ΑΓ. ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ε´, ΠΑΤΡ. ΚΩΝ/ΛΕΩΣ-1 «Αἱ ἡμέραι ἡμῶν ἐμετρήθησαν, γενηθήτω τὸ θέλημα τοῦ Κυρίου, τοῦ καλέσαντος ἡμᾶς εἰς τὴν σεμνοτάτην, ταύτην δοκιμασίαν, ἣν ὀφείλομεν καὶ μὲ τὸ ἴδιον ἡμῶν αἷμα νὰ ἐλαφρύνωμεν»

Ἀπόσπασμα [Α´] ἀπὸ τὸ βιβλίο

ΜΑΡΙΑ – ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Γ. ΓΙΑΤΡΑΚΟΥ 
Δρ. Ἱστορίας Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
«ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο Ε΄
(1745-1821)
Ο ΠΡΩΤΟΚΑΘΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ»

ἐκδ. ΤΗΝΟΣ», Ἀθῆναι 2011,
σελ. 24-39

βλ. σχετ.: https://christianvivliografia.wordpress.com/2011/04/08/γρηγόριος-ε´-ὁ-πρωτοκάθεδρος-τῆς-ὀρθ/

Ἠλ. στοιχειοθεσία «ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ»

.            Καὶ οἱ τρεῖς πατριαρχίες τοῦ Γρηγορίου τοῦ Ε´ συνέπεσαν σὲ κρίσιμη ἐποχὴ γιὰ τὸν Ἑλληνισμό. Ἰδιαιτέρως ἡ κήρυξη τῆς Ἐπαναστάσεως στὶς παραδουνάβιες ἡγεμονίες ἔφερε τὸν Γρηγόριο καὶ τὴν Ἱερὰ Σύνοδο σὲ δύσκολη θέση. Ὑπῆρχε φόβος ὅτι ἡ ἐκδικητικὴ μανία τῶν Τούρκων θὰ στρεφόταν, ὅπως εἶχε συμβεῖ καὶ στὰ Ὀρλωφικά, ὄχι μόνον ἐναντίον τοῦ Πατριαρχείου ἀλλὰ καὶ ἐναντίον τοῦ ἑλληνικοῦ πληθυσμοῦ τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Ἡ ἀπόφαση τοῦ Γρηγορίου ἦταν νὰ παραμείνει στὴν πρωτεύουσα τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας καὶ νὰ ἀποτρέψει, ὅσο ἦταν δυνατό, ἀντίποινα ἐναντίον τῶν Ἑλλήνων, ὅπως τουλάχιστον μαρτυροῦν οἱ σύγχρονοι πρὸς τὰ γεγονότα Ἰωάννης Φιλήμων, Νικόλαος Σπηλιάδης, Μιχαὴλ Οἰκονόμου καὶ ἄλλοι.
.            Ὁ Πατριάρχης δὲν εἶχε ποτὲ φιλοτουρκικὴ διάθεση, ἀλλὰ ἔπρεπε νὰ ἀποτρέψει σφαγὴ τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Αὐτὸς εἶναι καὶ ὁ λόγος ποὺ δὲν ἦταν τυπικῶς ἔ­­στω ἐντεταγμένος στὴν Φιλικὴ Ἑταιρεία ἀλλὰ προσεποιεῖτο ὑπακοὴ στὸν Σουλτάνο. Εἶναι χαρακτηριστικὰ ὅσα εἶπεν ὁ Γρηγόριος ὁ Ε´ στὸν Ι. Φαρμάκη, ὅταν ἦταν ἐξόριστος στὸ Ἅγιον Ὄρος, ὅταν ὁ Φαρμάκης θέλησε νὰ τὸν μυήσει στὰ μυστικὰ τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας. «Ἐμένα, τοῦ εἶπε ὁ Γρηγόριος ὁ Ε´, μ’ ἔχετε ποὺ μ’ ἔχετε· ἂν ποτὲ ἀποκαλυφθεῖ εἰς τὰ βιβλία τῆς Ἑταιρείας τὸ ὄνομά μου, εἶναι βέβαιον ὅτι θὰ διακινδυνεύσει ἀπὸ τὸν τύραννον ὁλόκληρον τὸ ἑλληνικὸν Ἔθνος». Καὶ ἐν συνεχείᾳ συνέστησε στὸν Φαρμάκη: «Νὰ προσέξουσι πολὺ οἱ Ἑταῖροι, μήπως βλάψωσι ἀντὶ νὰ ὠφελήσωσι τὴν Ἑλλάδα». Ἐξ ἄλλου ἀπὸ τὴν ἀλληλογραφία τοῦ Παναγιώτη Σέκερη συνάγεται ὅτι ὁ Γρηγόριος ὁ Ε´ συνεργαζόταν μὲ τοὺς Φιλικούς. «Ἡ Ἐκκλησία ἀναγκάσθηκε νὰ τηρήσει αὐτὴν τὴν στάση γιὰ χάρη τῆς ἀσφαλείας τῶν ραγιάδων. Φανερὰ δὲν τολμοῦσε νὰ ἀναλάβει ἀγώνα ἐπαναστατικό, μυστικὰ ὅμως ὁρισμένοι κληρικοὶ καὶ συνεννοήσεις μετὰ ξένων ἰσχυρῶν ἡγεμόνων διεξῆγον καὶ ἐν τῇ σπουδῇ των ἀνεμίχθησαν ἐνεργῶς εἰς ἔνοπλα κινήματα…» γράφει χαρακτηριστικὰ ὁ Τάσος Ἀθ. Γριτσόπουλος.
.            Ἡ πραγματικὴ στάση τοῦ Γρηγορίου τοῦ Ε´ ἀπὸ τὴν πρώτη στιγμὴ τῆς κηρύξεως τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως ἦταν στάση ἡρωισμοῦ καὶ αὐτοθυσίας. Εἶναι χαρακτηριστικὰ ὅσα ἀναφέρουν γιὰ τὴν στάση τοῦ Γρηγορίου τοῦ Ε´ ὁ Μιχαὴλ Οἰκονόμου καὶ ὁ Νικόλαος Σπηλιάδης, ἄνδρες τοῦ Ἀγώνα καὶ οἱ δύο, ἐξιστορώντας σύσκεψη τῆς Ἱερᾶς Συνόδου, ποὺ ἔγινε στὶς ἀρχὲς Μαρτίου, μὲ ἐντολὴ τῆς τουρκικῆς κυβέρνησης. Στὴν σύσκεψη προτάθηκε, νὰ ζητηθεῖ ἄδεια ἀπὸ τὴν ὀθωμανικὴ κυβέρνηση νὰ μεταβοῦν ὅλοι οἱ ἀρχιερεῖς στὶς ἐπαρχίες τους καὶ ὁ Πατριάρχης στὴν Πελοπόννησο, μὲ τὸν σκοπὸ νὰ ἐπηρεάσουν τοὺς χριστιανικοὺς πληθυσμούς, ὥστε νὰ ματαιωθεῖ ἡ Ἐπανάσταση. Ὁ Γρηγόριος ὁ Ε´ ὅμως μὲ παρέμβασή του ματαίωσε τὴν ἔγκριση τῆς προτάσεως αὐτῆς καὶ ἐξήγησε τοὺς λόγους, ὅπως γράφει ὁ Μιχαὴλ Οἰκονόμου στὸν συμπατριώτη του Δέρκων Γρηγόριο: «γνωρίζω μέν, ὅτι τὸ μέτρον, εἰ παρεδέχετο, ἦν σωτήριον διὰ τὰ ὀλίγων γερόντων ἁγίων ἄτομα· ἀλλ᾽ ἡ Ὑψηλὴ Πύλη δικαιολογίαν τῆς ὠμότητός της ἤθελ’ ἔχει τὴν ἰδικήν μας διαγωγήν. Αἱ ἡμέραι ἡμῶν ἐμετρήθησαν, Ἅγιε Δέρκων, γενηθήτω τὸ θέλημα τοῦ Κυρίου, τοῦ καλέσαντος ἡμᾶς εἰς τὴν σεμνοτάτην, ταύτην δοκιμασίαν, ἣν ὀφείλομεν καὶ μὲ τὸ ἴδιον ἡμῶν αἷμα νὰ ἐλαφρύνωμεν… Τοῦτο συμφέρει εἰς τὸ ἔθνος». Λόγοι μεγάλου ἀνδρός, ἕτοιμου γιὰ αὐτοθυσία.
.            Ὁ Νικόλαος Σπηλιάδης, ἐξ ἄλλου, ἀφοῦ ἀναφέρει ὅτι ὁ Δέρκων μὲ τὴν πρότασή του ἀπέβλεπε στὸ νὰ ἐπιτύχει τὴν ἄδεια τῆς Πύλης γιὰ τὴν ἀναχώρησή του, ὅπως καὶ τοῦ Πατριάρχη ἀπὸ τὴν Κωνσταντινούπολη καὶ τὴν μετάβαση στὴν Πελοπόννησο, μὲ σκοπό, ὅταν θὰ ἔφθαναν ἐκεῖ, νὰ ἡγηθοῦν τῆς Ἐπαναστάσεως, παραθέτει τὴν ἀπάντηση τοῦ Πατριάρχη, ποὺ εἶχε τὴν γνώμη, ὅτι ἡ θέση του ἦταν στὴν Κωνσταντινούπολη καὶ ἡ θυσία τους ἐκεῖ θὰ ἦταν κατὰ πολὺ ὠφελιμώτερη γιὰ τὸ ἔθνος: «Καὶ ἐγὼ ὡς κεφαλὴ τοῦ Ἔθνους καὶ ὑμεῖς, ἡ Σύνοδος, ὀφείλομεν νὰ ἀποθάνωμεν διὰ τὴν κοινὴν σωτηρίαν. Ὁ θάνατος ἡμῶν θὰ δώση δικαίωμα εἰς τὴν Χριστιανωσύνην νὰ ὑπερασπίση τὸ ἔθνος ἐναντίον τοῦ τυράννου ἀλλ᾽ ἂν ὑπάγωμεν ἡμεῖς νὰ θαρρύνωμεν τὴν Ἐπανάστασιν, τότε θὰ δικαιώσωμεν τὸν Σουλτάνον νὰ ἐξολοθρεύσῃ ὅλον τὸ ἔθνος».
.            Λόγοι συνετοῦ καὶ στοργικοῦ Ἐθνάρχη ἀποφασισμένου νὰ θυσιασθεῖ προκειμένου νὰ μὴν ἐξολοθρεύσει ὁ Σουλτάνος ὁλόκληρο τὸ ἔθνος. Ὁ Γρηγόριος ὁ Ε´ ὡς Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης εἶχε συνείδηση τῆς ἀποστολῆς του καὶ τοῦ χρέους του ἔναντι τοῦ «Ὀρθοδόξου Ἐκκλησιαστικοῦ Κράτους τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους», ὅπως πολὺ προσφυῶς τὸ χαρακτήρισε μὲ τὸν ὅρον αὐτὸν ὁ Διονύσιος Ζακυθηνός. Ἑνὸς ἔθνους ποὺ εἶχε ὡς κύρια χαρακτηριστικὰ τῆς ἰδιοπροσωπίας του τὴν πάτρια γλῶσσα, τὴν ἑλληνικὴ παιδεία καὶ τὴν ὀρθόδοξη χριστιανικὴ πίστη, στοιχεῖα γιὰ τὴν διατήρηση τῶν ὁποίων φρόντιζε ὁ Γρηγόριος ὁ Ε´ ὅσον οὐδεὶς ἄλλος.
.            Ἡ κήρυξη τῆς Ἐπαναστάσεως στὶς Παραδουνάβιες Ἡγεμονίες ἔφερε τὸν Γρηγόριο καὶ τὴν Ἱερὰ Σύνοδο σὲ δύσκολη θέση. Ὑπῆρχε φόβος, ἡ ἐκδικητικὴ μανία τῶν Τούρκων νὰ στρεφόταν, ὅπως εἶχε συμβεῖ καὶ στὰ Ὀρλωφικά, ὄχι μόνον ἐναντίον τοῦ Πατριαρχείου, ἀλλὰ καὶ ἐναντίον τοῦ ἑλληνικοῦ πληθυσμοῦ τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Ἡ ἀπόφαση τοῦ Γρηγορίου ἦταν νὰ παραμείνει στὴν πρωτεύουσα τῆς Ὀθωμανικῆς αὐτοκρατορίας, γιὰ νὰ ἀποτρέψει ὅσο τοῦ ἦταν δυνατὸν τὰ ἀντίποινα ἐναντίον τῶν Ἑλλήνων, ὅπως τουλάχιστον μαρτυροῦν οἱ σύγχρονοι πρὸς τὰ γεγονότα, Ἰωάννης Φιλήμων, Νικόλαος Σπηλιάδης, Μιχαὴλ Οἰκονόμου καὶ ἄλλοι.
.            Στὰ μέσα τοῦ Μαρτίου ὁ σουλτάνος ἀποφάσισε, ὑπὸ τὴν πίεση συμβούλων του καὶ φανατισμένων Μουσουλμάνων, τὴν σφαγὴ τῶν Ἑλλήνων τῆς Πόλης, ἦταν ὅμως ἀπαραίτητο νὰ ἐκδοθεῖ προηγουμένως «φετφὰς» τοῦ ἀνωτάτου θρησκευτικοῦ ἀρχηγοῦ τῶν Ὀθωμανῶν, τοῦ «σεϊχουλισλάμη», Χατζῆ Χαλὴλ ἐφέντη. Σύμφωνα μὲ μία μεταγενέστερη μαρτυρία, ὁ Γρηγόριος, γιὰ νὰ σώσει τὸν ὀρθόδοξο πληθυσμὸ ἐπισκέφθηκε τὸν σεϊχουλισλάμη καὶ τὸν διαβεβαίωσε ὅτι τὸ Γένος ἦταν ἀμέτοχο στὴν ἐξέγερση τῶν Παραδουναβίων Ἡγεμονιῶν. Δεδομένου ὅτι τὸ Κοράνιο δὲν ἐπέτρεπε τιμωρία ἀθώων γιὰ πράξεις ἐνόχων συγγενῶν τους, ὁ Τοῦρκος θρησκευτικὸς ἡγέτης ζήτησε πειστήρια, γιὰ νὰ στηρίξει εἰσήγησή του στὸν σουλτάνο. Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ ὁ Γρηγόριος μὲ τὴν σύνοδο ὑπέγραψαν κείμενο ἀφορισμοῦ καὶ τὸ παρουσίασαν στὸ Χατζὴ Χαλὴλ ἐφέντη, ὁ ὁποῖος πράγματι δὲν ἐνέκρινε τὴν σφαγή, γεγονὸς ποὺ ὁδήγησε στὴν ἐξορία του καὶ τὴ θανάτωσή του.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ https://christianvivliografia.wordpress.com/2013/04/11/ἅγ-γρηγόριος-ε-πατρ-κωνλεως-2/