὦ φιλοθεάμονες, τῶν ὑπέρ νοῦν καί φιλήκοοι, μυστικῶς ἐποπτεύσωμεν…». Στό δοξαστικό τῆς λιτῆς ὑπάρχει ἡ εὐθεία πρόσκληση: «Δεῦτε ἀναβῶμεν εἰς τό ὄρος Κυρίου, καί εἰς τόν οἶκον τοῦ Θεοῦ ἡμῶν, καί θεασώμεθα τήν δόξαν τῆς Μεταμορφώσεως αὐτοῦ…». Στό προτελευταῖο τροπάριο τοῦ δεύτερου κανόνα τῆς ἐνάτης ὠδῆς ὑπάρχει ἡ προτροπή τοῦ ποιητῆ: «Δεῦτε μοι πείθεσθε λαοί, ἀναβάντες εἰς τό ὄρος τό Ἅγιον, τό ἐπουράνιον, ἀΰλως στῶμεν ἐν πόλει ζῶντος θεοῦ, καί ἐποπτεύσωμεν νοΐ θεότητα ἄϋλον, πατρός καί πνεύματος, ἐν Υἱῷ μονογενεῖ ἀπαστράπτουσαν».
.           Στό τελευταῖο αὐτό τροπάριο τοῦ ἁγίου Ἰωάννη τοῦ Δαμασκηνοῦ βλέπουμε καθαρά ὅτι ὁ ποιητής μᾶς καλεῖ νά τόν ὑπακούσουμε καί νά ἀνεβοῦμε πνευματικά στό «ὄρος τό Ἅγιον, τό ἐπουράνιον», δηλαδή ἀπό τό Θαβώρ νοερά νά στραφοῦμε στόν οὐρανό, στήν οὐράνια κατάσταση. Πιό συγκεκριμένα «ἀῢλως στῶμεν ἐν πόλει ζῶντος Θεοῦ» καί ἀκόμη μέ μεγαλύτερη σαφήνεια: «καί ἐποπτεύσωμεν νοΐ θεότητα ἄυλον». Δηλαδή δέ γίνεται λόγος γιά μία πνευματική ἀνάβαση γενικά, ἀλλά πολύ καθαρά ὁ λόγος εἶναι γιά τό τρίτο στάδιο τῆς πνευματικῆς διαδικασίας πού ἕπεται τῆς κάθαρσης καί τοῦ φωτισμοῦ, δηλαδή τή θέωση. Τό λέγει καθαρά ἡ κατακλείδα τοῦ ὕμνου, πού μᾶς καλεῖ νά δοῦμε τή «θεότητα ἄυλον, πατρός καί πνεύματος, ἐν Υἱῷ μονογενεῖ ἀπαστράπτουσαν».
.           Ἀσφαλῶς καί τά λόγια τοῦ ὕμνου δέ λέγονται «ποιητικῇ ἀδείᾳ», δέν πρόκειται ἐπ’ οὐδενί γιά συναισθηματική ἔξαρση, ἀφοῦ σέ ἄλλους ὕμνους περιγράφεται καί τό «πῶς» αὐτῆς τῆς πνευματικῆς ἀνόδου, τῆς θεοπτείας. Γίνεται δηλαδή λόγος καί γιά τήν κάθαρση καί τό φωτισμό ὡς ἀπαραίτητων προϋποθέσεων γι’ αὐτήν τήν πνευματική ἄνοδο.
.           Στό πρῶτο στιχηρό τροπάριο καί στό δεύτερο ἀπόστιχο τοῦ μικροῦ ἑσπερινοῦ ὁ δρόμος γιά τήν πνευματική ἄνοδο ταυτίζεται μέ τήν ἀπόκτηση τῶν ἀρετῶν: «…εὐσεβῶς καί γῆθεν, ἐφ’ ὑψηλοτάτην, τῶν ἀρετῶν περιωπήν, ἀνενεχθέντες…» καί «φέγγει τῶν ἀρετῶν, ἐκλάμποντες προσβῶμεν, ἐν ὄρει τῷ ἁγίῳ». Ὁ ἀγώνας γιά τίς ἀρετές, ὅπως ὅλοι γνωρίζουμε, εἶναι ἡ σταθερή καί σίγουρη βάση τῆς πνευματικῆς ζωῆς καί ἀποτελεῖ κεντρικό πυρήνα στό στάδιο τῆς πνευματικῆς κάθαρσης. Ἀλλά καί ἀκόμη βαθύτερα, ἐπειδή ὅλα ξεκινοῦν ἀπό τούς λογισμούς, στήν πορεία πρός τήν κάθαρση πρέπει νά ἀντιμετωπισθοῦν σωστά πνευματικά καί οἱ λογισμοί. Ὁ «οἶκος» τῆς ἡμέρας ἀναφέρει: «Ἐγέρθητε οἱ νωθεῖς, μή πάντοτε χαμερπεῖς· οἱ συγκάμπτοντες εἰς τήν ψυχήν μου λογισμοί, ἐπάρθητε καί ἄρθητε εἰς τό ὕψος τῆς θείας ἀναβάσεως».
.           Βέβαια ὁ μεταπτωτικός ἄνθρωπος ἔχει νοῦ ἐσκοτισμένο καί χρειάζεται τό φῶς τοῦ Χριστοῦ, τή χάρη τοῦ παναγίου Πνεύματος, ὄχι μόνο στό δεύτερο στάδιο τῆς πνευματικῆς ζωῆς πού εἶναι ὁ φωτισμός, ἀλλά γιά νά ἀποφασίσει νά μπεῖ στό στάδιο τῆς καθάρσεως καί νά ἔχει μία σχετική πρόοδο. Γι’ αὐτό καί ἡ ὑμνολογία τῆς ἡμέρας, μέσα στή θεολογική καί πνευματική πληρότητα πού τή διακρίνει, στρέφεται καί στήν ἐκζήτηση τοῦ θείου φωτισμοῦ γιά τήν πραγμάτωση τοῦ πνευματικοῦ στόχου. Στό δεύτερο τροπάριο τῆς λιτῆς ἀναφέρεται τό αἴτημα πρός τό Χριστό: «καταύγασον καί ἡμᾶς τῷ φωτί τῆς σῆς ἐπιγνώσεως, καί ὁδήγησον ἐν τῇ τρίβῳ τῶν ἐντολῶν σου». Ἐδῶ βλέπουμε ὅτι ζητεῖται τό φῶς τοῦ Χριστοῦ, ὄχι μόνο γιά τήν εἴσοδο στήν ὁδό τῆς θεογνωσίας, ἀλλά καί γιά τήν ἔμπρακτη ἀπόδειξή της, πού εἶναι ἡ ὁδός τῶν ἀρετῶν. Στό δοξαστικό τῆς λιτῆς λέγεται: «φωτί προσλάβωμεν φῶς· ὑμνήσωμεν εἰς τούς αἰῶνας». Δηλαδή, μόνο μέ τό φωτισμό τοῦ Θεοῦ θά προσεγγίσουμε τό ἄκτιστο φῶς καί ἔτσι εὑρισκόμενοι σ’ αὐτό τό πνευματικό ὕψος θά μπορέσουμε νά προσκυνήσουμε τόν Τριαδικό Θεό αἰώνια.
.           Στό ὅλο νόημα, θεολογικό καί πνευματικό, τῆς ἑορτῆς τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος τό κυρίαρχο πρόσωπο, ἀσφαλῶς, εἶναι ὁ Χριστός. Αὐτός εἶναι πού μεταμορφώνεται ἐνώπιον τῶν μαθητῶν Του καί δι’ αὐτῶν ἐνώπιον ὅλων τῶν ἀνθρώπων. Ἐπίσης, μέσα στή θεία Λειτουργία, που ἀπεικονίζει ὅλες τίς φάσεις τῆς ἐπίγειας ζωῆς τοῦ Κυρίου ἀλλά πού ταυτόχρονα προϊδεάζει καί δίνει τή δυνατότητα πρόγευσης τῆς αἰώνιας ζωῆς, πάλι ὁ Κύριος μεταμορφώνεται διά τῆς ἱερουργικῆς διαδικασίας πού λαμβάνει χώρα μέσα στή λειτουργική σύναξη μέ προεξάρχοντα τόν ἱερέα καί φτάνει μέχρι τοῦ σημείου νά προσφέρεται σέ μέθεξη καί κοινωνία ἀπό τούς πιστούς, προκειμένου νά ὁδηγηθοῦν καί αὐτοί στήν προσωπική τους μεταμόρφωση.

Διαφήμιση