Ο ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΠΑΛΑΜΑΣ ΠΑΤΕΡΑΣ ΤΗΣ Θ´ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗΣ ΣΥΝΟΔΟΥ [B´]

Ο ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΠΑΛΑΜΑΣ
ΠΑΤΕΡΑΣ ΤΗΣ Θ´ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗΣ ΣΥΝΟΔΟΥ
[B´]

τοῦ Πρωτ. Γεωργίου Μεταλληνοῦ,
ὁμοτ. καθηγ. Θεολ. Σχολῆς Ἀθηνῶν

(ἔκδ. Ἱ. Μονῆς Μεγ. Μετεώρου, 2009)

Α´ Μέρος : https://christianvivliografia.wordpress.com/2011/03/19/ὁ-ἅγ-γρηγ-παλαμᾶς-πατέρας-τῆς-θ´-οἰκ/

Ἡ Διάσταση Ἀνατολῆς καὶ Δύσεως

.       Ὑπάρχει ὅμως καὶ ἡ 9η Οἰκ. Σύνοδος. Εἶναι οἱ Σύνοδοι τῆς περιόδου τῆς ἐκρήξεως τοῦ προβλήματος ποὺ ἀφοροῦσε στὸν ἡσυχασμό. Δὲν εἶναι «ἡσυχαστικὲς ἔριδες», οἱ Φράγκοι μᾶς μάθανε νὰ τὶς λέμε ἡσυχαστικὲς ἔριδες. Εἶναι ἡ ἔκρηξη τῆς ἀντιστάσεως τῶν ἡσυχαστῶν, τῶν Ὀρθοδόξων δηλαδή, ἀπέναντι στὶς παπικὲς καὶ σχολαστικὲς προκλήσεις.
.              Εἶναι οἱ Σύνοδοι τοῦ 1341, τοῦ 1347, τοῦ 1351, μὲ κατακλεῖδα τὴν Σύνοδο ποὺ ἀνέφερα πρίν, τοῦ 1368. Ἡ ἀφορμὴ ἐδόθηκε ἀπὸ τὰ προβλήματα, τὰ ὁποῖα δημιούργησε ἡ σύγκρουση τῶν δύο παραδόσεων, τῆς Ἀνατολῆς καὶ τῆς Δύσεως. Ἐπίσης σχολαστικοὶ τοῦ Βυζαντίου, τῆς Ρωμανίας, λατινίζοντες, ρίχνουν λάδι στὴ φωτιά. Ἐκεῖνα ὅμως τὰ πρόσωπα, τὰ ὁποῖα ἡγοῦνται, στὴν διασπορὰ πλανῶν εἰς τὴν Ὀρθόδοξο Ἀνατολὴ εἶναι, ὅπως ξέρετε, ὁ Βαρλαὰμ ὁ Καλαβρὸς καὶ ὁ Γρηγόριος Ἀκίνδυνος ἢ Πολυκίνδυνος, ὅπως τὸν ἔλεγαν, ὁ μαθητής του.
.        Ὁ Βαρλαὰμ καὶ ὁ Ἀκίνδυνος ἀλλὰ καὶ οἱ ἄλλοι ὀπαδοί τους, μετέφεραν τὴν δυτικὴ ἀλλοτρίωση στὴν Ἀνατολή. Ἤδη στὴ Δύση εἶχε διαμορφωθεῖ ἕνας ἄλλος Χριστιανισμός, εἶχε ἀλλάξει ἡ οὐσία τοῦ Χριστιανισμοῦ μὲ τὴν ἐκκοσμίκευση τοῦ Χριστιανισμοῦ στὴ Δύση, ἡ ὁποία ἐκκοσμίκευση σαρκώνεται καὶ κορυφώνεται στὴν δημιουργία τοῦ παπικοῦ κράτους.
.           Ἐμεῖς σήμερα, μὲ ποιόν Πάπα μιλοῦμε; Μὲ τὸν Πάπα ἐπίσκοπο, ἔστω καὶ super ἐπίσκοπο, ὅπως θέλει νὰ ὀνομάζεται, -γενικὸς ἐπίσκοπος ὑπεράνω ὅλων τῶν ἐπισκόπων- ἢ μὲ τὸν Πάπα βασιλέα καὶ αὐτοκράτορα καὶ ἀρχηγὸ κράτους; Διερωτῶμαι αὐτοὶ ποῦ διεξάγουν τέτοιους διαλόγους, πότε θὰ τὸ συνειδητοποιήσουν; Δύο τινὰ συμβαίνουν. Ἢ δὲν μποροῦν νὰ τὰ καταλάβουν τὰ προβλήματα -κάτι ποὺ δὲν θέλω νὰ πιστέψω, γιατί διαθέτουν λογικὸ καλύτερο ἀπὸ τὸ δικό μου-, ἢ ἀδιαφοροῦν καὶ τὰ θεωροῦν ὅλα αὐτὰ ἄνευ σημασίας, ἀσχολούμενοι μὲ κοινωνικά, μὲ πολιτικὰ καὶ διπλωματικὰ θέματα.
.          Ἡ Δύση καὶ ὅλος ὁ Χριστιανισμὸς εἶχε ἀλλοτριωθεῖ σὲ σημεῖο ποὺ νὰ λέγει ὁ Ντοστογιέφσκυ, δύο φορές, εἰς τοὺς ἀδελφοὺς Καραμάζωφ καὶ εἰς τὸν Ἠλίθιον: Μὲ τὸν ἄθεο, -ἦταν ἡ ἐποχὴ τῆς ἄθεης ἰντελιγκέντσιας εἰς τὴν Ρωσία- μὲ τοὺς ἄθεους μπορῶ νὰ μιλήσω, διότι ξέρω ποὺ κινεῖται ἡ σκέψη τους καὶ ὁ λόγος τους, τί πιστεύουν καὶ τί δὲν πιστεύουν. Μὲ τὸν παπισμὸ δὲν μπορῶ νὰ μιλήσω, διότι ὁ παπισμός μου δίνει ἀλλοτριωμένη πίστη, «μοῦ δίνει Χριστὸ ποὺ δὲν ὑπάρχει, μοῦ δίνει τὸν Ἀντίχριστο». Αὐτὸ τὸ λέγει ὁ Φιοντόρ, ὁ Θεόδωρος, δηλαδή, Ντοστογιέφσκι.
.              Ἔτσι λοιπὸν ἡ Δύσις εἰσάγει ὅ,τι εἰσάγει, χτυπώντας τὴν καρδιὰ τῆς Ὀρθοδοξίας ποὺ εἶναι ὁ ἡσυχασμός. Ὁ ἡσυχασμὸς ὡς ἄσκηση, ὡς πρακτικὴ πνευματικότητος, συνοδεύει τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τῆς Δημιουργίας. Ἡ ἐπιστροφὴ τῶν Πρωτοπλάστων γίνεται μέσῳ τῆς πνευματικῆς ζωῆς, ὅπως καὶ ἡ πτῶσις τους ἦταν καρπὸς τῆς ἀρνήσεως τῆς πνευματικῆς, τῆς ἁγιοπνευματικῆς, καλύτερα, ζωῆς. Ὁ ἡσυχασμὸς μὲ τὴν κάθαρση τῆς καρδιᾶς, τὸν φωτισμὸ τῆς καρδιᾶς ἀπὸ τὴν Χάρη τοῦ Θεοῦ, τὴν ἄκτιστη, καὶ μὲ τὴν θέωση, ἀνατρέπει τὴν πλάνη, τὴν ἁμαρτία μας, ἀνατρέπει τὴν τραγικότητά μας. Ἡ θεολογικὴ ταυτότητα τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, εἶναι ὁ ἡσυχασμός. Συνεχίζει καὶ ἐπανεκφράζει τὴν πατερικότητα, ἀλλὰ κυρίως ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ἀντελήφθη τὴν ἀλλοτρίωση τῆς Δύσεως. Μία Δύση ποὺ οἱ σχολαστικοὶ οἱ δικοί μας τὴν ἤθελαν καὶ τότε ὡς συνομιλητὴ καὶ συνοδοιπόρο.

Ἡ Θεολογία τῆς Θεώσεως

.         Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, σ᾽ αὐτὸ τὸ σημεῖο, συνεχίζει τὸν Μ. Φώτιο. Ὁ πρῶτος ποὺ ἀντελήφθη τὴν ἀλλοτρίωση τοῦ Δυτικοῦ Χριστιανισμοῦ, –ὅτι εἶναι κάτι ἄλλο, ἀλλὰ ὄχι Χριστιανισμὸς τῶν Ἁγίων Πατέρων- ἦταν ὁ Ἅγιος Φώτιος, μὲ τὸ περίφημο ἔργο του «Περὶ τῆς μυσταγωγίας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος», ποὺ εἶναι πηγὴ μέχρι σήμερα εἰς τὴν διδασκαλία καὶ στὰ συγγράμματα ὅλων τῶν θεολόγων μας περὶ Ἁγίου Πνεύματος. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ἀνοίγει περισσότερο τὸν δρόμο. Εἶχε δὲ τὶς προκλήσεις τοῦ Καλαβροῦ Βαρλαάμ, ὥστε νὰ συλλάβει τὴν πλήρη ἀλλοτρίωση τῆς Δυτικῆς Θεολογίας. Ποιά εἶναι ἡ οὐσία τῆς διδασκαλίας τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου, ποῦ εἶναι ἡ συνέχεια τῆς πατερικότητος; Ἀνακεφαλαιώνει τοὺς Ἁγίους Πατέρες ὅλων τῶν ἐποχῶν ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς καὶ ἐπαναδιατυπώνει καὶ ἐπανεκφράζει τὴν πίστη μὲ τὰ μέσα, ποὺ τοῦ ἔδιδε ἡ ἐποχή του. Τὴν ἴδια Ὀρθοδοξία ἐκφράζει καὶ ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, μὲ τὴ δική του γλώσσα, μὲ τὸν δικό του τρόπο, μένοντας ὅμως πιστὸς στὴν θεολογικὴ ὁμολογία τῶν πατέρων τοῦ 4ου, τοῦ 5ου κ.ο.κ αἰῶνος. Δέχεται πρῶτον τὴν διάκριση οὐσίας καὶ ἐνέργειας εἰς τὸν Θεόν, τὴν ὀνομάζει «διάκρισιν θεοπρεπῆ καὶ ἀπόρρητο», ποὺ εἶναι ἡ προϋπόθεση τῆς θεώσεως.
.           Ἐὰν ἀρνηθοῦμε, ὅπως ὁ σχολαστικισμός, ἡ θεολογία τοῦ παπισμοῦ δηλαδή, τὴν διάκριση οὐσίας καὶ ἐνεργείας μένει μετέωρον τὸ θέμα τῆς θεώσεως. Πῶς θεούμεθα; Ὁ σκοπός, ὁ ἀπόλυτος σκοπὸς καὶ προορισμὸς κάθε ἀνθρώπου, ὄχι μόνο τῶν χριστιανῶν, εἶναι ἡ θέωση. Κάθε ἄνθρωπος νὰ φτάσει στὴ θέωση. «Ὁ Θεὸς πάντας ἀνθρωπους θέλει σωθῆναι καὶ εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν» (Α´ Τιμ. β´ 4). Ἡ «ἐπίγνωση τῆς ἀληθείας» εἶναι ἡ θέωση. Νὰ ἑνωθοῦμε μὲ τὴν ἄκτιστη Χάρη τοῦ Θεοῦ. Μὲ τὴν οὐσία τοῦ Θεοῦ δὲν ὑπάρχει δυνατότητα ἑνώσεως. Ὑπερβαίνει πάσα κατάληψη ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ. Ἑνούμεθα μὲ τὴν ἄκτιστη Χάρη καὶ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ, ὁπότε, ἂν δὲν ὑπάρχει αὐτὴ ἡ ἐνέργεια, ἀλλὰ ἡ ἐνέργεια εἶναι κτιστή, –ἡ μεγαλύτερη βλασφημία μετὰ τὸ Filioque εἶναι ἡ παραδοχὴ κτιστῆς χάριτος, κτιστῆς ἐνέργειας εἰς τὸν Θεόν–, δὲν εἶναι δυνατὴ ἡ σωτηρία.
.        Κτιστὴ ἐνέργεια σημαίνει, ἔχει ἀρχὴ καὶ τέλος. Πῶς θὰ σὲ σώσει κάτι ποὺ ἔχει ἀρχὴ καὶ τέλος; Ἡ ἐνέργεια τῆς Ἁγίας Τριάδος, οὔτε ἀρχὴ ἔχει, οὔτε τέλος. Εἶναι ἄναρχη καὶ ἀτελεύτητη, ὅπως ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ. Ἀφοῦ, λοιπόν, τὴν οὐσία δὲν μποροῦμε νὰ τὴν δεχτοῦμε –τὴν οὐσία τοῦ Θεοῦ–, δεχόμεθα τὴν ἐνέργειά Του. Χάρις, ἐνέργεια, Βασιλεία, δύναμις, ἡ Βασιλεία τῶν οὐρανῶν, ὅλα αὐτὰ σημαίνουν τὴν ἄκτιστη ἐνέργεια ποὺ ἐκπορεύεται ἀπὸ τὴν Ἁγία Τριάδα.
.            Σὲ κάποιο ἔργο ποὺ προέρχεται ἀπὸ τὸν ἡσυχαστικὸ κύκλο, ἐπιτρέψτε μου αὐτὴ τὴ στιγμὴ νὰ ὁμολογήσω τὴν ἀδυναμία μου νὰ πῶ ἂν εἶναι τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, ἢ ὄχι (ἀλλὰ δὲν ἔχει καμμιὰ σημασία, ἴσως ἀνήκει στὸν Ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμά), ἀποσαφηνίζεται πῶς βλέπει τὸν Θεὸ ἡ Δύση, ὁ παπισμός. Βλέπει τὸν Θεὸ ὡς ἕναν δίσκο ἡλιακό, ποὺ βρίσκεται στὸν οὐρανό, ἀλλὰ οἱ ἀκτίνες του δὲν φτάνουν στὴν γῆ. Τότε ἢ ὑπάρχει ὁ ἥλιος ἢ δὲν ὑπάρχει εἶναι τὸ ἴδιο πράγμα. Δὲν μᾶς ζεσταίνει, δὲν μᾶς ζωογονεῖ, ἀφοῦ οἱ ἀκτίνες του δὲν φτάνουν εἰς τὸν κόσμον. Ὁ Θεὸς τῆς Ὀρθοδοξίας, τῶν Ἁγίων Πατέρων, εἶναι ἕνας ἥλιος ποὺ στέλνει τὶς ἀκτίνες του καὶ ζωογονεῖ τὴ γῆ, καὶ ὅλη τὴν κτίση, ἁγιοπνευματικά. Ὁπότε ἀπὸ τὰ διάφορα ὑπόγεια, ἀπὸ τὴν ἁμαρτία μας, ἀπὸ τὴν πτώση μας, σπεύδουμε νὰ ἀνεβοῦμε στὴν ἐπιφάνεια τοῦ ἐδάφους, γιὰ νὰ δεχθοῦμε τὶς ζωογόνες ἀκτίνες, ὄχι τοῦ φυσικοῦ ἡλίου, ἀλλὰ τοῦ ὑπερφυσικοῦ Ἡλίου, τοῦ Ἡλίου τῆς Δικαιοσύνης.
.           Γι᾽ αὐτὸ ἔφτασε ἡ Δύση ἀπὸ τὸν Deismus, στὸν «θάνατο τοῦ Θεοῦ». Deismus τί σημαίνει; Θεός, Δημιουργός, ἀλλὰ ὄχι κυβερνήτης τοῦ κόσμου. Deus creator, sed non gubernator. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι ὁ Θεὸς εἴτε ὑπάρχει, εἴτε δὲν ὑπάρχει, δὲν ἔχει καμμία σημασία. Γι᾽ αὐτὸ ἀσχολεῖται ἡ Δύση μὲ κοινωνικά, μὲ ἠθικὰ προβλήματα. Ὄχι ὅτι δὲν τὰ συμμεριζόμεθα κι ἐμεῖς, ἀλλὰ δὲν εἶναι ἡ κύρια προτεραιότητα τῆς πίστεώς μας. Αὐτοὶ ἀσχολοῦνται μὲ τὰ ἀποτελέσματα, χωρὶς νὰ ἀναζητοῦν τὶς ρίζες, τὴν οὐσία. Ἡ Δύση, λοιπόν, ἔφτασε ἀπὸ τὸν Deismus, εἰς τὸν θάνατον τοῦ Θεοῦ. Στὴν δεκαετία τοῦ 1950 στὴν Ἀμερικὴ καὶ μετὰ στὴν Εὐρώπη ὁ θεολογικὸς κόσμος μιλεῖ γιὰ τὸν «θάνατο τοῦ Θεοῦ» καὶ γιὰ τὴν θεολογία «μετὰ τὸν θάνατο τοῦ Θεοῦ». Τί σημαίνει θάνατος τοῦ Θεοῦ; Δὲν σημαίνει ὅτι ὁ Θεὸς καθ᾽ ἑαυτὸν πεθαίνει. Δὲν τοὺς ἀπασχολεῖ, γιατὶ ἢ ὑπάρχει ἢ δὲν ὑπάρχει ὁ Θεὸς δὲν λέει τίποτε γι᾽ αὐτούς. Θάνατος τοῦ Θεοῦ σημαίνει ὅτι ὁ Θεὸς δὲν ἔχει καμμιὰ σχέση μὲ τὴ ζωή μας. Ὁ Θεὸς δὲν μπορεῖ νὰ μᾶς σώσει. Καταλαβαίνετε, λοιπόν, ὄχι μόνο βλασφημία, πόση ἀνοησία κρύβει αὐτὴ ἡ πορεία. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, μιλώντας γιὰ τὴ διάκριση οὐσίας καὶ ἐνεργείας, ὅπως ὁ Μ. Βασίλειος καὶ οἱ λοιποὶ Ἅγιοι Πατέρες, σώζει τὴν Πίστη καὶ τὴν δυναμική της συγχρόνως εἰς τὴν θέωση τοῦ ἀνθρώπου. Μιλεῖ, ἐπίσης, γιὰ τὴν οὐσία τοῦ Θαβωρίου Φωτός. Στὴν συζήτηση μὲ τοὺς σχολαστικοὺς καὶ τὸν Βαρλαὰμ ἐτέθη τὸ θέμα τοῦ Θαβωρίου Φωτός. Τί φῶς εἶναι; κτιστὸ ἢ ἄκτιστο; Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος μᾶς λέγει ὅτι καὶ στὸ Σινὰ καὶ στὸ Θαβὼρ καὶ στὴν Πεντηκοστὴ ἔχουμε τὴν ἄκτιστη ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ ὡς ἄκτιστο φῶς. Ἡ αἵρεση εἶναι ποὺ προκαλεῖ ὅλα αὐτὰ τὰ προβλήματα. Ὁ Βαρλαὰμ ὁ Καλαβρὸς ἐχαρακτηρίζετο σοφός. Εἶχε σπουδάσει στὴν Ρώμη μαθηματικά, φιλοσοφία. Ἦταν οὑμανιστής, ἀνθρωπιστής. Γιὰ νὰ καταλάβετε αὐτὸ τὸ θέμα, παραπέμπω σὲ μία πρόσφατη μελέτη τοῦ ἀγαπητοῦ ἀδελφοῦ καὶ συναγωνιστοῦ, τοῦ πατρὸς Θεοδώρου Ζήση, Καθηγητοῦ στὴν Θεσσαλονίκη (εἶναι καὶ αὐτὸς τώρα ὁμότιμος ὅπως καὶ ὁ ὁμιλῶν αὐτὴ τὴ στιγμὴ) εἰς τὸν Ὀρθόδοξον Τύπον. Σὲ τρεῖς συνέχειες ἀναλύει τὸ ἂν ὁ Μέγας Φώτιος ἦταν ἀνθρωπιστής, ὅπως διάφοροι φιλοσοφοῦντες θέλουν νὰ τὸν παρουσιάσουν. Δὲν θὰ ἐπιμείνω περισσότερο γιατί θέλω νὰ ὁλοκληρώσω αὐτὲς τὶς σκέψεις.
.         Ἦρθε, λοιπόν, ὁ Βαρλαὰμ ὁ Καλαβρὸς ἀπὸ τὴ Μεγάλη Ἑλλάδα, τὴν Καλαβρία. Ἦρθε καὶ ἔγινε καθηγητὴς εἰς τὴν Κων/πολη. Δέχτηκε μεγάλες τιμές. Μάλιστα ἐξεπροσώπησε τὴν Ὀρθοδοξία σὲ μία Σύνοδο στὶς ἀρχὲς τοῦ 14ου αἰ. εἰς τὴν Avignon τῆς Γαλλίας, ὅπου οἱ πάπες μέσα στὶς συγκρούσεις τους ἦταν ἐξόριστοι. Ὁ Παλαμᾶς διέγνωσε ἀμέσως τὸν αἱρετικὸ τρόπο σκέψεως τοῦ Βαρλαάμ. Κάποιος μοναχός, γιὰ νὰ καταλάβετε τί σημαίνει Ἅγιος καὶ Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας, κάποιος μοναχὸς ἔδωσε στὸν Ἅγιο Γρηγόριο ἕνα κείμενο περὶ Ἁγίου Πνεύματος, κατὰ τοῦ filioque, τὸ ὁποῖο εἶχε γράψει ὁ Βαρλαάμ. Καὶ ὅλοι πίστευαν ὅτι εἶναι ἡ κορυφὴ τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως καὶ παραδόσεως. Μόλις διάβασε λίγες γραμμὲς ὁ Ἅγιος Γρηγόριος λέει «εἶναι αἱρετικὸ τὸ κείμενο». Ἔκανε τὸν ἀντιπαπικὸ ὁ Βαρλαάμ, ἀλλὰ ἡ μέθοδος τὴν ὁποία ἀκολουθοῦσε προέδιδε τὴν ἐξάρτησή του ἀπὸ τὴν πτώση τοῦ παπισμοῦ, ἀπὸ τὴν σχολαστικὴ φιλοσοφία. Διότι ἡ σκέψη τοῦ στηρίζονταν σὲ συλλογισμοὺς ἀνθρωπίνους καὶ ὄχι στὴν ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ διὰ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ στὴν Παλαιὰ καὶ Καινὴ Διαθήκη καὶ στοὺς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ φιλοσοφία, λοιπόν, γιὰ τὸν Βαρλαὰμ εἶχε λυτρωτικὴ σημασία, λυτρωτικὸ χαρακτήρα, καὶ ζητοῦσε οὔτε λίγο οὔτε πολὺ τὴν ἐκφιλοσόφηση τῆς πίστεως. Ἔπρεπε δηλαδή, ἔλεγε ὁ Βαρλαάμ, νὰ γίνει κανεὶς φιλόσοφος, γιὰ νὰ μπορέσει νὰ σωθεῖ. Ἕνας «ἐλιτισμὸς» στὸν χῶρο τῆς πίστεως, στὸν χῶρο τῆς σωτηριολογίας. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ἀπαντοῦσε ὅτι ὁ Θεὸς πάντας ἀνθρώπους θέλει σωθῆναι, εἴτε ξέρουμε γράμματα, εἴτε δὲν ξέρουμε. Ἔχουμε μία ἄλλη παιδεία μέσα στὴν καρδιά μας, τὴν παιδεία καὶ τὴν νουθεσίαν τοῦ Θεοῦ. Καὶ δὲν στηριζόμαστε στὰ ἀνθρώπινα γράμματα. Τώρα κατανοεῖτε γιατί κατεδίκασα ὅλα τὰ πτυχία ποὺ μὲ τὴν χάρη τοῦ Θεοῦ μπόρεσα νὰ ἀποκτήσω. Μηδὲν καὶ κάτω τοῦ μηδενὸς εἰς τὴν σωτηρία. Ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ καὶ τὸ ἄνοιγμα τῆς καρδιᾶς σ᾽ αὐτὴ τὴ Χάρη εἶναι ἡ δυνατότητα τῆς σωτηρίας μας καὶ ὄχι τὰ γράμματα. Ὄχι ἡ ἐπίδειξη γνώσεων. Ὅλα αὐτὰ μποροῦν νὰ ὠφελήσουν σὲ πρακτικὰ θέματα, νὰ κηρύξεις καλύτερα, νὰ χρησιμοποιήσεις μία ὑψηλότερη γλώσσα, ἀλλὰ τὶς περισσότερες φορές, τὰ προσόντα αὐτὰ τὰ κοσμικὰ γίνονται ἡ ἀφορμὴ τῆς πτώσεώς μας , διότι «φυσιοῦται» ὁ ἄνθρωπος. Ἀποκτᾶ ὁ ἄνθρωπος ἔπαρση, στηριζόμενος εἰς τὶς γήινες γνώσεις του.
.          Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς στὴ συνέχεια γίνεται ὑπερασπιστὴς τοῦ μοναχισμοῦ, τοῦ μοναχισμοῦ τῆς πατερικῆς παραδόσεως, τὸν ὁποῖον πολεμοῦσε ὁ Βαρλαάμ. Ξέρετε ἡ Δύση εἶχε χάσει τὸν αὐθεντικὸ μοναχισμό, ὅπως εἶχε χάσει καὶ τὴν ἀληθινὴ θεολόγηση. Ἡ ἀληθινὴ θεολόγηση περνάει μέσα ἀπὸ τὴν ἀσκητικὴ πραγματικότητα καὶ πράξη, δηλαδὴ ἡ Θεολογία εἶναι καρπὸς ἀσκήσεως, ἀνοίγματος τοῦ ἀνθρώπου στὴν Χάρη τοῦ Θεοῦ. Ἡ Θεολογία δὲν εἶναι ὑπόθεση διανοητική. Ὅταν σπούδαζα στὴ Δύση, ἔμαθα τὴν φράση «lavoro da tavolino», ἐργασία τοῦ τραπεζιοῦ, τοῦ γραφείου. Δὲν εἶναι αὐτὴ ἡ Θεολογία. Ἡ Θεολογία γεννιέται μέσα στὴν καρδιὰ τοῦ ἀνθρώπου, μὲ τὸν φωτισμὸ τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὴν Χάρη τοῦ Θεοῦ. Διαφορετικὰ συντάσσουμε ὡραῖα κείμενα, τὰ ὁποῖα ὅμως δὲν μποροῦν νὰ μᾶς ὁδηγήσουν στὴν Θεολογία, διότι δὲν εἶναι καρπὸς ἁγιοπνευματικὴς ἐμπειρίας.
.        Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς στὴ συνέχεια εἶναι ὁ Θεολόγος τῆς Θείας Χάριτος. Ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ, λέγει, εἶναι ἄκτιστη, δὲν εἶναι δημιουργημένη χάρις, κτιστὴ χάρις, gratia creata. Οἱ θεούμενοι εἶναι οἱ αὐθεντίες καὶ ὄχι τὰ κείμενα. Αὐτὸ τὸ εἶχε ὑποστηρίξει πρῶτον ἕνας μικρασιάτης Θεολόγος, Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας στὸ κέντρον τῆς Εὐρώπης, στὸ Λούγδουνον, τὴν Λυών, ὁ Ἅγιος Εἰρηναῖος, τὸν 2° αἰ., ὅτι αὐθεντίες στὴν Ἐκκλησία δὲν εἶναι τὰ κείμενα, ἀλλὰ εἶναι ὁ θεούμενος, ὁ ἅγιος. Αὐτὸς εἶναι αὐθεντία. Ὁ προφήτης, ὁ Ἀπόστολος, ὁ Πατέρας καὶ ἡ Μητέρα ὅλων τῶν αἰώνων. Αὐτὸς ποὺ φτάνει στὴν θέωση. Οἱ θεολόγοι τῆς Ἐκκλησίας, λοιπόν, εἶναι οἱ θεοπτες, εἶναι οἱ προφῆτες ποὺ ὀνομάζονται στὴν Παλαιὰ Διαθήκη «Ροὲ» ἀπὸ τὸ ἑβραϊκὸ ρῆμα «ραὰ» (αὐτὸ δὲν εἶναι ἐπίδειξη, εἶναι γνωστότατο). Τὸ ρῆμα «ραὰ» σημαίνει βλέπω. Προφῆτες εἶναι οἱ βλέποντες. Τί βλέπουν; Τὴν Χάρη τοῦ Θεοῦ, τὴν ἄκτιστη. (Ἔχει ἕνα σπουδαῖο βιβλίο ὁ σεβαστὸς καὶ ἀγαπητὸς συναγωνιστής, ὁ π. Ἰερόθεος Βλάχος, Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ναυπάκτου: «Οἱ βλέποντες»). Ἔτσι, λοιπόν, οἱ Θεολόγοι εἶναι οἱ θεόπτες. Οἱ Θεολόγοι εἶναι αὐτοὶ ποὺ βλέπουν τὸ ἄκτιστο φῶς, αὐτοὶ ποὺ φθάνουν εἰς τὴν θεοπτίαν. Καὶ κάτι ἄλλο. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν Βαρλαάμ, ὁ ὁποῖος ζητοῦσε τὴν ἐκφιλοσόφηση τῆς πίστεως καὶ τόνιζε ἰδιαίτερα τὶς φιλοσοφικὲς γνώσεις τοῦ ἀνθρώπου ὡς παράγοντα σωτηριολογίας, ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ἱεραρχεῖ τὴν σοφία-παιδεία. Ἔχουμε, διδάσκει, τὴν θύραθεν, τὴν κοσμικὴ σοφία-παιδεία ποὺ παίρνουμε στὰ σχολεῖα, καὶ τὴν ἐσωτερικὴ σοφία-παιδεία ποὺ παίρνουμε μέσα ἀπὸ τὸν πνευματικὸ ἀγώνα. Ὁπότε, λοιπόν, αὐτὸ περνάει στὸ Συνοδικόν τῆς Ὀρθοδοξίας ἐξ ἀφορμῆς τοῦ Ἰωάννου τοῦ Ἰταλοῦ καὶ ἄλλων νοθευτῶν τῆς πίστεως. Εἶναι τὸ περίφημο ἐκεῖνο: «τοῖς τὰ ἑλληνικὰ διεξιοῦσι μαθήματα, οὐ πρὸς παίδευσιν μόνον, ἀλλὰ καὶ ταῖς ματαίαις αὐτῶν γνώμαις ἐπομένοις καὶ ὡς ἀληθέσι πιστεύουσι, ἀνάθεμα»! Τὸ ἀνάθεμα δὲν εἶναι, ὅπως νομίζουν πολλοί, κατάρα. Τὸ ἀνάθεμα σημαίνει χωρισμός. Οἱ ἀναθεματιζόμενοι δὲν ἀνήκουν στὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ καὶ ὀρθὰ πρέπει νὰ ἐκφωνεῖται «πάσι τοῖς αἱρετικοῖς ἀνάθεμα». Τὰ γράμματα, δηλαδή, δὲν μᾶς σώζουν. Τὸ πρόβλημα εἶναι νὰ μελετᾶς φυσική, ἀστροφυσική, καὶ νὰ νομίζεις ὅτι αὐτὸ μπορεῖ νὰ σὲ σώσει. Ἄλλο ἡ ἐκπαίδευση τοῦ ἀνθρώπου, (αὐτὰ καθορίζονται ἀπὸ τὸν Γρηγόριον τὸν Θεολόγον τὸν 4ο αἰώνα) καὶ ἄλλο τὸ θέμα τῆς σωτηρίας, τῆς αἰωνιότητός μας. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς διακρίνει δύο σοφίες, δύο γνώσεις. Ὅπως καὶ ὅλοι ὅσοι ἀκολουθοῦν τὴν παράδοση ἀπὸ τὸν Ἀπόστολο Παῦλο καὶ τὸν Ἰάκωβο τὸν Ἀδελφόθεο μέχρι τὸν Εὐγένιο Βούλγαρη. Δέχεται ὅτι ἡ Ἀποκάλυψις εἶναι ὑπὲρ κατάληψιν. Δέχεται ὅτι ἡ Ἀποκάλυψις τοῦ Θεοῦ εἶναι ὁ Ἀληθινὸς Λόγος τοῦ Θεοῦ. Θὰ σᾶς πῶ δὲ κάτι ποὺ κάποιους θὰ τοὺς ξενίσει. Ἐμεῖς λέμε συνήθως ἡ Βίβλος, ἡ Ἁγία Γραφὴ περιέχει τὸ Λόγο τοῦ Θεοῦ. Δὲν εἶναι ἡ Βίβλος ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ εἶναι καταγραφὴ τῆς Ἀποκαλύψεως τοῦ Θεοῦ στὴν καρδιὰ τῶν Ἁγίων, τῶν Προφητῶν καὶ τῶν Ἀποστόλων. Ὁ Θεὸς δὲν ἐπικοινωνεῖ μὲ γλώσσα ἀνθρώπινη. Ὁ Θεὸς δὲν ἐπικοινωνεῖ μὲ κείμενα. Ὁ Θεὸς ἐπικοινωνεῖ, εἰσερχόμενος διὰ τοῦ Ἀκτίστου Φωτός Του μέσα στὴν καρδιὰ τοῦ ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος φθάνει νὰ γίνει δεκτικός της Χάριτος τοῦ Θεοῦ. Ἑπομένως ἡ Βίβλος δὲν εἶναι ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ καθεαυτόν, εἶναι «λόγος περὶ τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ». Προηγεῖται ἡ Ἀποκάλυψη τῆς καταγραφῆς της, τοῦ γράμματος, τῆς Βίβλου. Πιστεύω νὰ ἔγινα κατανοητός.
.         Ἐκεῖ μᾶς ὁδηγεῖ ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς. Ἐμεῖς μιλοῦμε συνεχῶς γιὰ τὴν Γραφὴ ὡς τὸν Λόγον τοῦ Θεοῦ. Εἶναι «λόγος γιὰ τὸν Λόγο τοῦ Θεοῦ». Ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ φανέρωση τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ μέσα στὴν καρδιὰ τῶν Προφητῶν, τῶν Ἀποστόλων καὶ ὅλων τῶν Ἁγίων.

Ἡ Μέλλουσα Πανορθόδοξος Σύνοδος

.          Ἀγαπητοὶ ἀδελφοί, οἱ Σύνοδοι τοῦ 14ου αἰῶνος διατυπώνουν τὴν θεολογία περὶ τῆς Θείας Χάριτος. Ἡ Ὀρθόδοξη Παράδοση δέχεται αὐτὲς τὶς Συνόδους ὡς 9η Οἰκουμενικὴ καὶ πανορθόδοξα γίνεται αὐτὸ ἀποδεκτὸ ἀπὸ γνωστοὺς Θεολόγους. Διότι καὶ ἡ Σύνοδος αὐτή, ὅπως καὶ ἡ 8η τὸ 879, διαφοροποιοῦν ριζικὰ τὴν ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, στὴν πατερικὴ συνέχειά της, ἀπὸ τὸν χριστιανισμὸ τῆς Δύσεως. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, λοιπόν, μὲ τὴν θεολογία του, καρπὸ τῆς παρουσίας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μέσα στὴν φωτισμένη ἀπὸ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα καρδιά του, εἶναι ὁ Πατέρας τῆς 9ης Οἰκουμενικῆς Συνόδου.
.        Ἕνα ἐπίκαιρο ἐρώτημα εἶναι: Ἡ μέλλουσα νὰ συνέλθει πανορθόδοξος Σύνοδος τί θὰ κάνει; Ἑτοιμάζεται αὐτὴ ἡ Σύνοδος, γιὰ νὰ μᾶς ὁδηγήσει, ὅπως διαβάζουμε καὶ ὅπως βλέπουμε, στὴν ἀποδοχὴ τοῦ παπισμοῦ καὶ τοῦ Προτεσταντισμοῦ ὡς αὐθεντικῶν χριστιανισμῶν. Αὐτὸ εἶναι τὸ τραγικό. Εὔχομαι νὰ μὴ γίνει ποτέ. Ἀλλὰ ἐκεῖ ὁδηγοῦνται τὰ πράγματα. Ἐάν, λοιπόν, συνέλθει ἡ Πανορθόδοξος Σύνοδος, ποὺ θὰ ἔχει τὸν χαρακτήρα γιὰ μᾶς Οἰκουμενικῆς Συνόδου, ἐὰν συνέλθει καὶ δὲν δεχθεῖ μεταξὺ τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων τὴν 8η καὶ τὴν 9η, θὰ εἶναι ψευδοσύνοδος. Ὅπως ἡ Σύνοδος Φεράρας-Φλωρεντίας. Καὶ τότε ἐπεβλήθη ἀπὸ κάποιους δεσποτάδες Ἀνατολικοὺς καὶ Δυτικούς, ἐπεβλήθη ἡ Σύνοδος Φεράρας-Φλωρεντίας, ἀλλὰ ἦταν ἀρκετὴ ἡ ἀντίσταση ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι κάποιων κορυφῶν τῆς παραδόσεώς μας, ὅπως ὁ Ἅγιος Μάρκος ὁ Εὐγενικός, ὥστε τελικὰ νὰ χαρακτηριστεῖ ψευδοσύνοδος. Αἱρετικὴ Σύνοδος, ἀποτυχημένη Σύνοδος, ἡ Σύνοδος Φεράρας-Φλωρεντίας.
.         Ἡ μέλλουσα νὰ συνέλθει, λοιπόν, Πανορθόδοξος Σύνοδος θὰ κριθεῖ σ᾽ αὐτὸ τὸ σημεῖο. Ἐὰν παρακάμψει αὐτὲς τὶς δύο Συνόδους ποὺ τοποθετοῦν τὴν ὀρθοδοξία ἀπέναντι στὸν Δυτικὸ χριστιανισμό. Ἐκεῖ εἶναι τὸ κρίσιμο ἐρώτημα. Αὐτοὶ θέλουν νὰ παρουσιάσουν τὴν ἑνότητα, ὅτι ὁ Δυτικὸς Χριστιανισμὸς εἶναι παράλληλη μορφὴ τῆς Ὀρθοδοξίας τῶν Ἁγίων Πατέρων. Ἐκεῖ κάποιοι ἐργάζονται, πρὸς τὰ ἐκεῖ κάποιοι θέλουν νὰ ὁδηγήσουν. Ὁ Θεὸς ὅμως εἶναι πάνω ἀπὸ ὅλους μας.
.          Ἕνα ψευδοεπιχείρημα, λοιπόν, ποὺ κυκλοφορεῖται στὸ χῶρο τῆς δικῆς μας Θεολογίας, τῆς Ἀκαδημαϊκῆς Θεολογίας, εἶναι ὅτι οὐδεμία Οἰκουμενικὴ Σύνοδος κατεδίκασε τὸν Δυτικὸ Χριστιανισμό. Καὶ ὅμως ἔχουμε δύο Οἰκουμενικὲς Συνόδους, τοῦ 879 καὶ ἐκείνης τοῦ 14ου αἰῶνος, ποὺ διαφοροποιοῦν τὴν Ὀρθοδοξία ἀπὸ τὸν Δυτικὸ Χριστιανισμό.
.          Εἶναι τραγικό! Δὲν ἐπιχαίρω, οὔτε θριαμβολογῶ. Ἡ ἐπιθυμία ὅλων μας πρέπει νὰ εἶναι νὰ συναντηθοῦμε στὴν ἑνότητα τῶν Προφητῶν, τῶν Ἀποστόλων καὶ τῶν Πατέρων ὅλων τῶν αἰώνων. Διαφορετικὰ κάθε ἕνωση θὰ εἶναι ψευδένωσις καὶ ὄχι μόνον αὐτό, ἀλλὰ θὰ καταστρέφει καὶ θὰ διαστρέφει κάθε προσπάθεια, εἰλικρινῆ προσπάθεια, ποὺ θέλει νὰ ὁδηγηθεῖ στὸ θέμα τῆς σωτηρίας. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ἐλέγχει τὴν σημερινὴ κατάσταση τῆς Ὀρθοδοξίας. Ὑπάρχει σύγχυση. Σχετικοποίηση τῆς πίστεως, πολιτικοὶ συμβιβασμοί. Οἱ διάλογοι οἱ ἐκκλησιαστικοὶ εἶναι ἀπομίμηση τῶν πολιτικῶν συζητήσεων. Ἔτσι, ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς –γι᾽ αὐτὸ δὲν γίνεται εὐχάριστα δεκτός– ἐμπνέει διάθεση ὁμολογίας καὶ μαρτυρίου ἀκόμη, ἂν ὁ Θεὸς τὸ ἐπιτρέψει, στὴν ἐποχή μας. Βοηθεῖ, ἐπίσης, στὴ συνέχεια τῆς Ὀρθοδοξίας, τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεως. Ἡ ἐπανέκφραση τῆς Πίστεως μὲ τὰ μέσα κάθε ἐποχῆς δὲν ἔχει τίποτε τὸ κοινὸ μὲ τὴν ἀναζητούμενη ἀπὸ δικούς μας θεολόγους Οἰκουμενιστὲς «ἐπανερμηνεία» τῆς πίστεως. Δὲν εἶναι θέμα ἐπανερμηνείας, πῶς θὰ κατανοήσουμε λ.χ. τὸ παπικὸ πρωτεῖο. Συγγνώμη γιὰ τὴν φράση, καὶ ὁ σκύλος χορτάτος καὶ ἡ πίτα ἀφάγωτη! Μὰ εἶναι αὐτὰ σοβαρὰ πράγματα, ὅταν παίζουμε «ἐν οὐ παικτοῖς»; Ὅταν παίζουμε μὲ τὴ σωτηρία; Ὅταν παίζουμε μὲ τὴν αἰωνιότητα; Διαγράφουμε ὅλους τους Ἁγίους ἐν ὀνόματι τῶν Ἁγίων. Διότι τὸ πνεῦμα, τὸ ὁποῖον κυριαρχεῖ, εἶναι νὰ ἐκθειάζουμε τοὺς Ἁγίους. Κι ὅπως, μακαρίτης τώρα, Ἀρχιεπίσκοπος ἔλεγε: «Δεχόμεθα τὸν Μάρκο τὸν Εὐγενικὸ καὶ τὸν τιμᾶμε. Ἐκεῖνος ἔτσι ἔπρεπε νὰ μιλήσει στὴν ἐποχή του, ἐμεῖς μιλοῦμε μὲ τὸν δικό μας τρόπο στὴν δική μας ἐποχή». Κάτι παρόμοιο ἐλέχθη. Ὁ Χριστὸς ὅμως εἶναι πάντα ὁ αὐτὸς «παρατεινόμενος εἰς τοὺς αἰῶνες». Καὶ ἡ πίστη ποὺ σώζει εἶναι μία συνταγή, ἕνα φάρμακο ποὺ δὲν ἀλλοιώνεται, δὲν δέχεται ἀλλαγές. Εἶναι μία καὶ ἑνιαία ἡ πίστις. Ἡ ἀποδοχὴ τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ ἀπὸ τὴν ἐμπειρία τῶν Ἁγίων, γιὰ νὰ γίνει καὶ δική μας ἐμπειρία.
.           Ἡ κατανόηση, λοιπόν, τῶν Ἁγίων, ὅπως ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, θέτει τὸ πρόβλημα τῆς ἀποδοχῆς τῆς γλώσσας τῶν Ἁγίων. Ἡ γλώσσα τῶν Ἁγίων εἶναι ἡ ἔκφραση τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεως. Μὲ αὐτὴ τὴ σκέψη καταλήγω κι εὔχομαι ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς νὰ συνοδεύει τὴ ζωή μας. Καλὸν τὸ ὑπόλοιπον Στάδιον τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς καὶ Καλὴ Ἀνάσταση!