Ψυχολογικὴ ἐμβάθυνσις
εἰς τὴν παραβολὴν τοῦ Ἀσώτου
Ἰωάννης Κορναράκης,
ὁμ. καθ. Παν. Ἀθηνῶν
[Γ´]
Α´ Μέρος: https://christianvivliografia.wordpress.com/2012/02/11/ἐμβάθυνσις-εἰς-τὴν-τοῦ-ἀσώτ/
Β´Μέρος: https://christianvivliografia.wordpress.com/2012/02/11/ἐμβάθυνσις-εἰς-τὴν-τοῦ-ἀσώτ-2/
Ϛ΄. ΒΙΩΣΙΣ ΑΥΤΟΜΕΙΩΣΕΩΣ
ΚΑΙ ΗΘΙΚΗΣ ΜΕΙΟΝΕΞΙΑΣ
. Ἡ συναίσθησις τῆς ἐνοχῆς ὑπὸ τοῦ ἀσώτου δὲν τερματίζεται εἰς τὴν παραδοχὴν καὶ τὴν ὁμολογίαν αὐτῆς. Εἶναι πολὺ χαρακτηριστικὸν τὸ γεγονὸς ὅτι μετὰ τῆς ὁμολογίας τῆς ἐνοχῆς τοῦ ἀσώτου ἐπισυνάπτεται καὶ ἡ ὁμολογία τῆς ὑπαρξιακῆς ἐμπειρίας τῆς αὐτομειώσεως καὶ ἠθικῆς μειονεξίας. «Οὐκέτι εἰμὶ ἄξιος κληθῆναι υἱός σου· ποίησόν με ὡς ἕνα τῶν μισθίων σου» (στχ. 19).
. Ἡ ψυχολογικὴ ἀφύπνισις, διὰ τῆς ἐπιστροφῆς εἰς ἑαυτόν, ἄγει τὸν ἄσωτον εἰς τὴν πνευματικὴν νῆψιν, δι᾽ ἧς οὗτος κατανοεῖ τὴν ἀξιολογικὴν βαθμίδα ἐπὶ τῆς ὁποίας κατῆλθε διὰ τῆς ἀσωτείας καὶ τῆς αὐθαιρέτου ἐγκαταλείψεως τῆς πατρικῆς αὐθεντίας. Οὕτως ἡ βίωσις τῆς ἁμαρτίας καὶ δὴ τῆς ἐνοχῆς ἐκφράζεται ὡς συναίσθησις αὐτομειώσεως καὶ ἠθικῆς ἢ ἀξιολογικῆς μειονεξίας.
. Πρόκειται ἐνταῦθα καὶ πάλιν περὶ «ἀρχετυπικῆς» βιώσεως τοῦ αἰσθήματος τῆς ἐνοχῆς. Εἰς τὰς φυσιολογικὰς δηλαδὴ ἢ νομίμους διαστάσεις, ἡ βίωσις τῆς ἐνοχῆς εἶναι συγχρόνως καὶ βίωσις ἀξιολογικῆς ὑποβαθμίσεως ἢ μᾶλλον ἡ βίωσις τῆς ἐνοχῆς μόνον ὡς τοιαύτη ἀξιολογικὴ ὑποβάθμισις εἶναι δυνατὸν νὰ κατανοηθεῖ.
. Ἐξ ἄλλου εἶναι ἐπίσης χαρακτηριστικόν, ὅτι ἡ τοιαύτη ὑποβάθμισις, ὡς ὑπαρξιακὴ πάντοτε ἐμπειρία, ἰσορροπεῖται βιωματικῶς μὲ ἀνάλογον ἰσχυροποίησιν ἢ ἐπέκτασιν τῆς ἀναγνωρίσεως ἐκ μέρους τοῦ ἀσώτου τῆς ἐξουσίας τῆς πατρικῆς αὐθεντίας. Ὁ ἄσωτος θὰ εἶναι πλήρως ἱκανοποιημένος, ἐὰν ὁ πατὴρ δεχθῆ αὐτὸν καὶ δὴ οὐχὶ ὑπὸ τοὺς ὅρους τῆς πρὸ τῆς ἐγκαταλείψεως τῆς πατρικῆς οἰκίας περιόδου, ἀλλὰ ὑπὸ νέους ὅρους, τοὺς ὁποίους καθιστᾶ παραδεκτοὺς ἡ βαθεία συναίσθησις τῆς ἐνοχῆς αὐτοῦ. «Ποίησόν με ὡς ἕνα τῶν μισθίων σου».
. Ὁ «συμβιβασμὸς» οὗτος τοῦ ἀσώτου πρὸς νέας συνθήκας ζωῆς καὶ δὴ πρὸς νέους ἀξιολογικοὺς ὅρους ὑπάρξεως ὑπογραμμίζει, ἐκ τῆς ἐπόψεως τοῦ περιεχομένου τῆς ἐσωτερικότητος τῆς προσωπικότητος, τὴν βαθείαν ἀλλαγήν, τὴν ὁποίαν προεκάλεσεν ἡ βίωσις τῆς ἁμαρτίας, ἀλλὰ ἀπεκάλυψεν ἢ κατέστησε πλήρως συνειδητὴν ἡ εἰλικρινὴς συναίσθησις τῆς ἐνοχῆς.
. Ἡ τοιαύτη παραδοχὴ ἀλλὰ καὶ ὁμολογία τῆς ἀξιολογικῆς μειονεξίας ἐκ μέρους τοῦ ἀσώτου δεικνύει ἐναργῶς τὴν ἐπιτελεσθεῖσαν οἰονεὶ ψυχολογικὴν (καὶ πνευματικὴν) μετουσίωσιν τοῦ βάθους τῆς προσωπικότητος. Ὡς εἴδομεν δηλαδή, ἡ ἀφετηρία τῆς ὅλης διαδικασίας τῆς βιώσεως τῆς ἁμαρτίας σημειώνεται διὰ μιᾶς ἐκ μέρους τοῦ ἀσώτου ἀλαζονικῆς ἐνεργείας.
. Οὗτος, αἰσθανόμενος σχεδὸν ὡς ἴσος πρὸς ἴσον, κατὰ τὸν ἀρχικὸν διάλογόν του πρὸς τὸν πατέρα, ἀπαιτεῖ τὸ νόμιμον («τὸ ἐπιβάλον») δικαίωμα αὐτοῦ νὰ διαχειρισθῆ ἀπολύτως ἐλευθέρως τὰ περιουσιακά του στοιχεῖα. Χειραφετεῖται λοιπὸν ἐκ τῆς πατρικῆς αὐθεντίας καὶ διαχειρίζεται (ἐκδαπανᾶ) τὰ στοιχεῖα αὐτὰ ἐντὸς τοῦ πνεύματος πάντοτε μιᾶς ἀλαζονικῆς διαθέσεως. Ἡ ἐπικρατοῦσα βασικὴ ψυχολογικὴ (καὶ πνευματικὴ) ροπὴ εἶναι ἡ τῆς «ἀτομικῆς» αὐθεντίας, δηλαδὴ ἡ ἐγωιστική.
. Ὑπὸ τὸ κράτος τῆς ροπῆς ταύτης καὶ καθ᾽ ὃν χρόνον ἐξελίσσεται ἡ βίωσις τῆς ἁμαρτίας, ἡ ἀξιολογικὴ ἀλλὰ καὶ ἡ ψυχολογικὴ «συνείδησις» τοῦ ἀσώτου εἶναι πεπληρωμένη ὑπὸ τῆς «προσωπικῆς» ὑπεροχῆς. Τὴν ψυχολογικὴν δὲ (καὶ πνευματικὴν) κατάστασιν αὐτὴν ἀλλάσσει ἄρδην, «μετουσιώνει», ἡ εἰλικρινὴς ἢ αὐθεντικὴ συναίσθησις τῆς προσωπικῆς ἐνοχῆς.
. Ἔπειτα ἡ διατύπωσις τῆς φράσεως· «ποίησόν με ὡς ἕνα τῶν μισθίων σου», εἰς προστακτικὸν τόνον (καθικετευτικὸν) ὑπογραμμίζει, ὡς αἴτημα ἀξιολογικῆς ὑποβαθμίσεως, τὴν ἐμπειρίαν τῆς ταπεινώσεως. Ἡ συναίσθησις τῆς ἐνοχῆς, συμφώνως καὶ πρὸς πατερικὰ καὶ ἀσκητικὰ πρότυπα, εἶναι ἡ ψυχολογικὴ (καὶ πνευματικὴ) βάσις τῆς βιώσεως τῆς ταπεινώσεως.
. Καὶ ἐνταῦθα δηλαδὴ κατανοεῖται ἡ ταπείνωσις ὄχι ὡς αὐθαίρετος ἢ ἀδικαιολόγητος ἢ νοσηρὰ μειονεξία, ἀλλὰ πρωτίστως ὡς ἐκ τῆς συναισθήσεως τῆς ἐνοχῆς προερχομένη ἐμπειρία ἀλλὰ καὶ ἀξίωσις αὐτομειώσεως καὶ ἀξιολογικῆς ὁπωσδήποτε ὑποβαθμίσεως. Οὕτω ταπεινὸς πράγματι δὲν εἶναι ὁ κατατρυχόμενος ὑπὸ συμπλεγμάτων μειονεξίας, λόγῳ ψυχικῶν τραυμάτων καὶ ἀπωθήσεων, ἀλλ᾽ ὁ συναισθανόμενος πλήρως τὴν ἐνοχὴν αὐτοῦ καὶ ἀξιῶν, ὅπως βιώση τὴν βασικὴν συνέπειαν αὐτῆς, τὴν ἀξιολογικὴν ὑποβάθμισιν.
. Διὰ τοῦτο καὶ ἐν προκειμένῳ ἡ σχετικὴ ἀξίωσις (καθικέτευσις) τοῦ ἀσώτου, «ποίησόν με ὡς ἕνα τῶν μισθίων σου», ἐκφράζει τὸ βάθος ἀλλὰ καὶ τὰς διαστάσεις τῆς βιώσεως τῆς ταπεινώσεως, ἡ ὁποία ἐν τέλει εἶναι τὸ αὐθεντικὸν ἀποτέλεσμα τῆς εἰλικρινοῦς μετανοίας. Οὕτως εἶναι πράγματι ἡ ψυχολογικὴ (καὶ πνευματικὴ) «μετουσίωσις» οὐσιαστικὴ ἀλλαγὴ τῆς δομῆς τῆς ἐσωτερικότητος.
. Ὁ ἄσωτος βιοῖ πλήρη διαδικασίαν ἐσωτερικῶν ἀλλαγῶν εἰς τὰς σκέψεις, τὰς διαθέσεις καὶ τὰ συναισθήματα αὐτοῦ. Τὰ κύρια δὲ σημεῖα τῆς ἀλλαγῆς ταύτης εἶναι ἀκριβῶς ἐκεῖνα, τὰ ὁποῖα ἐξήρθησαν, ἤτοι: ἡ ἐπιστροφὴ εἰς ἑαυτὸν (ἐσωτερικὴ ἀνασύνδεσις τῆς ἀτομικότητος), ἀξιολογικὴ ὑπαρξιακὴ ἀναμέτρησις, συναίσθησις τῆς ἐνοχῆς, ὁμολογία αὐτῆς, συναίσθησις ἠθικῆς μειονεξίας καὶ ταπείνωσις, ὡς θετικὸν πνευματικὸν γεγονός. Τὰ σημεῖα ἀκριβῶς ταῦτα συνθέτουν τὴν ὅλην ψυχολογικὴν (καὶ πνευματικὴν) διαδικασίαν τῆς βιώσεως τῆς μετανοίας.
. Ὑπὸ τὴν ἔποψιν ταύτην ἡ μετάνοια ἐμφανίζεται ὡς ἓν δυναμικὸν ψυχικὸν καὶ πνευματικὸν γεγονός, τὸ ὁποῖον ἐκκινεῖ ἐκ μίας ἀφυπνίσεως καὶ ὁλοκληροῦται εἰς «καινὴν κτίσιν». Ὁπωσδήποτε δὲ μία τοιαύτη «παλιγγενεσία» δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ἀποτελεῖ προϊὸν μόνον τῆς ἀτομικῆς ἀνθρωπίνης προσπάθειας. Διὰ τοῦτο ὁ μυστηριακὸς χαρακτὴρ τῆς μετανοίας καθιερώνει αὐτὴν ἐγκύρως ὡς ἀναγεννητικὸν βάπτισμα, ἐκ τοῦ ὁποίου ἀναδύεται ὁ καινὸς ἄνθρωπος, «ὁ κατὰ Θεὸν κτισθεὶς ἐν δικαιοσύνῃ καὶ ὁσιότητι καὶ ἀληθείᾳ».
. Τέλος, ὡς πρὸς τὰ κύρια σημεῖα τῆς ψυχικῆς (καὶ πνευματικῆς) διαδικασίας τῆς ἐπιστροφῆς τοῦ ἀσώτου, εἶναι χαρακτηριστικὸν τὸ γεγονὸς ὅτι ταῦτα κατακλείονται διὰ τῆς πρὸς τὸν πατέρα πορείας καὶ τῆς ἐμπράκτου ὁμολογίας τῆς ἐνοχῆς αὐτοῦ. «Καὶ ἀναστὰς ἦλθε πρὸς τὸν πατέρα αὐτοῦ… εἶπε δὲ ὁ υἱός· Πάτερ ἥμαρτον…» (στχ. 20-21).
. Τὸ ἰδιάζον νόημα τῆς ὑπογραμμίσεως τῆς πορείας ταύτης ὑπὸ τοῦ Κυρίου δέον ἀσφαλῶς νὰ ἀναζητηθῆ εἰς τὴν σημασίαν τῆς ψυχικῆς καὶ πνευματικῆς προπαρασκευῆς πρὸς ἐξαγόρευσιν τῆς προσωπικῆς ἐνοχῆς, καὶ ἄρα πρὸς ὁμολογίαν τῆς εἰλικρινοῦς μετανοίας. Ὁ ἄσωτος, ἀφοῦ ἐβίωσε καθ᾽ ἑαυτὸν πλήρως τὴν διαδικασίαν τῆς μετανοίας καὶ ἐπιστροφῆς, ἐπορεύθη πρὸς τὸν πατρικὸν οἶκον προκειμένου νὰ ἐξαγορεύση αὐτὴν καὶ ἐνώπιον τοῦ πατρὸς αὐτοῦ. Μόνον δὲ τότε ἡ μετάνοια αὔτη καταξιοῦται ὡς ἔγκυρον πνευματικὸν γεγονὸς ἀλλαγῆς καὶ ἀναδημιουργίας.
. Ἐνταῦθα θὰ ἠδύνατό τις νὰ ἐπισημάνῆ ἐπίσης τὸ γεγονός, ὅτι ἡ παραβολὴ δὲν δίδει μόνον τὴν εἰκόνα τοῦ ἐσωτερικοῦ διαλόγου καθ᾽ ἑαυτόν, τὸν ὁποῖον δηλαδὴ ὁ ἄσωτος ἀνέπτυξε συνομιλῶν μεθ᾽ ἑαυτοῦ, ἀλλὰ προσθέτει, ὡς φυσιολογικὸν στοιχεῖον τῆς ὅλης διαδικασίας τῆς ἐπιστροφῆς τοῦ ἀσώτου, καὶ τὴν ὁμολογίαν τῆς ἐνοχῆς αὐτοῦ ἐνώπιον τοῦ ὑποδεχομένου αὐτὸν πατρός του. «Ἔτι δὲ αὐτοῦ μακρὰν ἀπέχοντος εἶδεν αὐτὸν ὁ πατὴρ αὐτοῦ… καὶ δραμὼν… κατεφίλησεν αὐτόν. Εἶπε δὲ αὐτῷ ὁ υἱός· Πάτερ, ἥμαρτον.» (στχ. 20-21). Οὕτως ἡ μετάνοια τοῦ υἱοῦ, ὡς ἐσωτερικὴ ψυχικὴ καὶ πνευματικὴ διαδικασία, δὲν παραμένει ὅλως ἀτομικὸν γεγονός, οἰονεὶ βιούμενον ἐντὸς τοῦ «ταμιείου» αὐτοῦ. Ἐξωτερικεύεται πλήρως διὰ ζώσης φωνῆς ἐνώπιον τοῦ πατρὸς καὶ πιθανῶς τῆς συνοδείας αὐτοῦ, δεδομένου ὅτι εἷς ἄρχων-πατὴρ θὰ ἐπλαισιοῦτο ὁπωσδήποτε, κατὰ τὴν συνάντησιν μετὰ τοῦ υἱοῦ του, ὑπὸ τῶν στενῶν συγγενῶν ἢ τῶν ἀνωτέρων ἢ ἄλλων ὑπαλλήλων καὶ ὑπηρετῶν αὐτοῦ.
. Εἰς τὴν περίπτωσιν ταύτην τῆς προφορικῆς ἐξωτερικεύσεως τῆς ὁμολογίας τῆς ἐνοχῆς τοῦ ἀσώτου υἱοῦ ἐνώπιον τοῦ πατρός, ὀφείλει τις ἀναμφιβόλως νὰ ἐπισημάνη τὴν βασικὴν ψυχολογικὴν (καὶ πνευματικὴν) λειτουργίαν τοῦ μυστηρίου τῆς ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως, ἡ ὁποία εἶναι ἡ ἐνώπιον τοῦ πνευματικοῦ πατρὸς ἐξαγόρευσις τῆς προσωπικῆς ἐνοχῆς. Καὶ ἐξ ἐπόψεως δηλαδὴ ψυχολογικῆς δὲν ἐξαρκεῖ ἡ ἐν κρυπτῷ συναίσθησις τῆς προσωπικῆς ἐνοχῆς πρὸς ἀπαλλαγὴν τῆς προσωπικότητος ἐκ τῶν ἀρνητικῶν συνεπειῶν αὐτῆς καὶ δὴ ἐπὶ τῆς ἀσυνειδήτου ψυχικῆς περιοχῆς. Ἀπαιτεῖται ἐξ ἅπαντος ἡ ἐξωτερίκευσις τῆς ἐν λόγῳ ἐνοχῆς καὶ ἡ διὰ τοῦ προφορικοῦ μετὰ τοῦ πνευματικοῦ πατρὸς διαλόγου «ὑποστασιακὴ» ἐκμηδένισις αὐτῆς. Μάλιστα θὰ ἠδύνατό τις νὰ κατανοήση τὸν ἀμφιδυναμικὸν χαρακτήρα τῆς ἐξωτερικεύσεως ὡς κατά-φασιν καὶ συγχρόνως ἐκμηδένισιν τῆς ἐνοχῆς. Ἡ ἐξωτερίκευσις, ὡς προφορικὴ ὁμολογία καὶ παραδοχὴ αὐτῆς, ἀναγνωρίζει τὴν ὑπόστασιν τῆς ἐνοχῆς ὡς γεγονὸς ἀναντίρρητον, ἐνῶ συγχρόνως, ἀκριβῶς ὡς ἀναγνώρισις ἡ ὁμολογία αὕτη ἐκμηδενίζει πράγματι τὴν ὑποστασιακὴν φύσιν αὐτῆς.
. Βεβαίως ἐνταυθα ἡ μυστηριακὴ λειτουργία εἶναι ἐκείνη, ἡ ὁποία ἀναλαμβάνει τὴν «ἐξάλειψιν» τῆς ἐνοχῆς, ἀλλὰ καὶ ψυχολογικῶς, ὡς διδάσκει καὶ ὁ ψυχοθεραπευτικὸς διάλογος, ἡ ὁμολογία τῆς ἐνοχῆς ὑπηρετεῖ μέχρις ὁρισμένου σημείου τὴν ἐξασθένισιν τῶν ἀρνητικῶν ἐπὶ τῆς προσωπικότητος συνεπειῶν αὐτῆς.
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ
